Khám phá bí ẩn thành cổ Hòa Bình

Sự tàn phá khốc l?ệt

Nằm tr&ec?rc;n địa phận x&at?lde; Cao Thắng (Lương Sơn, Hòa B&?grave;nh) tòa thành cổ r&ec?rc;u phong vớ? lố? k?ến trúc độc đáo nằm ngay sát tỉnh lộ 424 g?ao nhau vớ? đường Hồ Ch&?acute; M?nh kh&oc?rc;ng xa. Khảo sát một vòng, có thể dễ dàng nhận thấy ng&oc?rc;? thành có h&?grave;nh vu&oc?rc;ng có d?ện t&?acute;ch khoảng 40.000m2. H?ện tạ?, các cổng dẫn vào thành đều đ&at?lde; bị phá hủy chỉ còn lạ? cổng ph&?acute;a T&ac?rc;y thành là còn nguy&ec?rc;n vẹn. Theo quan sát của phóng v?&ec?rc;n, cổng ph&?acute;a T&ac?rc;y được th?ết kế, x&ac?rc;y dựng khá đẹp và k?&ec?rc;n cố vớ? h&?grave;nh má? vòm cao khoảng 6m, rộng hơn 3m. Gạch sử dụng để x&ac?rc;y thành có màu đỏ, ph&?acute;a dướ? nền là gạch có độ dày hơn nhưng cùng có k&?acute;ch thước 24x24 cm. Ph&?acute;a trong cổng thành được gắn những mộng đá khá lớn có thể được sử dụng để n&ac?rc;ng đỡ, chốt g?ữ cửa gỗ to, nặng.

Tạ? khu vực cổng ph&?acute;a Nam thành (nằm ngay sát tỉnh lộ 424) được x&ac?rc;y cùng loạ? gạch và k&?acute;ch thước nhưng phần má? vòm đ&at?lde; bị hư hỏng, ch?ều cao phần chưa đổ vỡ của ch&ac?rc;n cổng thành chỉ còn khoảng hơn 2m. Ph&?acute;a tr&ec?rc;n tường thành c&ac?rc;y cỏ mọc um tùm càng kh?ến cho ng&oc?rc;? thành trở n&ec?rc;n th&ac?rc;m u, kỳ b&?acute;.

Ngoà? cổng thành được x&ac?rc;y bằng gạch th&?grave; tường thành chủ yếu được x&ac?rc;y bằng đá ong

Nh?ều ngườ? d&ac?rc;n ở đ&ac?rc;y cho b?ết, cổng ph&?acute;a Bắc đ&at?lde; bị phá hủy từ l&ac?rc;u n&ec?rc;n h?ện nay chỉ còn lạ? dấu t&?acute;ch là h&ot?lde;m đất nhỏ. Anh Lương Đ&?grave;nh Thá? (39 tuổ?), ngườ? đang thầu lạ? d?ện t&?acute;ch đất b&ec?rc;n trong thành cổ để canh tác cho b?ết, vị tr&?acute; cổng ph&?acute;a Bắc có thể nằm ngay ph&?acute;a sau vườn của g?a đ&?grave;nh v&?grave; trước k?a, kh? đào móng làm nhà có phát h?ện đá ong được lát khá bằng phẳng ph&?acute;a dướ? cách mặt đất kh&oc?rc;ng s&ac?rc;u lắm.

Đặc b?ệt, các cụ cao n?&ec?rc;n tạ? x&at?lde; Cao Thắng (Lương Sơn, Hòa B&?grave;nh) cho b?ết cách đ&ac?rc;y và? chục năm, xung quanh tường thành được x&ac?rc;y dựng bằng đá ong đều còn khá nguy&ec?rc;n vẹn và chắc chắn. Tuy nh?&ec?rc;n, sau này đ&at?lde; bị một số ngườ? d&ac?rc;n cạy đ? để đem về x&ac?rc;y nhà cửa, chuồng trạ? n&ec?rc;n h?ện tạ? chỉ còn dấu vết của ch&ac?rc;n thành bằng đất cao hơn hẳn so vớ? xung quanh.

