Trạng Lường xử án “không chồng mà chửa mới ngoan”

Tuy nh?&ec?rc;n, đó là xét ph&?acute;a trong luỹ tre làng, ở cấp độ nhà nước, tuy tr?ều đ&?grave;nh phong k?ến cũng còn &?acute;t nh?ều hạn chế nhưng kh&oc?rc;ng thể nó? là kh&oc?rc;ng có t&?grave;nh, có lý. Chuyện chửa hoang bị phản đố? quyết l?ệt nhưng pháp luật vẫn đặt ra các quy định khác nhau về vấn đề này, trong đó có sự c&ac?rc;n nhắc nặng nhẹ về mặt t&?grave;nh t?ết,đ?ều k?ện, hoàn cảnh sao cho hợp lý. D&ac?rc;n g?an vẫn còn lưu truyền một c&ac?rc;u chuyện xử k?ện l?&ec?rc;n quan đến “chửa hoang” do đ&?acute;ch th&ac?rc;n trạng Lường Lương Thế V?nh nghị án. Đ&ac?rc;y cũng là một vụ án thể h?ện được sự m?nh bạch trong pháp luật nhà Hậu L&ec?rc;. Chuyện này cũng được gh? chép lạ? đầy đủ trong sách Hồng Đức th?ện ch&?acute;nh thư.

Trạng nguy&ec?rc;n Lương Thế V?nh d&ac?rc;ng sớ l&ec?rc;n vua L&ec?rc; Thánh T&oc?rc;ng đề xuất cách xử lý chuyện “kh&oc?rc;ng chồng mà chửa”.

Nhà nọ có c&oc?rc; con gá?, đóng cửa kén chồng. C&oc?rc; ta mớ? lớn, xu&ac?rc;n t&?grave;nh phát tr?ển, một h&oc?rc;m gặp anh học trò, muốn kết thành vợ chồng mà kh&oc?rc;ng dám tỏ t&?grave;nh. Kh? đó có ngườ? hàng xóm nghèo khổ, c&oc?rc; ta trong bụng kh&oc?rc;ng ưng nhưng t&?grave;nh dục khó át đ?, bèn th&oc?rc;ng d&ac?rc;m vớ? ngườ? đó dẫn đến có tha?. Cha mẹ b?ết chuyện bèn tra hỏ? c&oc?rc; gá?. C&oc?rc; ta thấy v?ệc kh&oc?rc;ng thể g?ấu, đành kể thực t&?grave;nh. Cha mẹ c&oc?rc; ta tức g?ận v&?grave; thấy ngườ? k?a nghèo khổ, bèn vu cho anh học trò và phát đơn k?ện. Ngườ? học trò kha? rằng kh&oc?rc;ng hề có chuyện đó, ch&?acute;nh c&oc?rc; gá? đ&at?lde; th&oc?rc;ng d&ac?rc;m vớ? ngườ? hàng xóm nghèo khổ, v&?grave; vậy x?n bắt anh ta đến đố? chất. Quan khám án căn cứ vào luật xử rằng: “V?ệc ngườ? con gá? th&oc?rc;ng d&ac?rc;m xảy ra nơ? k&?acute;n đáo, lạ? kh&oc?rc;ng khám ngh?ệm được, khó mà có bằng cớ, ý muốn là kh&oc?rc;ng có bằng cớ để xử theo pháp luật. Nhưng trong đơn k?ện đ&at?lde; có dấu t&?acute;ch, c&oc?rc; gá? có tha? là bằng chứng”. Quan khám án bèn bắt cả ha? ngườ? phả? thề, ngườ? học trò đồng ý, còn ngườ? hàng xóm th&?grave; nhất định kh&oc?rc;ng chịu thề.

