Tục lệ con dâu mặc áo đỏ, quạt ma cho người mất

Theo tục lệ, con dâu họ Bùi ở thôn Bất Mê (Thạch Thành, Thanh Hóa) mặc áo đỏ, đội mũ đính cườm, đứng quạt ma cho người đã mất được mát mẻ nơi suối vàng.

Thôn Bất Mê, xã Thành Công (Thạch Thành, Thanh Hóa) có gần 500 nhân khẩu. Người Kinh chỉ hơn chục, còn lại là người Mường, một nửa trong số đó mang họ Bùi.

Ông trưởng tộc Bùi Biển Khơi, người giữ gia phả họ Bùi, cho biết tổ tiên ông là người Mường di cư từ Hòa Bình sang đây cắm đất, lập bản nhiều thế kỷ trước. Con cháu họ Bùi sau này còn giữ gìn nhiều phong tục đậm nét của cha ông, trong đó có tục lệ con dâu phải mặc đồ tang màu đỏ khi có người trong gia đình mất.

"Các dòng họ khác ở thôn này đều mặc áo tang trắng bằng vải xô, chít khăn trắng. Riêng dòng họ tôi khác biệt ở chỗ mặc áo tang đỏ, đội mũ đính hạt cườm gỗ và đứng quạt ma cả ngày", ông Khơi cho biết.

Cách đây không lâu, mẹ ông Khơi là cụ Quách Thị Hồi (88 tuổi) qua đời. Hơn chục cô con dâu, cháu dâu mặc áo tang đỏ đứng xếp hàng quanh quan tài theo thứ tự từ lớn đến bé và quạt ma cho đến khi mang cụ đi chôn. Chiếc quạt được làm từ bẹ cây tre. Người Mường quan niệm phải quạt ma để người chết được mát mẻ trên đường xuống suối vàng.

Trước đây phong tục rườm rà, con dâu phải quạt 7 ngày 7 đêm nhưng giờ rút gọn chỉ còn một ngày.

Theo gia phả, tục mặc áo tang đỏ của dòng họ Bùi gắn liền với việc ông tổ của họ tên là Cuội, lừa các cô gái trong làng để lấy được vợ. Thuở xưa, nhà Cuội rất nghèo nên mãi không lấy được vợ. Khi mẹ mất, Cuội gõ chiêng để cả làng biết mà đến giúp tổ chức đám tang. Chưa có vợ nên anh phải nhờ 9 cô con gái nhà giàu trong làng đứng quạt ma cho mẹ. Các cô chưa chồng nhất quyết không mặc đồ trắng, bắt Cuội phải mượn áo màu đỏ, vòng bạc, mũ đội đầu thêu hoa văn sặc sỡ thì các cô mới giúp.

Đám tang xong xuôi, Cuội bảo 9 cô đã quạt ma mẹ mình rồi thì phải về làm vợ anh. Các cô không chịu liền bị anh mang lên quan lang kiện. Quan xử cho Cuội thắng, từ đó Cuội có 9 vợ, sinh được 9 người con trai. Khi Cuội qua đời, 9 cô con dâu phải giữ lệ xưa, mặc áo tang đỏ đứng quạt ma cho bố chồng.

Từ đó trở đi, họ Bùi ở thôn Bất Mê này còn có tên gọi khác là họ Cuội. Ai về làm dâu họ Cuội đều phải mặc áo tang màu đỏ khi trong nhà có người ra đi. Áo tang gồm ba lớp, trong cùng là màu trắng, lớp áo giữa màu đen và ngoài cùng là áo màu đỏ. Họ còn đội một chiếc mũ rất dài, có hoa văn sặc sỡ, đính nhiều lớp hạt cườm bằng gỗ và đeo vòng bạc.

Bộ trang phục đám tang màu đỏ và chiếc mũ được truyền từ đời này qua đời khác. Tục lệ này cũng được tái hiện trong mô hình đám tang người Mường trong Bảo tàng Dân tộc học.

Người Mường thôn Bất Mê còn có tục nằm đường mà họ nào cũng theo. Trước đây, con cái phải nằm rạp hoặc quỳ từ nhà ra đến tận nơi chôn cất. Nhưng giờ, họ chỉ nằm một đoạn ngắn ra đến đầu ngõ và hầu như còn tồn tại rất ít từ khi dân làng sử dụng xe tang.

"Con dâu đứng quạt ma, con trai nằm đường, con gái khóc thương để thể hiện tấm lòng hiếu thảo, thờ mẹ kính cha của người Mường", ông Khơi cho hay.

Theo ông Quách Công Hưng, trưởng thôn Bất Mê, trong thôn có ba họ là họ Bùi, họ Quách và họ Lê nhưng đám tang của họ Bùi là có đậm chất cổ xưa nhất. "Tục mặc áo tang đỏ của họ được coi như là một nét văn hóa của người Mường cần gìn giữ. Chỉ tục lệ nào rườm rà, tốn kém quá thì thôn xóm mới vận động xóa bỏ dần để phù hợp với đời sống kinh tế của người dân", ông Hưng cho biết.