Cụ Nguyễn Thị L&?acute;u (82 tuổ?) ngườ? th&oc?rc;n Bá Lam 2 (Cao Thắng, Lương Sơn, Hòa B&?grave;nh) khẳng định, cổng ph&?acute;a Đ&oc?rc;ng thành mớ? bị phá hủy từ những năm 1960 bở? trước đó thành cổ này vẫn còn 3 cổng thành ph&?acute;a T&ac?rc;y, ph&?acute;a Nam và ph&?acute;a Đ&oc?rc;ng. Cũng theo cụ L&?acute;u, trong thành cổ kh? đó vẫn còn tồn tạ? dấu t&?acute;ch của và? d&at?lde;y nhà, trong đó có ba d&at?lde;y nhà chạy song song theo hướng Đ&oc?rc;ng - T&ac?rc;y, quay mặt ph&?acute;a Nam. Mỗ? nền nhà có d?ện t&?acute;ch khoảng 100m2 vớ? gần 10 ch&ac?rc;n cột.

“Chứng nh&ac?rc;n” của lịch sử

Khảo sát thực tế tạ? khu vực này cho thấy khu thành cổ được x&ac?rc;y dựng tạ? một vị tr&?acute; khá đặc b?ệt xung quanh thành là hào nước và nú? non bao bọc. Mặt ph&?acute;a Bắc của thành đắp dựa vào s&oc?rc;ng, còn ba mặt đều là hào nước nh&ac?rc;n tạo khá rộng và h?ện tạ? toàn bộ hào nước quanh thành đ&at?lde; được cắt ch?a để nu&oc?rc;? cá.

Kh&oc?rc;ng chỉ có k?ến trúc và vị tr&?acute; đặc b?ệt, khu thành cổ này còn được ngườ? d&ac?rc;n trong khu vực xem là “chứng nh&ac?rc;n” duy nhất chứng k?ến b?ết bao b?ến cố của lịch sử vùng đất này. Theo &oc?rc;ng Trần Văn Sản, nguy&ec?rc;n cán bộ co? kho của kho xăng dầu cho b?ết, trong những năm kháng ch?ến chống Mỹ cứu nước th&?grave; khu thành cổ này là vị tr&?acute; được bảo vệ ngh?&ec?rc;m ngặt của qu&ac?rc;n độ? do toàn bộ những thùng xăng dầu phục vụ cho ch?ến trường được chuyển vào trong thành và ch&oc?rc;n sát dướ? tường thành để tránh bom Mỹ.

Đặc b?ệt thờ? Pháp thuộc, kh? qu&ac?rc;n Pháp kéo về lập đồn bốt tạ? khu vực Xu&ac?rc;n Ma? - Chợ Bến th&?grave; khu vực thành cổ này là địa đ?ểm để ngườ? d&ac?rc;n lánh nạn. Đến những năm 1951-1952, kh? qu&ac?rc;n ta mở “Ch?ến dịch Hòa B&?grave;nh” th&?grave; khu vực này là nơ? d?ễn ra những trận đánh g?ằng co g?ữa ta và địch. Kh? đó, qu&ac?rc;n Pháp chết rất nh?ều và chủ yếu là l&?acute;nh T&ac?rc;y đen n&ec?rc;n khu vực thành cổ được b?ến thành khu nghĩa địa ch&oc?rc;n g?ặc Pháp và sau này mớ? được chuyển đ? hết và khu vực nghĩa địa này đ&at?lde; được ngườ? d&ac?rc;n san lấp để trồng c&ac?rc;y.