Quan lạ? tra hỏ? ngườ? nào th&oc?rc;ng d&ac?rc;m vớ? thị, lúc đó thị mớ? kha? thực là anh hàng xóm. Nhưng v?ệc xử là anh hàng xóm vu cho anh học trò, về lý là phả? chịu tộ?, anh hàng xóm phả? trị tộ? nặng, song ch?ếu theo đ?ều luật, có đ?ều đúng và có đ?ều chưa đúng n&ec?rc;n sự khốc hạ? lạ? càng thậm tệ.

Nay thần là Lương Thế V?nh, xét trong luật nhà M?nh có nó? rằng: Xét về t&?grave;nh kh&oc?rc;ng có dấu t&?acute;ch, n&ec?rc;n dễ vu oan, nếu kh&oc?rc;ng bắt được quả tang th&?grave; v?ệc đó kh&oc?rc;ng có bằng cớ và chỉ là lờ? kha? ngườ? nào đó th&oc?rc;ng d&ac?rc;m vớ? m&?grave;nh. Nếu lờ? kha? kh&oc?rc;ng có bằng chứng th&?grave; kh&oc?rc;ng xét tộ?. G?an phụ có tha? th&?grave; ở ph&?acute;a g?an phụ là có bằng chứng, mà ở ph&?acute;a nam phu lạ? kh&oc?rc;ng có bằng chứng, chỉ có thể xử g?an phu cá? tộ? th&oc?rc;ng g?an&hell?p; Căn cứ vào đ?ều đó, k&?acute;nh cẩn t&ac?rc;u x?n ban bố đ?ều lệ th? hành”.

Tr&ec?rc;n cơ sở tấu tr&?grave;nh của quan trạng Lương Thế V?nh, vua L&ec?rc; Thánh T&oc?rc;ng xét thấy cần ban bố một số quy định về vấn đề “nhạy cảm” này nhằm chấn chỉnh phong hoá, g?ữ g&?grave;n nền nếp g?a phong, đạo đức x&at?lde; hộ?. Do đó, vào năm B&?acute;nh Th&ac?rc;n (1476) n?&ec?rc;n h?ệu Hồng Đức thứ 7 đ&at?lde; ra ch?ếu lệnh vớ? cách xử lý những sự v?ệc l?&ec?rc;n quan như sau: “Nếu là th&oc?rc;ng d&ac?rc;m th&?grave; phạt đánh 80 trượng, có chồng mà th&oc?rc;ng d&ac?rc;m th&?grave; phạt đánh 90 trượng; dụ dỗ, tán tỉnh ngườ? khác th&oc?rc;ng d&ac?rc;m th&?grave; phạt đánh 100 trượng, lưu đày 3000 dặm”.

Th&oc?rc;ng d&ac?rc;m vớ? trẻ nhỏ từ 12 tuổ? trở xuống th&?grave; tuy là thuận t&?grave;nh nhưng vẫn xử theo tộ? cưỡng d&ac?rc;m, tộ? th&oc?rc;ng d&ac?rc;m và tộ? dụ dỗ ngườ? khác th&oc?rc;ng d&ac?rc;m, nam nữ cùng tộ? như nhau. Những đứa trẻ do th&oc?rc;ng d&ac?rc;m mà s?nh ra là tra? hay gá? đều bắt g?an phu phả? nu&oc?rc;? dưỡng, g?an phụ th&?grave; tuỳ cho ngườ? chồng gả hay bán, hoặc ngườ? chồng vẫn g?ữ lạ? làm vợ th&?grave; cũng cho phép. Nếu gả bán g?an phụ cho g?an phu th&?grave; ngườ? chồng và g?an phu mỗ? ngườ? bị phạt đánh 80 trượng, g?an phụ phả? l? dị trở về nhà m&?grave;nh, tà? sản th&?grave; bị tịch thu sung c&oc?rc;ng.

Trường hợp cưỡng d&ac?rc;m th&?grave; đàn bà, con gá? kh&oc?rc;ng bị xử tộ?. Những kẻ m&oc?rc;? g?ớ?, chứa chấp làm nơ? th&oc?rc;ng d&ac?rc;m đều bị xử tộ? g?ảm một bậc so vớ? kẻ phạm tộ? th&oc?rc;ng d&ac?rc;m. Nếu thoả thuận r?&ec?rc;ng vớ? kẻ th&oc?rc;ng d&ac?rc;m th&?grave; cũng bị xử tộ?, g?ảm một bậc.

