Giáo sư toán 66 tuổi đoạt giải thưởng trị giá 1,2 triệu USD là ai?

Hội đồng Giải thưởng Shaw vừa qua đã công nhận Giáo sư Kenji Fukaya với công trình đột phá về "phạm trù Fukaya" (Fukaya category). Đây là một khái niệm toán học do chính ông đề xuất và xây dựng, mô tả mối liên hệ sâu sắc giữa hai lĩnh vực hình học và đại số trong không gian đối xứng.

Thông tin trên báo VnExpress, "phạm trù Fukaya" được xem là một lý thuyết mang tính cách mạng, mở ra một hướng nghiên cứu hoàn toàn mới trong các ngành tô pô học đối xứng, đối xứng gương (mirror symmetry) và lý thuyết gauge. Công trình của ông không chỉ tạo ra một bước ngoặt trong tư duy toán học hiện đại mà còn có ảnh hưởng sâu rộng đến các lĩnh vực vật lý lý thuyết và hình học đại số.

Trong một cuộc phỏng vấn với Viện Toán học tại Đài Loan (Trung Quốc), Giáo sư Fukaya chia sẻ rằng ông bắt đầu theo đuổi toán học một cách nghiêm túc từ những năm cuối trung học. Mặc dù chương trình giảng dạy ở Nhật Bản tại thời điểm đó đã bao gồm kiến thức về giải tích, ông vẫn chủ động tìm đọc thêm nhiều tài liệu nâng cao.

Trong số đó có các tác phẩm kinh điển như sách về giải tích của Serge Lang và cuốn Functional Analysis của hai tác giả Frigyes Riesz và Béla Szőkefalvi-Nagy – một lĩnh vực mà ông đặc biệt say mê.

Theo báo VietNamnet, giáo sư Kenji Fukaya sinh năm 1959 tại Yokohama, Nhật Bản. Ông đã bảo vệ thành công luận án tiến sĩ chuyên ngành Toán học tại Đại học Tokyo vào năm 1986 với đề tài nghiên cứu về các đa tạp Riemann.

Sau đó, ông có một thời gian dài giảng dạy tại Đại học Kyoto, nơi ông đã thực hiện nhiều công trình nền tảng quan trọng. Kể từ năm 2013, ông gia nhập Trung tâm Simons về Hình học và Vật lý tại Đại học Stony Brook, Mỹ.

Gần đây nhất, vào năm 2024, ông đảm nhận vị trí giáo sư tại Viện Khoa học Toán học và Ứng dụng Bắc Kinh (BIMSA) và Trung tâm Khoa học Toán học Yau (YMSC) thuộc Đại học Thanh Hoa, Trung Quốc.

Ông từng bộc bạch về niềm đam mê của mình: "Toán học, theo một nghĩa nào đó, là sự tự do. Trong thế giới ấy, chúng ta có thể tạo nên những chuỗi sự kiện – những định lý – bằng trí tưởng tượng và cảm quan về cái đẹp. Ở đó, vẻ đẹp cá nhân hòa quyện cùng sự kiểm chứng logic - và chính điều ấy làm nên sức hấp dẫn tuyệt vời của toán học.”

Theo SCMP, sự nghiệp của Giáo sư Fukaya được ghi dấu bằng hàng loạt giải thưởng danh giá, bao gồm Giải thưởng Hình học của Hội Toán học Nhật Bản (1989), Giải Inoue cho Khoa học (2002), Giải Hàn lâm Nhật Bản (2003), Giải Asahi (2009) và Giải Fujiwara (2012). Ông cũng là một thành viên đáng kính của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Nhật Bản.

Các nhà khoa học hàng đầu thế giới đã dành những lời khen ngợi cho tầm ảnh hưởng của ông. Giáo sư Mohammed Abouzaid từ Đại học Stanford, Mỹ, nhận xét: “Công trình của Fukaya đã kết nối một lĩnh vực vốn dựa nhiều vào trực giác hình học với những ngành có cấu trúc đại số sâu sắc, qua đó tạo ra một phong cách toán học hoàn toàn mới.”

Trong khi đó, Giáo sư Denis Auroux của Đại học Harvard khẳng định: “Tư duy và tầm nhìn của Kenji Fukaya đã định hình sự phát triển của hình học đối xứng trong hơn ba thập kỷ qua. Việc ông được trao Giải thưởng Shaw là một sự ghi nhận hoàn toàn xứng đáng cho cả một đời cống hiến.”

Giải thưởng Shaw, thường được mệnh danh là “Giải Nobel của châu Á”, được trao hằng năm để tôn vinh những nhà khoa học có đóng góp đột phá cho nhân loại. Mỗi hạng mục của giải thưởng có giá trị lên tới 1,2 triệu USD (tương đương hơn 31 tỷ đồng) và được quản lý bởi Quỹ Giải thưởng Shaw có trụ sở tại Hồng Kông, Trung Quốc.

Việc Giáo sư Kenji Fukaya được vinh danh năm nay không chỉ là một sự công nhận quốc tế đối với trí tuệ kiệt xuất và những đóng góp to lớn của cá nhân ông, mà còn là một minh chứng mạnh mẽ cho vị thế ngày càng quan trọng của châu Á trên bản đồ toán học toàn cầu.