Kết hợp những g&?grave; thu thập được trong chuyến khảo sát thực tế cũng như nh?ều ngườ? d&ac?rc;n x&at?lde; Cao Thắng (Lương Sơn, Hòa B&?grave;nh) nhận định, th&?grave; ng&oc?rc;? thành cổ này được x&ac?rc;y dựng ở một địa thế quan trọng xung quanh có địa h&?grave;nh h?ểm yếu vớ? s&oc?rc;ng và nú? bao bọc ở ph&?acute;a Bắc và ph&?acute;a Đ&oc?rc;ng, lạ? có tường cao, hào s&ac?rc;u xung quanh n&ec?rc;n rất có thể đ&ac?rc;y một căn cứ ch?ến lược qu&ac?rc;n sự, án ngữ con đường độc đạo từ ph&?acute;a Nam vào Hà Đ&oc?rc;ng và Hà Nộ? trước đ&ac?rc;y.

Những truyền thuyết ly kỳ

Để lần t&?grave;m gốc t&?acute;ch của ng&oc?rc;? thành cổ nằm tr&ec?rc;n địa bàn x&at?lde; Cao Thắng (Lương Sơn, Hòa B&?grave;nh), chúng t&oc?rc;? đ&at?lde; nh?ều lần đ? đ?ền d&at?lde;, gặp nh?ều nh&ac?rc;n chứng vớ? mong muốn có được c&ac?rc;u trả lờ? thỏa đáng nhất. Tuy nh?&ec?rc;n, trong tất cả những lần đ? thực địa đó t&ec?rc;n gọ? cũng như gốc t&?acute;ch của ng&oc?rc;? thành cổ vẫn có nh?ều đ?ều khó h?ểu.

Cũng theo cụ Nguyễn Thị L&?acute;u, các cụ ngày xưa đều nó? lạ? nó là thành cổ có từ thờ? nhà Mạc và kh&oc?rc;ng r&ot?lde; là do a? x&ac?rc;y dựng, x&ac?rc;y dựng như thế nào, trong thờ? g?an bao l&ac?rc;u? Về mục đ&?acute;ch sử dụng của ng&oc?rc;? thành, cụ Nguyễn Thị L&?acute;u cho b?ết, kh? nghe ngườ? xưa kể lạ? th&?grave; nơ? đ&ac?rc;y sử dụng làm chỗ nhốt tù b?nh và v?ệc x&ac?rc;y thành ở vị tr&?acute; h?ểm yếu vớ? tường cao, hào s&ac?rc;u có thể là nhằm ngăn chặn v?ệc cướp tù và tránh cho tù nh&ac?rc;n kh&oc?rc;ng thể bỏ trốn được.

Tuy nh?&ec?rc;n, cũng có một truyền thuyết khác về gốc t&?acute;ch ng&oc?rc;? thành cổ này nhưng kh&oc?rc;ng phả? x&ac?rc;y từ thờ? nhà Mạc mà có từ thờ? Nguyễn đờ? vua G?a Long và t&ec?rc;n gọ? là thành Tỉnh Đạo. Theo đó, trước đ&ac?rc;y có một vị tướng qu&ac?rc;n thờ? T&ac?rc;y Sơn t&ec?rc;n là Đ?nh C&oc?rc;ng Bản. Sau kh? Nguyễn Ánh đánh dẹp nhà T&ac?rc;y Sơn, ha? cha con &oc?rc;ng ch?&ec?rc;u mộ b?nh l&?acute;nh, đào hào, đắp thành để bảo toàn lực lượng. Sau này kh? thất thủ do bị đánh úp, vị tướng qu&ac?rc;n bị bắt đem đ? và thành Tỉnh Đạo bị bỏ hoang từ đó”. H?ện &oc?rc;ng được co? là Thành hoàng của làng.

Trao đổ? vớ? chúng t&oc?rc;?, &oc?rc;ng Nguyễn Xu&ac?rc;n Đăng - Phó Chủ tịch UBND x&at?lde; Cao Thắng (Lương Sơn - Hòa B&?grave;nh) khẳng định rằng trong sử sách cũng như g?ấy tờ tạ? địa phương lưu g?ữ cũng kh&oc?rc;ng có bất cứ tư l?ệu nào nó? về ng&oc?rc;? thành cổ này cả.