Nếu kh&oc?rc;ng bắt được quả tang, kh&oc?rc;ng có bằng chứng hoặc kh&oc?rc;ng chỉ ra được thủ phạm th&?grave; kh&oc?rc;ng được xử tộ?. Nếu g?an phụ có tha?, kh&oc?rc;ng t&?grave;m ra được thủ phạm th&?grave; kh&oc?rc;ng được gán tộ? cho ngườ? khác, nếu v? phạm đ?ều này sẽ bị xử tộ? “th&ec?rc;m bớt tộ? cho ngườ?”.

Luật nay:

Ch?ểu luật xưa luật nay, vụ án còn để sót tộ?

Trạng Lường Lưowng Thế V?nh (1441-1495) tự là Cảnh Nghị, h?ệu Thuỵ H?&ec?rc;n, ngườ? làng Cao Hương, huyện Th?&ec?rc;n Bản, phủ Nghĩa Hưng, trấn Sơn Nam (nay thuộc huyện Vụ Bản, Nam Định), từ nhỏ đ&at?lde; nổ? t?ếng thần đồng, rất g?ỏ? t&?acute;nh toán, kh&oc?rc;ng sách nào kh&oc?rc;ng đọc, am tường nh?ều v?ệc&hell?p; Là một ngườ? đầy tà? năng n&ec?rc;n xung quanh cuộc đờ? &oc?rc;ng được bao phủ bằng nh?ều chuyện lạ. Qua cách hành xử của m&?grave;nh, Lương Thế V?nh lu&oc?rc;n chứng tỏ một cá? t&ac?rc;m vững vàng, đức độ và cá? tà? xuất chúng, b?ết đặt chữ “v&?grave; d&ac?rc;n” l&ec?rc;n làm đầu. Vụ án chửa hoang, &oc?rc;ng đ&at?lde; đề xuất l&ec?rc;n vua L&ec?rc; Thánh T&oc?rc;ng những đ?ều khoản như đ&at?lde; kể tr&ec?rc;n. Tuy nh?&ec?rc;n, ở đ&ac?rc;y ngoà? chuyện c&oc?rc; gá? chửa hoang vớ? anh hàng xóm nghèo, còn một vấn đề khác vẫn kh&oc?rc;ng kém phần ngh?&ec?rc;m trọng mà lạ? bị bỏ qua. Đó là chuyện bố mẹ c&oc?rc; gá? r&ot?lde; ràng b?ết con m&?grave;nh có chửa vớ? anh hàng xóm nhưng lạ? cố t&?grave;nh đ? k?ện anh học trò nhằm bắt vạ. Kh? t&?grave;nh t?ết vụ án đ&at?lde; r&ot?lde; ràng, quan lạ? đ? xử ngườ? hàng xóm mà kh&oc?rc;ng đưa bố mẹ c&oc?rc; gá? ra xét xử. Theo luật nay, hành v? này bị xét vào tộ? vu khống, tương ứng vớ? đ?ều 122- bộ luật h&?grave;nh sự nước Cộng hoà X&at?lde; hộ? Chủ nghĩa V?ệt Nam.

Đ?ểm 1, đ?ều 122 quy định r&ot?lde;: “Ngườ? nào bịa đặt, loan truyền những đ?ều b?ết r&ot?lde; là bịa đặt nhằm xúc phạm danh dự, hoặc g&ac?rc;y th?ệt hạ? đến quyền, lợ? &?acute;ch hợp pháp của ngườ? khác hoặc bịa đặt là ngườ? khác phạm tộ? và tố cáo họ trước cơ quan có thẩm quyền th&?grave; bị phạt cảnh cáo, cả? tạo kh&oc?rc;ng g?am g?ữ đến ha? năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến ha? năm”. Ngoà? ra theo đ?ểm 3 đ?ều 122 th&?grave;  ngườ? phạm tộ? còn có thể bị phạt t?ền từ một tr?ệu đồng đến mườ? tr?ệu đồng, cấm đảm nh?ệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm c&oc?rc;ng v?ệc nhất định từ một năm đến năm năm”.

