Cánh cửa đại học không phải là duy nhất: Nắm "chìa khóa vàng" từ giáo dục nghề nghiệp

Theo Pháp luật Việt Nam, qua các kỳ tiếp xúc cử tri, Quốc hội đã ghi nhận nhiều ý kiến về kỳ thi THPT và kỳ thi vào lớp 10 năm nay được tổ chức lần đầu theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Cử tri kiến nghị đề thi phải phù hợp với trình độ vùng miền; chính sách phân luồng cần rõ ràng hơn. Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Xã hội Nguyễn Đắc Vinh nhấn mạnh: nếu xây dựng tốt hệ thống THPT nghề, tổ chức lại thi cử phù hợp, sẽ giảm đáng kể áp lực cho học sinh. Với đề thi tốt nghiệp cần bảo đảm phân loại rõ, gắn thực tiễn và định hướng đúng tương lai...

Mùa thi 2025 ghi nhận mức điểm chuẩn vào lớp 10 công lập thấp kỷ lục tại nhiều địa phương, có nơi chưa tới 0,84 điểm/môn. Điều này không chỉ làm xôn xao dư luận mà còn cho thấy những vấn đề sâu xa trong chất lượng giáo dục, trong tuyển sinh và sự thiếu hiệu quả trong phân luồng học sinh sau THCS, một chính sách vốn được kỳ vọng từ nhiều năm qua.

Năm 2025 là năm đầu tiên kỳ thi vào lớp 10 THPT công lập không chuyên trên cả nước áp dụng thống nhất công thức tính điểm tuyển sinh: tổng điểm 3 môn: Toán, Ngữ văn và môn thứ ba, không nhân hệ số, tối đa 30 điểm. Bất ngờ là, ở nhiều địa phương, hàng loạt trường công lập công bố mức điểm chuẩn thấp kỷ lục. Tại Đắk Lắk, Trường THPT Hai Bà Trưng (thị xã Buôn Hồ cũ) chỉ lấy 2,5 điểm cho nguyện vọng 1, tức chưa đến 0,84 điểm/môn. Tương tự, tại Trường THPT Nam Đàn 2 (Nghệ An) từ khi hạ điểm cũng lấy từ 2,5 điểm. Theo thống kê, 11/50 trường THPT tại tỉnh này lấy dưới 5 điểm. Ngay cả ở Hà Nội, địa phương có hệ thống giáo dục phát triển cũng ghi nhận nhiều trường vùng ngoại thành chỉ lấy từ 10 - 13 điểm, tương đương trung bình 3 - 4 điểm/môn.

Các chuyên gia cho rằng, cũng như đề thi tốt nghiệp THPT, ngoài yếu tố đề thi năm nay có xu hướng đánh giá năng lực, tăng cường tính phân hóa, thì điểm số thấp còn phản ánh sự chênh lệch chất lượng giáo dục giữa các vùng miền. Nhiều nơi, nền tảng học lực học sinh chưa vững, gặp khó khi chuyển sang dạng đề mới, dẫn đến kết quả thi thấp.

Theo nhiều chuyên gia, căn nguyên sâu xa của tình trạng trên nằm ở chính sách phân luồng sau THCS chưa hiệu quả. Trong khi ở nhiều quốc gia tiên tiến, phân luồng nghề - học thuật đạt tỷ lệ 50 - 70% thì ở Việt Nam, con số này chỉ quanh mức 20%. Tức là, 4/5 học sinh sau THCS vẫn cố gắng thi vào lớp 10 bằng mọi giá. TS Lê Viết Khuyến, Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường Đại học, Cao đẳng Việt Nam cho biết: “Ở các nước, học sinh được phân thành hai hướng rõ ràng sau THCS: hoặc học tiếp lên THPT học thuật để vào đại học, hoặc chuyển sang trung cấp nghề. Học sinh vẫn được học văn hóa, vẫn có lộ trình học tiếp lên cao nếu muốn. Nhưng ở ta, học nghề vẫn bị xem nhẹ, hệ thống trung cấp chưa đủ hấp dẫn, khiến phụ huynh mất niềm tin và buộc tất cả học sinh vào con đường duy nhất là THPT”.

