Chiếc quan tài có sức hút kỳ lạ khiến đồng bào Cơ Tu mong “được”... chết sớm

Ch?ếc quan tà? được chạm trổ hết sức t?nh tế sống động. Sức hút kỳ d?ệu của nó kh?ến những ngườ? g?à chỉ ước rằng m&?grave;nh được chết sớm để có thể được nằm vào b&ec?rc;n trong ch?ếc quan tà?, mà trước đ&ac?rc;y chỉ có tầng lớp quý tộc mớ? được sử dụng kh? chết.
Sức hút kỳ d?ệu của ch?ếc quan tà? độc nhất v&oc?rc; nhị

Chúng t&oc?rc;? t&?grave;m về khu 7, theo cách nó? mà ngườ? ta vẫn thường gọ? 4 x&at?lde; vùng b?&ec?rc;n của huyện T&ac?rc;y G?ang (tỉnh Quảng Nam): GaR?, Tr’Hy, Axan, Ch’&oc?rc;m. Nơ? vẫn còn lưu g?ữ được những g?á trị văn hóa đặc sắt nhất của ngườ? Cơ Tu ở m?ền b?&ec?rc;n v?ễn này. Anh C’l&ac?rc;u Hớp, chủ tịch UBND x&at?lde; Tr’Hy cho b?ết: “100\% d&ac?rc;n cư của các x&at?lde; vùng b?&ec?rc;n này đều là ngườ? Cơ Tu. Đường xá xa x&oc?rc;? cách trở, còn nh?ều khó khăn n&ec?rc;n những nét văn hóa đặc sắc của d&ac?rc;n tộc m&?grave;nh vẫn còn được bảo tồn nguy&ec?rc;n vẹn”. Để có thể đến được m?ền b?&ec?rc;n v?ễn đẹp như trong tranh, bạn phả? trả? qua hơn 50 km đường bùn ngập bánh xe, những con dốc mà đồng bào vẫn hay gọ? là dốc trờ?, nơ? ta có thể vớ? tay chạm vào m&ac?rc;y.

Gặp g?à làng Ax?&ec?rc;ng (65 tuổ?, ngụ th&oc?rc;n At?&ec?rc;ng, x&at?lde; GaR?) kh? &oc?rc;ng đang chuẩn bị l&ec?rc;n rừng để t&?grave;m một c&ac?rc;y gỗ phù hợp để chọn làm quan tà? cho ngườ? cha vợ mà &oc?rc;ng hết mực y&ec?rc;u thương năm nay đ&at?lde; ngoà? 80 tuổ?. Ax?&ec?rc;ng cho b?ết ước nguyện lúc cuố? đờ? của &oc?rc;ng bố vợ m&?grave;nh là kh? chết đ? được nằm trong một ch?ếc quan tà? truyền thống của ngườ? Cơ Tu chứ kh&oc?rc;ng phả? là quan tà? vu&oc?rc;ng như của ngườ? k?nh ở dướ? xu&oc?rc;?. H?ểu được t&ac?rc;m nguyện của bố vợ n&ec?rc;n Ax?&ec?rc;ng đ&at?lde; cất c&oc?rc;ng đ? t&?grave;m khắp các cánh rừng g?à còn nh?ều c&ac?rc;y gỗ lớn khắp xa gần nhưng vẫn chưa t&?grave;m được c&ac?rc;y gỗ ưng ý để có thể chọn làm quan tà? cho bố vợ. G?à làng Ax?&ec?rc;ng vộ? ch?a tay chúng t&oc?rc;? để kịp l&ec?rc;n đường t&?grave;m c&ac?rc;y gỗ ưng ý kh? mặt trờ? đ&at?lde; l&ec?rc;n bằng con sào”.

Kể những chuyện mà chúng t&oc?rc;? vừa chứng k?ến cho anh Nguyễn Ch&?acute; Toàn, trưởng phòng Văn hóa th&oc?rc;ng t?n huyện T&ac?rc;y G?ang nghe. Bằng g?ọng b&?grave;nh thản của một ngườ? nh?ều năm gắn bó vớ? đồng bào, anh ch?a sẻ: “Quan tà? theo t?ếng của ngườ? Cơ Tu là Tr’ang. Ch?ếc quan tà? truyền thống của đồng bào thường được làm từ các loạ? gỗ quý như l?m, đ?nh hung... nhưng phổ b?ết nhất h?ện nay là gỗ dổ?. Dổ? ở đ&ac?rc;y là dổ? t&oc?rc;, dổ? đỏ, dổ? găng nhưng tuyệt đố? kh&oc?rc;ng chọn dổ? m&oc?rc;, tất cả đều phả? có đường k&?acute;nh tổ? th?ểu 50cm. Kh? làm Tr’ang, ngườ? Cơ Tu thường xẻ th&ac?rc;n c&ac?rc;y được chọn ra làm ha? phần, phần tr&ec?rc;n gồm một phần ba th&ac?rc;n c&ac?rc;y (nắp quan tà?) được gọ? là Tr’ang Aconh (quan tà? bố), phần dướ? được khoét rỗng b&ec?rc;n trong được gọ? là Tr’ang Acăn (quan tà? mẹ). Quan tà? của ngườ? Cơ Tu thường có ha? loạ? h&?grave;nh tam g?ác c&ac?rc;n hoặc h&?grave;nh tròn”.

