Bí ẩn loài cá leo cây như khỉ, chạy bộ như gà giá nửa triệu/kg, dân sành ăn "săn lùng" ráo riết

Loài cá kỳ lạ, nhiều tên

Cá leo cây, hay còn được biết đến với tên gọi dân dã cá thòi lòi hoặc cá lác ngoách, mang tên khoa học Periophthalmus variabilis. Thuộc họ bống trắng (Gobiidae), loài động vật lưỡng cư này sở hữu hình dáng khá tương đồng với cá bống sao, nhưng lại nổi bật với làn da xù xì đặc trưng và đôi mắt lồi to đầy tinh nghịch nằm trên đỉnh đầu.

Cá leo cây, hay còn được biết đến với tên gọi dân dã cá thòi lòi hoặc cá lác ngoách, mang tên khoa học Periophthalmus variabilis.

Phân bố chủ yếu ở các khu vực cửa sông và vùng ven biển nhiệt đới, cá thời lòi có mặt ở nhiều quốc gia như Ấn Độ, Australia, và các nước thuộc khu vực Đông Nam Á như Indonesia, Philippines, Thái Lan và Việt Nam. Theo thống kê, trên Trái Đất có tổng cộng 32 loài cá thòi lòi khác nhau, mỗi loài mang những đặc điểm riêng biệt.

Tại Việt Nam, cá thòi lòi thường xuất hiện ở những vùng ven biển bùn đất ngập mặn, đặc biệt là các khu vực như Cần Giờ, Nhơn Trạch, Gò Công, Bạc Liêu, Cà Mau, và vùng biển phía bắc Ninh Bình. Sự hiện diện của chúng góp phần tạo nên sự đa dạng sinh học cho hệ sinh thái ven biển.

Với những đặc tính độc đáo, Tổ chức Sinh vật thế giới đã vinh danh cá thòi lòi là một trong 6 loài vật "kỳ lạ nhất hành tinh". Khả năng thích nghi đáng kinh ngạc cho phép chúng tồn tại không chỉ dưới nước và trong bùn lầy, mà còn thoải mái chạy nhảy trên cạn, thậm chí leo cây để tìm kiếm thức ăn. Khi trưởng thành, cá thòi lòi có kích thước trung bình từ 10-15 cm, tương đương với chiều dài của một ngón tay.

Cá thòi lòi thường sinh sống phổ biến dọc các bãi lầy ở cửa sông.

Cá thòi lòi thường sinh sống phổ biến dọc các bãi lầy ở cửa sông, bãi biển nhiều bùn, nơi mực nước ngập sâu không quá 2 mét. Để đảm bảo an toàn và tạo nơi trú ẩn, chúng thường đào hang dưới lớp bùn sâu từ 20-30 cm, mỗi hang có thể chứa vài cá thể cùng sinh sống. Khi thủy triều rút, cá thòi lòi sẽ rời hang và bắt đầu hành trình kiếm ăn đầy thú vị.

Giá cả đắt đỏ nhưng dân sành ăn vẫn "săn lùng" ráo riết

Một nhóm các nhà khoa học đến từ Đại học Edinburgh đã thực hiện một nghiên cứu chuyên sâu về loài cá này trong vòng một tháng, tại môi trường sống tự nhiên ở khu vực Mang Khang, Trung Java, Indonesia. Mục tiêu của nghiên cứu là khám phá những bí ẩn về khả năng vận động độc đáo của cá leo cây.

Cá thòi lòi có khả năng leo cây. 

Kết quả nghiên cứu đã làm sáng tỏ một phương pháp vận động hoàn toàn mới ở cá, trong đó chúng sử dụng cơ thể để phóng về phía trước khi lướt qua mặt nước. Đáng chú ý, trong quá trình di chuyển này, những con cá đã đạt tốc độ ấn tượng, lên đến khoảng 1,7 mét/giây.

Trong quá trình nghiên cứu, nhóm nghiên cứu đã ghi lại những hình ảnh sống động về cách cá rời khỏi bờ để nhảy trên mặt nước, phóng qua mặt nước, và nhảy từ mặt nước vào bờ. Những thước phim này cung cấp cái nhìn chi tiết về cơ chế vận động của cá leo cây.

Thông qua phân tích kỹ lưỡng từng khung hình, các nhà khoa học đã phát hiện ra rằng khả năng nhảy ra khỏi mặt nước của cá thòi lòi đến từ chuyển động zig zag rất nhanh từ đuôi cá. Đuôi cá được sử dụng gần giống như một cánh quạt, giúp con cá tự đẩy mình lên và rời khỏi mặt nước một cách dễ dàng.

Khi hạ cánh xuống mặt nước, cá thòi lòi ngay lập tức bắt đầu đập đuôi liên tục để không bị chìm xuống. Sau đó, chúng lại tiếp tục tự đẩy mình lên không trung, tạo ra những màn trình diễn đầy ấn tượng.

Ngoại hình của thòi lòi gây ấn tượng mạnh từ cái nhìn đầu tiên. 

Các nhà nghiên cứu đã dành thời gian quan sát nhiều loài cá thòi lòi khác nhau, và nhận thấy rằng P. variabilis là loài duy nhất có khả năng vừa trèo cây, vừa nhảy trên mặt nước. Khả năng này có thể là một cơ chế phòng vệ giúp chúng chạy trốn khỏi nguy hiểm. Ngoài ra, cá thòi lòi còn có khả năng ngoặt gấp để đổi hướng trong lúc nhảy, cho thấy cách chúng định hướng thông qua quan sát.

Tiếp theo, nhóm nghiên cứu dự định phân tích da của cá thòi lòi và so sánh với da của những loài cá không có khả năng trèo cây hoặc nhảy trên mặt nước. Mục tiêu của họ là tìm ra những đặc điểm cấu trúc giúp cá leo cây có được những khả năng đặc biệt này.

Nhóm nghiên cứu hy vọng rằng những quan sát và phát hiện về cá thòi lòi có thể được ứng dụng trong việc phát triển robot, đặc biệt là các loại robot có khả năng di chuyển linh hoạt trong môi trường phức tạp.

Cá thòi lòi có giá bán đắt đỏ nhưng được dân sành ăn "săn lùng" ráo riết

Tại Việt Nam, cá thòi lòi tươi đang được bán với giá khoảng 60.000 – 70.000 đồng/kg. Trong khi đó, sản phẩm khô được bán với giá cao hơn nhiều, dao động trên dưới 400.000 đồng/kg. Hiện nay, ở xã Đất Mũi, Cà Mau, ngày càng có nhiều hộ gia đình ăn nên làm ra nhờ nghề làm khô cá thòi lòi, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

Cá thòi lòi có thể được chế biến thành nhiều món ăn hấp dẫn như nướng, kho, hoặc hầm canh, mang đến hương vị thơm ngon khó cưỡng. Khô cá thòi lòi cũng là một đặc sản nức tiếng, được nhiều người yêu thích bởi hương vị độc đáo và giá trị dinh dưỡng cao.