Về phía chính sách, TS Lê Viết Khuyến nhấn mạnh: Phải làm lại toàn bộ hệ thống phân luồng. “Muốn phân luồng hiệu quả, cần đầu tư mạnh mẽ vào các trường nghề chất lượng cao, xây dựng chương trình linh hoạt - học nghề nhưng vẫn có thể học tiếp. Đồng thời, truyền thông phải thay đổi nhận thức xã hội, giúp phụ huynh hiểu rằng học nghề không đồng nghĩa với bế tắc”. Cùng với đó, cần có chính sách hỗ trợ cụ thể: học phí, học bổng, cơ hội việc làm sau tốt nghiệp... để học sinh yên tâm lựa chọn. Nếu không, hiện tượng “ào ào vào lớp 10” dù năng lực không phù hợp sẽ còn tiếp diễn, dẫn đến lãng phí nguồn lực và kéo lùi chất lượng giáo dục. “Nếu tiếp tục như hiện nay, vài năm tới chúng ta sẽ đối mặt với một lực lượng lao động không được đào tạo bài bản. Trong khi các nước đã tiến tới phổ cập trung học bao gồm cả nghề, thì ta vẫn loay hoay phổ cập lớp 10 bằng mọi giá. Đây là một lựa chọn sai lầm”, TS Lê Viết Khuyến cảnh báo.

Trước thực trạng điểm thi vào 10 thấp, nhiều ý kiến cho rằng, cần tái cấu trúc chính sách phân luồng, xây dựng mô hình liên thông giữa GDTX, trung cấp nghề và THPT. Đẩy mạnh đào tạo tích hợp vừa học văn hóa, vừa học nghề. Xây dựng lộ trình đa phương thức tuyển sinh, không cứng nhắc chỉ dựa vào thi tuyển mà kết hợp xét học bạ, kiểm tra năng lực, phỏng vấn tùy điều kiện từng địa phương. Phân luồng sau THCS phải là sự lựa chọn tích cực chứ không phải con đường “bị buộc phải chọn” khi thi trượt lớp 10.

Tín hiệu đáng mừng cho việc phân luồng tốt

Theo Giáo dục &Thời đại dẫn lời đánh giá của ông Nguyễn Hữu Nhân - nguyên Trưởng phòng Chính trị Tư tưởng, Sở GD&ĐT TP. Cần Thơ: “Việc học sinh, phụ huynh có xu hướng chọn học nghề sau khi tốt nghiệp THCS là tín hiệu mừng vì công tác phân luông giáo dục đã hiệu quả, tư duy, đánh giá về các cấp học của phụ huynh dần thay đổi thực tế hơn”.

Ông Nhân dẫn chứng, thực tế thị trường việc làm hiện nay thừa thầy, thiếu thợ. Phụ huynh, học sinh học căn cứ vào thị trường lao động để đưa ra lựa chọn sao cho phù hợp, học xong các em có thể đi làm ngay. Bên cạnh đó, trong thời gian đi làm nếu muốn học lên cao hơn, các em có thể lựa chọn hình thức vừa học, vừa làm hoặc liên thông. Đích cuối cùng hướng đến vẫn là làm việc phù hợp với năng lực, chuyên ngành mình học.

 Để học sinh có lựa chọn phù hợp năng lực, nhiều năm qua Trường THCS Thạch Bàn (Long Biên, Hà Nội) đã tổ chức các hoạt động thực tế để tư vấn, hướng nghiệp cho các em cũng như mời thêm phụ huynh tham gia.

Bà Khúc Thị Mỹ Hạnh - Hiệu trưởng Trường THCS Thạch Bàn (Long Biên, Hà Nội) cho biết: “Công tác tư vấn hướng nghiệp được nhà trường triển khai tích hợp trong quá trình giảng dạy các bộ môn văn hóa, hoạt động trải nghiệm để học sinh hình thành thói quen tìm hiểu các ngành học, chương trình đào tạo đang có hiện nay. Riêng đối với học sinh lớp 9, chúng tôi đặc biệt chú trọng đến công tác phân luồng dựa trên năng lực của các em”.

Bà Hạnh cho biết thêm, học sinh học tốt các môn văn hoá sẽ định hướng lựa chọn nguyện vọng 1, nguyện vọng 2 sao cho phù hợp sức học, và căn cứ trên dự báo điểm chuẩn, tỷ lệ chọi trong kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 THPT. Những em có khả năng thực hành tốt sẽ định hướng lựa chọn sao cho phát triển được năng lực… để phụ huynh và học sinh không bị áp lực khi cuối cấp.

