Ném Còn- trò chơi dân gian ngày Tết

Tết Nguyên Đán không chỉ là dịp để đoàn tụ gia đình mà còn là thời điểm để mọi người hòa mình vào không khí vui tươi của những trò chơi dân gian truyền thống. Trong số đó, ném còn là một trò chơi đặc sắc, mang đậm nét văn hóa dân tộc, đặc biệt phổ biến ở các vùng miền núi phía Bắc Việt Nam. Với tinh thần vui tươi, ý nghĩa sâu sắc và tính cộng đồng cao, ném còn không chỉ là trò chơi mà còn là biểu tượng của sự đoàn kết và niềm hy vọng trong năm mới.

Nguồn gốc và ý nghĩa của trò chơi ném còn

Ném còn không chỉ là trò chơi mà còn là dịp để các đôi nam nữ giao lưu với nhau

Ném còn xuất phát từ đời sống sinh hoạt của đồng bào dân tộc thiểu số, đặc biệt là người Thái, Tày, Nùng, Mông và một số dân tộc khác ở vùng núi phía Bắc Việt Nam. Theo truyền thuyết, trò chơi này được tổ chức từ thời xa xưa nhằm cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Quả còn, với hình dáng tròn trịa, tượng trưng cho mặt trời, mặt trăng và những yếu tố thiên nhiên quan trọng trong cuộc sống nông nghiệp.

Không chỉ mang ý nghĩa cầu mưa và mùa màng tốt tươi, ném còn còn thể hiện khát vọng về tình yêu đôi lứa. Trong các dịp hội xuân, nam nữ thanh niên thường tham gia trò chơi này để bày tỏ tình cảm, giao lưu và tìm bạn đời. Vì vậy, ném còn không chỉ là trò chơi mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của nhiều dân tộc Việt Nam.

Độc đáo ném còn… 

Trò chơi ném còn thường được tổ chức vào dịp Tết và các lễ hội sau mùa gặt, khi người dân đã hoàn thành công việc đồng áng. Trước đó, tại một khu đất bằng phẳng, người ta dựng một cây tre hoặc cây mai cao từ 9-15m làm cột nêu. Trên đỉnh cột có một vòng tròn đường kính khoảng 50cm được dán giấy mỏng, một bên màu đỏ, một bên màu vàng, tượng trưng cho sự hòa hợp của âm – dương.

Trước ngày hội, các cô gái tỉ mỉ khâu từng quả còn bằng nhiều mảnh vải sặc sỡ, mỗi quả có kích thước bằng nắm tay trẻ con. Bên trong quả còn nhồi thóc và hạt bông – tượng trưng cho sự sung túc và phát triển, vì thóc nuôi sống con người, còn bông dùng để dệt vải. Những tua vải nhiều màu gắn trên quả còn không chỉ có tác dụng trang trí mà còn giúp xác định hướng bay của quả còn khi được tung lên.

Ngày hội ném còn diễn ra trong không khí rộn ràng, náo nhiệt từ sáng mồng Một Tết. Đây là trò chơi không giới hạn độ tuổi nên thu hút đông đảo người tham gia. Xung quanh sân chơi, mọi người quây thành vòng tròn, háo hức theo dõi từng lượt tung còn.

Mở đầu là nghi thức cúng tế, thầy mo sẽ dâng hai quả còn để cầu mong trời đất ban phúc lành, cho bản làng bình yên, mùa màng bội thu, gia súc đầy đàn, cuộc sống no đủ. Sau đó, ông tung hai quả còn đã làm lễ để mọi người tranh cướp, mở màn cho cuộc chơi.

Trò chơi này còn là biểu tượng của sự đoàn kết, niềm hy vọng trong năm mới.

Trong trò chơi này, người tham gia cần có cả sức khỏe lẫn sự khéo léo. Hai đội đứng đối diện nhau qua cột còn, lần lượt ném quả còn lên cao với mục tiêu đưa nó xuyên qua vòng tròn trên đỉnh cột. Khi quả còn bay vút lên, những dải tua ngũ sắc xòe rộng, tạo nên khung cảnh đẹp mắt.