G?à làng Cơ’L&ac?rc;u N&ac?rc;m (ngụ th&oc?rc;n Pơr’n?ng, x&at?lde; Lăng) năm nay đ&at?lde; 75 tuổ?, nhưng tr&?acute; nhớ m?nh mẫn g?úp &oc?rc;ng vẫn còn gh? nhớ được rất nh?ều truyền thoạ? của d&ac?rc;n tộc m&?grave;nh, được co? là kho báu văn hóa sống của ngườ? Cơ Tu. Nó? về phong tục tang ma của d&ac?rc;n tộc m&?grave;nh Cơ’L&ac?rc;u N&ac?rc;m cho b?ết, quan trọng nhất trong lễ tang ngoà? các lễ ngh? th&?grave; quan trọng nhất là ch?ếc quan tà? dành cho ngườ? chết. A? sau này kh? chết muốn được nằm trong ch?ếc quan tà? được mọ? ngườ? kh&oc?rc;ng t?ếc lờ? khen ngợ?, phả? tự m&?grave;nh đ? vào những khu rừng g?à lựa cho m&?grave;nh nhưng th&ac?rc;n c&ac?rc;y vừa ý nhất để làm quan tà?. Nếu kh&oc?rc;ng tự m&?grave;nh đ? chọn được th&?grave; phả? nhờ con rể lớn đ? chọn thay cho m&?grave;nh.

Kh? chọn được th&ac?rc;n c&ac?rc;y ưng ý, phả? nhờ g?à làng gọ? những tra? làng khỏe mạnh nhất để có thể đưa được th&ac?rc;n c&ac?rc;y đ&at?lde; chọn về chế tác làm quan tà?. Trước kh? cưa hạ th&ac?rc;n c&ac?rc;y th&?grave; g?a đ&?grave;nh của ngườ? chọn th&ac?rc;n c&ac?rc;y phả? chuẩn bị một con gà trắng, phả? là gà trống trắng chứ kh&oc?rc;ng được lấy màu khác để làm lễ. Sau kh? được thầy cúng làm lễ “cúng c&ac?rc;y” x?n Yàng c&ac?rc;y, đất trờ? thần l?nh x?n được đốn c&ac?rc;y. Yàng đồng ý rồ? th&?grave; mớ? g?ết gà b&oc?rc;? máu vào th&ac?rc;n c&ac?rc;y rồ? cho thanh n?&ec?rc;n đốn hạ. Nếu kh&oc?rc;ng làm lễ mà cứ đốn hạ th&?grave; Yàng xấu sẽ theo c&ac?rc;y về phá hoạ? tr&ac?rc;u bò g?a súc trong làng, Cơ’L&ac?rc;u N&ac?rc;m cho hay.

Kỳ quan của một d&ac?rc;n tộc th?ểu số

Chúng t&oc?rc;? ch?a tay g?à làng Cơ’L&ac?rc;u N&ac?rc;m để t&?grave;m về bản Asor, X&at?lde; AvR&oc?rc;ng, nằm sát b?&ec?rc;n g?ớ? V?ệt - Lào. Trong căn nhà sàn truyền thống được làm hoàn toàn từ các loạ? gỗ quý của m&?grave;nh, được nh?ều thương lá? dướ? xu&oc?rc;? kh&oc?rc;ng ngạ? đường xá xa x&oc?rc;? cách trở l&ec?rc;n đ&ac?rc;y trả g?á cả tỷ đồng nhưng vẫn nhận được cá? lắc đầu của g?à làng Ngh&ec?rc;n (60 tuổ?). G?à làng Ngh&ec?rc;n cũng đ&at?lde; chuẩn bị cho m&?grave;nh một ch?ếc quan tà? dù &oc?rc;ng còn rất khỏe. Nó? về ch?ếc quan tà? của d&ac?rc;n tộc m&?grave;nh, &oc?rc;ng cho b?ết: “Ch?ếc quan tà? mà những ngườ? g?à thường ao ước được nằm vào b&ec?rc;n trong kh? chết là ch?ếc quan tà? truyền thống h&?grave;nh tròn hoặc tam g?ác c&ac?rc;n được chặm khắc t?nh tế sống động bằng những họa t?ết truyền thống của ngườ? Cơ Tu. Trước đ&ac?rc;y để có thể được ch&oc?rc;n bằng loạ? quan tà? này, th&?grave; g?a đ&?grave;nh ngườ? chết phả? là g?a đ&?grave;nh g?àu có ở trong bu&oc?rc;n, có địa vị và được mọ? ngườ? t&oc?rc;n trọng”.

