Trách nhiệm pháp lý của sàn thương mại điện tử trước "ma trận" hàng giả: Góc nhìn luật sư và dấu hỏi về quyền lợi của khách hàng

Thương mại điện tử (TMĐT) đã bùng nổ tại Việt Nam, trở thành lựa chọn mua sắm hàng đầu của hàng triệu người tiêu dùng trong thời đại số. Tuy nhiên, sự tiện lợi này cũng đi kèm với một vấn đề nhức nhối: hàng giả, hàng nhái tràn lan trên các sàn giao dịch. Tình trạng này đang dấy lên nhiều lo ngại và đặt ra câu hỏi lớn về trách nhiệm của các sàn TMĐT trong việc kiểm soát chất lượng hàng hóa.

Chỉ với vài cú nhấp chuột, người tiêu dùng dễ dàng tìm thấy vô số sản phẩm "thời thượng" với mức giá hấp dẫn trên các sàn lớn như Shopee, Lazada, Tiki hay TikTok Shop. Đáng buồn thay, không ít trong số đó lại là hàng nhái, hàng kém chất lượng, vi phạm quyền sở hữu trí tuệ. Nhiều người dùng đã phản ánh rằng sản phẩm họ nhận được không đúng như quảng cáo, dù được giới thiệu là hàng chính hãng nhưng thực tế lại là hàng giả, không rõ nguồn gốc xuất xứ.

Thương mại điện tử (TMĐT) bùng nổ tại Việt Nam với hàng loạt sàn thương mại thu hút người tiêu dùng.

Ngày 27/5, Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) vừa có công văn gửi đến 2 sàn thương mại điện tử là Công ty TNHH Shopee và Công ty TNHH Thương mại điện tử Lazada Việt Nam, yêu cầu tăng cường kiểm soát chặt chẽ hoạt động kinh doanh thực phẩm chức năng.

Qua công tác hậu kiểm về thực hiện quy định đăng ký bản công bố và tự công bố, sản xuất, kinh doanh thực phẩm chức năng, Cục An toàn thực phẩm phát hiện một số sản phẩm thực phẩm chức năng thuộc nhóm thực phẩm bảo vệ sức khoẻ:

Omega 3-6-9 1600mg; Natto Kinase 4000fu; Estroven – Complete Multi – Sympton; Kirkland Glucosamine 1500mg & Chondroitin 1200mg; Glucosamine 1500mg With MSM 1500mg đang được quảng cáo và kinh doanh trên sàn thương mại điện tử Lazada và các sản phẩm Omega 3-6-9 1600mg; Natto Kinase 4000fu; Estroven – Complete Multi – Sympton; Kirkland Glucosamine 1500mg & Chondroitin 1200mg; Glucosamine 1500mg With MSM 1500mg... đang được quảng cáo và kinh doanh trên sàn thương mại điện tử Shopee mà chưa được cấp Giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm.

Thực phẩm chức năng Natto Kinase 4000fu trên Shopee.

Để đảm bảo sức khoẻ và quyền lợi của người sử dụng cũng như việc sản xuất, kinh doanh thực phẩm chức năng tuân thủ theo quy định của pháp luật, Cục An toàn thực phẩm đã ban hành công văn số 1098/ATTP-SP ngày 26/5/2025 và công văn số 1097/ATTP-SP ngày 26/5/2025  yêu cầu Công ty TNHH Thương mại điện tử Lazada Việt Nam và Công ty TNHH Shopee nghiêm túc thực hiện các hoạt động sau:

Thứ nhất, khẩn trương rà soát lại việc kinh doanh, giao dịch điện tử các sản phẩm thực phẩm chức năng, chỉ kinh doanh các sản phẩm thực phẩm chức năng đã được cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền cấp Giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm hoặc được công bố trên Hệ thống thông tin dữ liệu cập nhật về an toàn thực phẩm theo quy định.

Thứ hai, ngừng ngay việc kinh doanh, gỡ bỏ thông tin về sản phẩm nêu trên.

Thứ ba, báo cáo kết quả bằng văn bản gửi về Cục An toàn thực phẩm - Bộ Y tế) trước ngày 30/05/2025.

