Huyền bí quanh cây thị cổ từng ghi dấu ấn lịch sử

(ĐSPL) - Trải qua bao nhiêu thăng trầm lịch sử, cây thị nằm trong khuôn viên nhà thờ Lê Hiệp Tự thuộc dòng họ Lê (thôn Đề An, xã Hành Phước, huyện Nghĩa Hành, tỉnh Quảng Ngãi) vẫn đứng vững, hiên ngang như một vị anh hùng của thời gian. Ngoài những giá trị lịch sử, xung quanh cây thị còn chứa đựng nhiều câu chuyện kỳ lạ, mà đến nay vẫn chưa lý giải được...

Nơi ghi dấu ấn lịch sử

Từ nhà thờ Lê Hiệp Tự dòng họ Lê nhìn về hướng đông trước mặt là cánh đồng bát ngát. Nhà thờ có khuôn viên rộng lớn, ngay ngoài ngõ đập vào mắt chúng tôi là hình ảnh cây thị với những tán lá rộng đứng hùng dũng. Ông Trưởng phái Lê Văn Cầu (54 tuổi) là người có trách nhiệm trông coi và hương khói cho từ đường họ. Hơn chục năm nay, ông sống ở căn nhà nằm trong khuôn viên nhà thờ để tiện cho việc nhang khói. Ông Cầu rót ly trà thơm và bắt đầu kể cho chúng tôi nghe những câu chuyện kỳ bí xung quanh cây thị.

Gia phả họ Lê ghi rằng: Ông tằng tổ họ Lê là Lê Phú Tri từng được phong hàm Tam phẩm của triều đình Sơn Tây, làm Phó trấn giữ thành Quy Nhơn (Bình Định). Mùa xuân Kỷ Dậu (năm 1789), ông cùng các tướng lĩnh theo Quang Trung Hoàng đế, kéo quân ra Bắc đánh tan 20 vạn quân xâm lược nhà Thanh. Thắng giặc trở về, viên trấn thành vệ quan Lê Phú Tri không trở lại Quy Nhơn và cũng không về quê ở thành Châu Sa (Quảng Ngãi), mà tới làng An Chỉ (xã Hành Phước ngày nay) ẩn cư với một người bạn cũng là võ quan đồn trấn.

Khi ông đặt chân đến mảnh đất này (nơi xây dựng nhà thờ hiện nay), thấy cây cối phát triển xanh tươi, chứng tỏ đây là mảnh đất tốt. Ông quyết định ở lại sinh cơ lập nghiệp và cưới vợ. Theo ông Cầu, người xưa kể lại, khi ông Tổ đến đây thì cây thị đã có rồi. Đó chính là cây thị trước sân nhà thờ ngày nay, ước khoảng hơn 200 năm tuổi. Năm Giáp Tý (1924) cụ Lê Phú Tri, người trồng cây thị cổ này, được vua Khải Định ban sắc phong "Dực bảo trung hưng linh phù chi thần" (Thần bảo trợ gìn giữ sự phục hồi hưng thịnh). Sau đó, con cháu họ Lê ở Đề An đã xây nhà thờ Lê Hiệp Tự (nhà thờ chung) của cả ba chi phái cạnh cây thị cổ.

Dưới tán cây cổ thụ, trong khuôn viên ngôi nhà thờ họ Lê này còn ghi dấu những sự kiện lịch sử của quê hương. Nhiều lưỡi giáo, mác được người trong họ tìm thấy ở đây. Họ cho rằng, nơi đây đã từng xảy ra những trận chiến, hoặc là nơi tập kết của những chiến binh thời Tây Sơn. Trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp, tỉnh Quảng Ngãi là vùng tự do, huyện Nghĩa Hành là nơi đóng trụ sở của các cơ quan tỉnh, đặc biệt là Uỷ ban Kháng chiến Hành chính Nam Trung Bộ và Ban đại diện Chính phủ tại Liên khu 5. Nhà thờ họ Lê được chọn là nơi làm việc của Việt Minh. Cụ Huỳnh Thúc Kháng và bác Phạm Văn Đồng cũng đã từng ở và làm việc tại đây.