Đ&at?lde; có khá nh?ều đoàn c&oc?rc;ng tác về khảo sát k?ểm tra, t&?grave;m h?ểu đánh g?á về ng&oc?rc;? thành cổ tr&ec?rc;n địa bàn x&at?lde; Cao Thắng (Lương Sơn, Hòa B&?grave;nh). Đặc b?ệt trong đó Bảo tàng tỉnh Hòa B&?grave;nh rất quan t&ac?rc;m tớ? nguồn gốc của ng&oc?rc;? thành cổ này và đ&at?lde; nh?ều lần thành lập đoàn c&oc?rc;ng tác xuống thực địa t?ến hành đ?ều tra, khảo sát, thu thập tư l?ệu về ng&oc?rc;? cổ thành này và l&ec?rc;n kế hoạch bảo tồn. Lần khảo sát gần đ&ac?rc;y nhất của Bảo tàng Hòa B&?grave;nh là cuố? năm 2012, nhằm t&?grave;m ra nguồn gốc t&ec?rc;n gọ?, chủ nh&ac?rc;n của ng&oc?rc;? thành này và t&?grave;m h?ểu những g?ả thuyết về nguồn gốc lưu truyền trong nh&ac?rc;n d&ac?rc;n.

Trao đổ? vớ? chúng t&oc?rc;? về vấn đề này, &oc?rc;ng Nguyễn Anh Dũng - Trưởng phòng Quản lý d? t&?acute;ch (Bảo tàng tỉnh Hòa B&?grave;nh) cho b?ết: “Trong thờ? g?an tớ?, nhằm t&?grave;m ra nguồn gốc của ng&oc?rc;? thành cổ, Bảo tàng tỉnh Hòa B&?grave;nh đang lập kế hoạch đề xuất vớ? các cơ quan chức năng để t?ến hành kha? quật khảo cổ tạ? khu vực thành nhằm lấy tư l?ệu và t&?grave;m ra những bằng chứng khoa học về nguồn gốc của ng&oc?rc;? thành này”.

Trong chuyến khảo sát thực tế tạ? ng&oc?rc;? thành cổ tr&ec?rc;n địa bàn x&at?lde; Cao Thắng (Lương Sơn, Hòa B&?grave;nh), T?ến sĩ Vũ Thế Long (V?ện Khảo cổ học V?ệt Nam) nhận định: Căn cứ vào v?ệc quan sát vị tr&?acute; địa h&?grave;nh xung quanh cũng như k?ến trúc x&ac?rc;y dựng th&?grave; rất có thể ng&oc?rc;? thành cổ này là một trạ? b?nh khá lớn, được x&ac?rc;y dựng để sử dụng vào mục đ&?acute;ch qu&ac?rc;n sự trước đ&ac?rc;y. Ngoà? ra, thành có k?ến trúc khá đặc b?ệt là cổng thành được x&ac?rc;y bằng gạch nung trong kh? đó tường thành lạ? x&ac?rc;y bằng đá ong chứ kh&oc?rc;ng phả? gạch. Đ?ều này có thể lý g?ả? bở? đá ong là thứ nguy&ec?rc;n l?ệu phổ b?ến và dễ t&?grave;m tạ? khu vực này , chỉ cần đào s&ac?rc;u xuống dướ? lớp đất đồ? là có, kh? gặp kh&oc?rc;ng kh&?acute; sẽ kh&oc?rc; cứng lạ? rất nhanh. Từ đó cho thấy ng&oc?rc;? thành này được x&ac?rc;y dựng vớ? một khoảng thờ? g?an sao cho ngắn nhất nhưng cũng phả? h?ệu quả nhất.

Nguồn: An n?nh Thủ đ&oc?rc;