Như vậy, bố mẹ c&oc?rc; gá? này có thể bị phạt cảnh cáo, cả? tạo kh&oc?rc;ng g?am g?ữ đến ha? năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến 2 năm, số t?ền đền bù danh dự cho anh học trò có thể l&ec?rc;n đến mườ? tr?ệu đồng.

Trong ch?ếu lệnh của m&?grave;nh, L&ec?rc; Thánh T&oc?rc;ng cũng đ&at?lde; có nhắc tớ? hành v? “th&ec?rc;m bớt tộ? cho ngườ?” nhưng kh&oc?rc;ng thấy nó? cụ thể cho a?. V?ệc th&ec?rc;m bớt tộ? này, có thể h?ểu anh hàng xóm nghèo sẽ được “đ&?acute;nh” th&ec?rc;m tộ? danh này. Nghĩ cũng thương cho anh chàng, v&?grave; tham một chữ “t&?grave;nh” mà đột nh?&ec?rc;n bị l&oc?rc;? ra k?ện cáo, phả? chịu phạt đòn, đương nh?&ec?rc;n chắc chắn rằng sau đó sẽ phả? “gánh” th&ec?rc;m một vợ, một con hoặc &?acute;t nhất một đứa con phả? chăm sóc, nu&oc?rc;? dưỡng. Anh học trò được m?nh oan nhưng cũng chẳng lấy làm vu? v&?grave; vừa mất thờ? g?an, vừa “rách v?ệc”. R?&ec?rc;ng song th&ac?rc;n của c&oc?rc; gá? bị “vỡ mưu” và phả? vác th&ec?rc;m t?ếng xấu cho th?&ec?rc;n hạ ch&ec?rc; cườ?.

Trong ch?ếu lệnh của m&?grave;nh, vua L&ec?rc; Thánh T&oc?rc;ng cũng đ&at?lde; quy định r&ot?lde; h&?grave;nh phạt cho từng cá nh&ac?rc;n phạm tộ? một cách cụ thể. So sánh vớ? luật pháp h?ện tạ?, cũng có “đ?ểm v&ec?rc;nh” khá thú vị. Cụ thể: “Th&oc?rc;ng d&ac?rc;m vớ? trẻ nhỏ từ 12 tuổ? trở xuống th&?grave; tuy là thuận t&?grave;nh nhưng vẫn xử theo tộ? cưỡng d&ac?rc;m, tộ? th&oc?rc;ng d&ac?rc;m và tộ? dụ dỗ ngườ? khác th&oc?rc;ng d&ac?rc;m, nam nữ cùng tộ? như nhau”, nếu theo luật pháp h?ện nay, v?ệc th&oc?rc;ng d&ac?rc;m vớ? trẻ nhỏ từ 12 tuổ? trở xuống th&?grave; bị kết vào tộ? h?ếp d&ac?rc;m trẻ em, tương ứng vớ? đ?ều 122 bộ luật h&?grave;nh sự. Đ?ểm 4 đ?ều 122 quy định: “Mọ? trường hợp g?ao cấu vớ? trẻ em chưa đủ mườ? ba tuổ? là phạm tộ? h?ếp d&ac?rc;m trẻ em và ngườ? phạm tộ? bị phạt tù từ mườ? ha? năm đến ha? mươ? năm, tù chung th&ac?rc;n hoặc tử h&?grave;nh”. So sánh vớ? luật xưa, luật nay ngh?&ec?rc;m khắc và ph&ac?rc;n m?nh hơn nh?ều.

H.T (Thực h?ện) - ĐSPL