Mỗi dân tộc có những biến thể khác nhau trong cách chơi ném còn. Người Thái có hai hình thức phổ biến là “còn vòng” và “còn xai”. Ở cách ném “còn vòng”, người chơi cầm gần cuối dây vải, xoay tròn quả còn vài vòng theo chiều kim đồng hồ rồi tung lên sao cho nó bay qua vòng tròn trên đỉnh cột. Người nào ném thành công được xem là sẽ gặp nhiều may mắn trong năm mới.

Trong khi đó, “còn xai” là một hình thức giao duyên giữa những nam thanh nữ tú chưa lập gia đình. Người chơi xếp thành hai hàng đối diện nhau, nếu ai có cảm tình với đối phương sẽ ném còn về phía người ấy. Nếu người nhận bắt trượt, họ sẽ phải tặng lại một món quà nhỏ như khăn piêu hoặc vòng bạc để thể hiện sự trân trọng.

Tại Mường Lò (Yên Bái), người dân có cách chơi “còn xổm”. Người tham gia đứng thành vòng tròn, xếp xen kẽ nam nữ, lần lượt tung còn theo thứ tự. Cách chơi này tạo cơ hội cho mọi người giao lưu, tăng thêm tình đoàn kết giữa các thành viên trong cộng đồng.

Dù có sự khác biệt trong cách chơi, nhưng tất cả các dân tộc đều chung quan niệm rằng khi quả còn được tung lên cao, nó sẽ mang theo những điều không may mắn, xua đuổi rủi ro, bệnh tật và mang lại sự tốt đẹp cho năm mới. Vì thế, ai cũng cố gắng ném thật cao, vượt qua vòng tròn – biểu tượng của mặt trời – để xua tan điều xui rủi. Nếu quả còn xuyên thủng lớp giấy trên vòng tròn, điều đó tượng trưng cho sự giao hòa của âm – dương, hứa hẹn một năm mới tràn đầy sinh khí, mùa màng bội thu và cuộc sống thịnh vượng.

Nét văn hoá đặc sắc của dân tộc

Ném còn không chỉ đòi hỏi người tham gia có sức khỏe để thực hiện các động tác vung tay, ném mạnh, chạy nhanh mà còn yêu cầu sự khéo léo, tinh tế trong từng cú tung và bắt. Người chơi phải có khả năng quan sát tốt, tính toán chính xác để quả còn bay đúng hướng và xuyên qua vòng tròn trên đỉnh cột. Đây không chỉ là một trò chơi rèn luyện thể lực, mang lại tinh thần sảng khoái, mà còn góp phần thắt chặt tình làng nghĩa xóm, gắn kết cộng đồng và các dân tộc anh em.

Đặc biệt, ném còn không đơn thuần là một trò chơi mà còn mang đậm dấu ấn của một nghi thức văn hóa truyền thống. Trong từng đường ném, đồng bào gửi gắm vào đó những ước vọng tốt đẹp cho tương lai. Người Thái coi việc tung còn là biểu tượng của sự hòa hợp âm – dương, mong cầu gia đình đông con, đủ cháu. Với đồng bào Mường, ném còn là cơ hội để nam thanh nữ tú gặp gỡ, giao lưu và tìm bạn đời. Trong khi đó, đối với người Tày, trò chơi này mang ý nghĩa cầu mùa, với niềm tin rằng quả còn tượng trưng cho rồng – linh vật của núi non, sông nước, thể hiện mong ước về một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Trước khi lễ hội khép lại, thầy mo sẽ rạch quả còn thiêng – quả còn đã được ban phép – để lấy những hạt giống bên trong như thóc, bông, đậu… và tung lên cho mọi người cùng hứng lấy. Theo quan niệm của đồng bào, những hạt giống này đã hấp thụ linh khí của tổ tiên và thần linh, mang theo sự may mắn, hứa hẹn một mùa vụ trù phú và cuộc sống no đủ.

Ở nhiều địa phương, trước khi diễn ra hội ném còn, các gia đình còn chuẩn bị mâm cúng mang ra bãi tổ chức để dâng lễ. Trên mâm lễ, ngoài những sản vật đặc trưng của nghề nông, luôn có một cặp còn hoặc đĩa còn – biểu tượng của tính dương, của sức mạnh, sự sinh sôi nảy nở và khát vọng về một năm mới thịnh vượng, hạnh phúc.