Với học sinh lớp 9, quá trình phân luồng hướng nghiệp chúng tôi đã mời chuyên gia, đại diện các trường cao đẳng nghề tham gia tư vấn trong buổi họp cha mẹ học sinh toàn khối 9. Từ đó, phụ huynh được tư vấn về cách hỗ trợ con cả tâm lý trong những ngày ôn thi căng thẳng và lựa chọn trường NV1, NV2, hiểu được lợi ích, thế mạnh các chương trình đào tạo nghề song song với học văn hóa cấp THPT, và căn cứ vào năng lực của con để tư vấn phù hợp.

“Nhờ các giải pháp phong phú, phù hợp nên công tác phân luồng học sinh sau THCS của trường đã có hiệu quả hơn; tư duy của phụ huynh, học sinh sau khi tốt nghiệp THCS đã có sự thay đổi tích cực”, bà Hạnh cho biết.

Theo báo Pháp luật Việt Nam,  TS Sái Công Hồng (Hiệp hội Các trường Đại học, Cao đẳng Việt Nam) nhận định: “Năm 2025 là năm đầu tiên Bộ GD&ĐT bỏ cộng điểm ưu tiên nghề, tin học và ngoại ngữ - chính sách từng mở thêm cánh cửa cho nhiều thí sinh có lực học trung bình. Khi không còn điểm cộng, mọi kỳ vọng dồn hết vào điểm thi và điểm học bạ, là thử thách không nhỏ đối với học sinh vùng khó khăn. Tuy nhiên, chính một phổ điểm phân hóa sâu với điểm liệt Toán tăng mạnh và gần 50% thí sinh có điểm Tiếng Anh dưới trung bình đang đặt ra một thực tế rõ ràng là đã đến lúc, những con đường ngoài đại học cần được nhìn nhận công bằng hơn”.

Đây là cơ hội cho giáo dục nghề nghiệp bứt phá. Từ năm 2025, hệ thống này chính thức chuyển về Bộ GD&ĐT quản lý, một bước đi quan trọng để đồng bộ hóa công tác tuyển sinh và phân luồng sau THPT. Các trường cao đẳng bắt đầu tuyển sinh cùng đợt với đại học, sử dụng chung nền tảng tuyển sinh, tăng tính minh bạch và dễ tiếp cận hơn với thí sinh. Đồng thời, dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) đang được xây dựng theo hướng tăng quyền tự chủ, cắt giảm hơn 40% thủ tục hành chính, mở rộng hợp tác quốc tế và thúc đẩy liên kết với doanh nghiệp. Nếu được trao quyền đúng lúc, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp hoàn toàn có thể chuyển mình mạnh mẽ, bắt kịp thị trường lao động số và hội nhập quốc tế.

Thực tế, những tín hiệu tích cực trong đào tạo nghề ở Việt Nam cũng dần hiện rõ. Ở TP. HCM, nhiều trường nghề đi đầu trong mô hình “kỹ sư thực hành” theo chuẩn quốc tế, mở tuyển sinh sớm, hỗ trợ học phí và cam kết đầu ra (việc làm). Các ngành kỹ thuật như cơ điện tử, hàn, khuôn mẫu… ngày càng thu hút nhờ triển vọng nghề nghiệp vững chắc. Tại Quảng Nam, mô hình kết hợp đào tạo nghề và tiếng Nhật từ lớp 10 đã giúp học sinh sẵn sàng đi làm tại Nhật Bản với mức lương khởi điểm từ 1.000 - 1.500 USD/tháng. Ở Thái Bình, chính sách hỗ trợ học phí, ký túc xá và bảo đảm đầu ra giúp tỷ lệ học sinh chọn học nghề sau THPT tăng rõ rệt.

Nhiều chuyên gia khẳng định, học nghề không phải phương án dự phòng. Đó là một lựa chọn thực chất và đáng giá, nếu phù hợp với người học. Thời gian đào tạo ngắn, nội dung gắn sát thực tế, liên kết chặt với doanh nghiệp. Không ít ngành nghề như công nghệ ô tô, logistics, kỹ thuật chế biến thực phẩm, chăm sóc sức khỏe, công nghệ thông tin… có thể mang lại mức thu nhập cao hơn cả nhiều ngành đại học, miễn là được đào tạo bài bản. Cùng với đó, ngày nay, khi đã có công việc ổn định, việc học đại học hay những bậc cao hơn luôn có thể bắt đầu khi bạn lựa chọn...