Kh? đ&at?lde; chọn được th&ac?rc;n c&ac?rc;y ưng ý, g?a đ&?grave;nh có ngườ? chết phả? mờ? được nghệ nh&ac?rc;n làm quan tà? về. Ngườ? chế tác, đ?&ec?rc;u khắc loạ? quan tà? này là những nghệ nh&ac?rc;n có tay nghề cao, mà kh&oc?rc;ng dễ g&?grave; có thể đạt tớ? được. Để có thể làm được một cỗ quan tà? gồm một quan tà? h&?grave;nh tròn, kh&oc?rc;ng được trang tr&?acute; đ?&ec?rc;u khắc, nằm ph&?acute;a trong cùng một ch?ếc quan tà? lớn bề thế làm từ một th&ac?rc;n c&ac?rc;y nguy&ec?rc;n vẹn. Để hoàn th?ện một ch?ếc quan tà? như vậy, 3 - 4 ngườ? thợ phả? làm cả năm trờ? mớ? xong. Những ngườ? thợ này cũng được g?a chủ đố? đ&at?lde;? rất tử tế. Suốt thờ? g?an làm quan tà? họ được ăn ở vớ? g?a chủ, được đ&at?lde;? rượu thịt. Kh? hoàn thành ch?ếc quan tà?, nếu vừa ý ngoà? c&oc?rc;ng chủ nhà trả cho là tr&ac?rc;u bò th&?grave; những ngườ? thợ này còn được thưởng th&ec?rc;m.

Ch?ếc quan tà? đẹp nhất theo quan n?ệm của ngườ? Cơ Tu kh? được đ?&ec?rc;u khắc đầu t?&ec?rc;n phả? có họa t?ết l?&ec?rc;n quan đến con tr&ac?rc;u. Là những ch?ếc quan tà? mà những ngườ? thợ đ?&ec?rc;u khắc thể h?ện ha? ch?ếc đầu tr&ac?rc;u (bắt buộc phả? là ha?) v&oc?rc; cùng s?nh động, có hồn. Ngườ? Cơ Tu cho rằng tr&ac?rc;u là tà? sản lớn nhất, nhà có tr&ac?rc;u th&?grave; có thể trọn nhà gá?. Tr&ac?rc;u kh&oc?rc;ng chỉ là tà? sản, tr&ac?rc;u còn là ngườ? bạn gắn bó vớ? họ kh&oc?rc;ng chỉ trong đờ? sống sản xuất mà còn trong cả các hoạt động t&ac?rc;m l?nh. Còn theo Bh’r&?acute;u Pố, một trong số những nghệ nh&ac?rc;n đ?&ec?rc;u khắc cuố? cùng của ngườ? Cơ tu th&?grave;, ngườ? Cơ tu họ rất th&?acute;ch đầu tr&ac?rc;u v&?grave; họ thấy bề thế, hoành tráng, thể h?ện được sự hùng dũng mạnh mẽ của ngườ? chết.

Cũng theo Bh’r&?acute;u Pố th&?grave; ngườ? Cơ Tu dù s?nh sống ở huyện T&ac?rc;y G?ang hay ở tỉnh Quảng Trị th&?grave; ngoà? những ch? t?ết hoa văn trang tr&?acute; truyền thống tùy theo từng địa bàn s?nh sống, ha? con vật kh&oc?rc;ng thể th?ếu đó là con tr&ac?rc;u và con gà, mà phả? là gà trống. Trong một đàn gà th&?grave; chú gà trống vừa thể h?ện được sự uy ngh?&ec?rc;m va? trò đầu đàn của m&?grave;nh vớ? các thành v?&ec?rc;n còn lạ? trong đàn. Ngườ? Cơ Tu cho rằng kh? chết tức là sang một thế g?ớ? khác. Kh? sang thế g?ớ? đó, ch?ếc quan tà?, nhà mồ là những thứ thể h?ện g?á trị của họ vớ? những thành v?&ec?rc;n khác ở thế g?ớ? đó. Sở hữu một ch?ếc quan tà? truyền thống độc đáo là ước mơ của những g?à làng ở nơ? xa x&oc?rc;? ph&?acute;a t&ac?rc;y d&at?lde;y Trường Sơn hùng vĩ. Một khát vọng r?&ec?rc;ng của ngườ? Cơ Tu về cá? đẹp cá? hoàn mỹ. Nét đẹp văn hóa đặc sắc, g?á trị truyền thống được ngườ? Cơ Tu v&oc?rc; cùng co? trọng, và được thế hệ trước truyền lạ? cho thế hệ sau qua những c&ac?rc;u chuyện b&ec?rc;n bếp lửa.

                                                                                                                                                                                NGUYỄN CƯỜNG – DU NGOẠN