Tới nơi gần 100\% phụ nữ hút thuốc... nhiều hơn ăn cơm

Cà Ráng là một xóm sát biên giới Việt - Trung, thuộc xã Cải Viên, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng. Điều đặc biệt ở đây là đa số phụ nữ hút thuốc lá truyền từ đời này qua đời khác.

Cà Ráng là một xóm sát biên, người dân sống chủ yếu bằng nông nghiệp, trong khi đó ở đây thường xuyên thiếu nước sinh hoạt và sản xuất, cây trồng chủ yếu là ngô, đỗ tương, lạc, lúa. Hơn nữa, xóm nằm sâu trong thung lũng, đường sá đi lại rất khó khăn nên điều kiện phát triển kinh tế còn nhiều hạn chế dẫn đến tình trạng 90\% số hộ trong xóm thuộc diện nghèo. 

Bà Trương Thị Lèn, người dân tộc Nùng, năm nay 70 tuổi, ngồi bên bếp lửa nấu nồi đỗ tương chuẩn bị bữa tối nói giọng buồn buồn. Qua người cán bộ văn hóa xã phiên dịch tôi mới hiểu được ý bà nói rằng, nhà bà hết gạo phải ăn đỗ tương và ngô, nửa tháng nay chưa được ăn thịt, cá. 

Vừa nói dứt lời, bà cầm túi thuốc lá vê một viên nhỏ như hạt ngô rồi ấn vào nõ điếu cày, châm lửa và rít một hơi dài, sau đó ngửa mặt lên, nhả khói điêu luyện. 

Khi tôi hỏi bà hút thuốc lá từ năm bao nhiều tuổi, thì được bà cho biết bà hút thuốc lá từ nhỏ, từ đời mẹ bà, rồi đến đời bà, con bà. Bà bảo, trước kia khi còn trẻ mỗi khi lên nương bà thường mang theo gói thuốc và cái điếu cày để những lúc nghỉ ngơi ngồi hút. Chồng bà, bà và cả các con bà đều hút thuốc lá. Nói xong, bà lại cầm que củi châm lửa, “bắn” thêm một bi thuốc lá nữa.

Ở xóm Cà Ráng, không chỉ bà Lèn mà hầu như tất cả phụ nữ ai cũng hút thuốc lá. Chị Đàm Thị Xấu năm nay 45 tuổi, vừa đi nương về, rũ sạch bùn đất là sà xuống bếp lửa cầm điếu cày hút thuốc. Khi thấy người lạ cầm máy ảnh lên chụp, chị Xấu e thẹn, không hút nữa. Khi biết tôi không có ý gì xấu, chị Xấu lại nở nụ cười tươi, châm lửa, hút thuốc.

Có lẽ trong chuyến đi tác nghiệp lần này, hình ảnh ấn tượng nhất đọng lại trong tôi là những đôi vợ chồng già, trẻ cùng con cái ngồi quây quần bên nhau bên bếp lửa, vợ chồng, con cái cùng nhau hút thuốc lá. Cứ như thể một vòng tròn vô định truyền từ đời này qua đời khác, nối tiếp phong tục có từ ngàn đời của đồng bào các dân tộc trên quê hương Cao Bằng. 

Tuy nhiên, đã có những thay đổi khi mà một vài con em của Cà Ráng thoát ly ra khỏi vùng đất nghèo nàn này. Các cô gái lứa tuổi trăng tròn đã bỏ hút thuốc, không phải vì bị cấm mà vì họ muốn hình ảnh của mình hoàn thiện hơn trong mắt các chàng trai.

Rời Cà Ráng khi nắng chiều đã tắt, trên những nẻo đường đất, đá lô nhô như bàn chông, thấp thoáng dáng những người phụ nữ gùi trên lưng những bó củi, cỏ về nhà. Bên những nếp nhà sàn, được làm bằng tre, nứa đập dập, lọt ra ngoài những ánh lửa bập bùng, tôi lại hình dung ra hình ảnh những người phụ nữ đang ngồi hút thuốc lá.