Qua những năm kháng chiến chống Pháp và Mỹ, nhà thờ họ Lê bị tàn phá hoàn toàn, nhưng cây thị vẫn xanh tươi và trụ vững qua bao thế hệ. Sau ngày hòa bình, thống nhất đất nước, con cháu họ Lê ở Đề An đã xây dựng lại nhà thờ họ Lê đến nay. Nhà thờ Lê Hiệp Tự đã được UBND tỉnh Quảng Ngãi quyết định xếp hạng Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh năm 2004.

Sức sống kỳ lạ

Ông Lê Văn Cầu kể, sau 10 năm (1965 - 1975) cả làng tản cư trở về, nhà thờ bị bom đạn đánh đổ nát, cây cối xung quanh đều chết hết chỉ có cây thị dù thân cây với đầy vết bom đạn nhưng vẫn còn xanh tốt. Một buổi trưa cuối tháng Mười, dù đã hết mùa thị nhưng ông Cầu nhìn thấy trên cây thị có hai quả chín vàng. Ông nội ông Cầu sợ cháu trèo lên té nên ngăn không cho, nhưng vì thấy hai quả thị ngon quá ông cầu vẫn lén trèo lên. Kỳ lạ, hai quả thị trong một chùm nhưng khi ông Cầu leo lên chỉ hái được một quả, còn một quả tự nhiên rơi xuống gốc cây.

Ông leo xuống tìm thì phát hiện có một anh bộ đội hy sinh trong tư thế vai mang ba lô, tay ôm súng. "Năm đó tôi khoảng 17 tuổi, nhìn thấy mà hoảng luôn. Sau đó, ông nội và cha tôi đem chôn cất anh bộ đội trong vườn của nhà thờ họ. Sau này, hài cốt của người chiến sỹ ấy được quy tập vào nghĩa trang liệt sỹ. Chuyện này rất kỳ lạ, có bao giờ mà thị lại ra quả vào tháng Mười. Quả ở hướng đông mà lại rơi xuống gốc cây ở hướng bắc. Chắc chú bộ đội muốn chúng tôi tìm thấy thi hài của người để mai táng?", ông Cầu kể lại.

Ông Cầu cũng cho biết, bình thường thì cây thị chỉ ra quả vào mùa hè, nhưng cách đây 5 năm, khi bà con trong họ xây bệ quanh gốc cây, thì từ đó, cây thị ra quả quanh năm và rất khác thường. Từ tháng Ba âm lịch, quả thị đã chín có đường kính nhỏ, rồi những tháng tiếp theo, quả chín có kích thước lớn dần. Đến khoảng tháng Tám thì cây thị cho quả to nhất. Ông Cầu khẳng định đó là sự thật đã diễn ra mấy năm qua.

Lại thêm một điều thú vị nữa mà ông quan sát được, đó là tán cây hướng nam thì liên tục phát triển, còn hướng bắc thì tàn lụi dần. Nhận xét về điều này, ông Cầu đoán định, về tâm linh mà nói, hướng nam là hướng tốt nên tán cây ngả về bên ấy, con cháu cũng có thể phát triển vững vàng hơn. Dù bị bom đạn xé thân cây làm hai mảnh với bao lần trơ cành trụi lá nhưng cây vẫn xanh tươi và quả thơm bốn mùa đến ngày nay. Cây thị trải qua bao nhiêu trận bão lớn nhưng kỳ lạ là không có một cành cây nào bị gẫy, trong khi cây cối trong vườn đều bị ngã đổ.

"Trải qua hai cuộc chiến tranh/ Cây xưa vẫn đứng lá cành sum suê/ Thương cây nhớ cội ta về/ Cùng nhau vun đắp trọn bề cháu con". Đó là những dòng thơ mà con cháu trong dòng họ Lê khắc lên tấm bia trước cây thị, để ghi nhớ công ơn của tổ tiên. Và cây thị chính là niềm tự hào của dòng họ.