Trao đổi với PV ĐS&PL, Luật sư Diệp Năng Bình - Trưởng văn phòng luật sư Tinh Thông Luật cho biết: Sàn thương mại điện tử cần phải có trách nhiệm pháp lý rõ ràng khi để hàng giả, hàng nhái xuất hiện trên nền tảng của mình.

Theo quy định tại Nghị định 52/2013/NĐ-CP về thương mại điện tử (sửa đổi bởi Nghị định 85/2021/NĐ-CP), thì trách nhiệm của người bán trên sàn giao dịch thương mại điện tử thì phải cung cấp đầy đủ và chính xác các thông tin cho thương nhân, tổ chức cung cấp dịch vụ sàn giao dịch thương mại điện tử khi đăng ký sử dụng dịch vụ; cung cấp đầy đủ thông tin về hàng hóa, dịch vụ khi bán hàng hóa hoặc cung ứng dịch vụ trên sàn giao dịch thương mại điện tử; đảm bảo tính chính xác, trung thực của thông tin về hàng hóa, dịch vụ cung cấp trên sàn giao dịch thương mại điện tử,…

Nếu để hàng giả, hàng nhái xuất hiện mà không có biện pháp ngăn chặn hiệu quả, sàn thương mại điện tử có thể bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi buôn bán hàng giả mạo nhãn hàng hóa, bao bì hàng hóa theo quy định tại Điều 11 Nghị định 98/2020/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng theo đó bị phạt tiền với mức thấp nhất từ 1.000.000.000 đồng đến mức cao nhất là 50.000.000 đồng.

Bên cạnh đó còn bị áp dụng hình thức xử phạt bổ sung tịch thu tang vật vi phạm đối với hành vi vi phạm; tước quyền sử dụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề từ 01 tháng đến 03 tháng đối với hành vi vi phạm. Ngoài ra, còn bị áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả buộc loại bỏ yếu tố vi phạm trên nhãn, bao bì hàng giả hoặc buộc tiêu hủy hàng giả đối với hành vi vi phạm,…

Giả sử trong trường hợp chủ thể biết rõ nhưng vẫn tiếp tay, cố ý bỏ qua, thì họ có thể bị xem là đồng phạm hoặc tiếp tay cho hành vi buôn bán hàng giả. Trường hợp này có thể sẽ bị xử lý hình sự về hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả theo Điều 192 BLHS 2015, sửa đổi, bổ sung 2017 theo đó bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc bị phạt tù với mức phạt thấp nhất từ 01 năm đến mức cao nhất là 15 năm, người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.

Trường hợp là pháp nhân thương mại phạm tội thì bị phạt tiền với mức thấp nhất từ 1.000.000.000 đồng đến mức cao nhất là 9.000.000.000 đồng; hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 06 tháng đến 03 năm; hoặc đình chỉ vĩnh viễn. Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.

Ngoài ra, luật sư Bình cho biết, sàn thương mại điện tử còn phải có nghĩa vụ hợp tác với cơ quan chức năng khi điều tra, xử lý hành vi vi phạm. Do đó, việc không kiểm soát tốt hoạt động của người bán có thể khiến sàn chịu trách nhiệm liên đới về pháp lý, ảnh hưởng đến uy tín và hoạt động kinh doanh.

Phát biểu trên VOV, ông Nguyễn Bình Minh, Ủy viên Ban chấp hành Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam cho biết, việc kiểm soát hoàn toàn sản phẩm từ đầu đến cuối là rất khó, vì quy mô và sự thay đổi của TMĐT diễn ra liên tục. Chính vì vậy, xác định trách nhiệm liên đới của sàn TMĐT tương đối khó khăn, nhất là mức độ vi phạm, mức độ liên quan và ảnh hưởng đối với hoạt động của người bán.  

“Đôi khi người bán trong một số trường hợp họ không biết đấy là hàng giả. Đối với sàn TMĐT càng khó kiểm soát, bởi người bán nếu phải chịu trách nhiệm về sản phẩm, dịch vụ hàng hóa mình bán ra họ còn không biết, các sàn cũng khó theo dõi để có thể nắm chắc khi nào họ bán hàng thật, khi nào họ bán hàng giả”, ông Minh lý giải.