Giáo sư Carl Thayer: “Trung Quốc vừa đá bóng vừa thổi còi"

Chuyên gia có tiếng của Australia cảnh báo sang năm 2015 Trung Quốc có thể làm điều tương tự như vụ giàn khoan Hải Dương 981.

Bên lề Đối thoại Shangri-La 2014 (diễn ra từ ngày 30/5 đến 1/6), Giáo sư Carlyle Thayer đến từ Học viện Quốc phòng Australia, một diễn giả uy tín tại nhiều kỳ Shangri-La, trao đổi với phóng viên Việt Nam về tình hình nóng bỏng trên Biển Đông hiện nay và phản ứng của các nước liên quan. Ông khuyên Việt Nam nên hết sức cảnh giác để tránh mắc mưu hiểm của Trung Quốc là kích động hết sức để Việt Nam phản ứng mạnh, tạo cớ cho họ phá hoại Việt Nam.

Theo ông, tại sao Trung Quốc lại dịch chuyển giàn khoan dầu Hải Dương-981? Bước tiếp theo của họ sẽ là gì?

- Đầu tháng 5/2014, CNOCC đưa giàn khoan dầu khổng lồ Hải Dương-981 vào vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam. Phải nói rằng, đây là hành động phi pháp, cực kỳ khiêu khích chưa có tiền lệ, không chỉ gây căng thẳng với Việt Nam mà còn với các nước Đông Nam Á khác. Từ đó, nhiều tàu Trung Quốc các loại, có lúc hơn 100 chiếc, trong đó có cả tàu quân sự, liên tục hiện diện quanh giàn khoan để đẩy đuổi, đâm va, tấn công bằng vòi rồng các tàu chấp pháp của Việt Nam, tàu dân sự, thậm chí đâm chìm cả tàu cá, bỏ mặc sự sống chết của ngư dân Việt Nam đang trôi dạt trên biển…

Vừa mới đây, phía Trung Quốc dịch chuyển giàn khoan Hải Dương-981, nhưng vị trí mới vẫn nằm trong vùng biển Việt Nam. Nhiều nguồn Trung Quốc và nguồn tin trong ngành dầu khí nói rằng, việc di chuyển giànkhoan là một hoạt động bình thường trong lĩnh vực thăm dò dầu khí. Theo các nguồn này, Trung Quốc di chuyển giàn khoan để tìm kiếm, thăm dò dầu khí ở khu vực mới và việc này sẽ kéo dài đến giữa tháng 8 năm nay. Nếu tìm thấy dầu hoặc khí tự nhiên, Trung Quốc có thể mang một giàn khoan nhỏ hơn Hải Dương-981 tới để hiện diện thường xuyên, duy trì hoạt động liên tục. Họ cũng sẽ cử đội tàu đến để bảo vệ giàn khoan này. Sang năm, Trung Quốc sẽ làm điều tương tự cho đến khi họ đòi được quyền kiểm soát Biển Đông theo bản đồ đường lưỡi bò phi lý.

Trung Quốc đang trong quá trình làm sống dậy chính sách ngoại giao pháo hạm và chính trị sức mạnh. Việt Nam không thể đương đầu với Trung Quốc một cách trực diện trên thực tế để buộc nước này rút giàn khoan khỏi vùng biển của Việt Nam.

Trung Quốc sẽ hoan nghênh bất kỳ một phản ứng mạnh của phía Việt Nam, bởi vì việc làm này sẽ cho Trung Quốc một cái cớ để họ vin vào để có những hành động gây tổn hại nghiêm trọng cho Việt Nam.

Theo ông, tại sao Trung Quốc lại ngang nhiên có những hành động như vậy đối với Việt Nam và những nước khác, như Philippines, Nhật Bản… trong khi Trung Quốc luôn miệng nói rằng mình là một nước lớn đang trỗi dậy hòa bình, có trách nhiệm với các nước trong khu vực và trên thế giới?

- Lãnh đạo cấp cao của Trung Quốc đã quyết định phá chính sách tái cân bằng của Mỹ (xoay trục sang khu vực châu Á-Thái Bình Dương). Họ cũng đã quyết định trừng phạt các nước Đông Nam Á dám đứng dậy chống lại họ. Trung Quốc đang sử dụng các biện pháp hung hăng gây hấn và ngày càng leo thang. Họ hiểu rằng, Mỹ không có lợi ích trực tiếp liên quan, trong khi nhiều nước giữ thái độ im lặng trước những động thái gây hấn hung hăng của Trung Quốc, vì những nước này muốn duy trì quan hệ kinh tế tốt với Trung Quốc.

Như vậy, theo ông, Việt Nam phải làm gì để đối phó tình hình hiện nay, cũng như ngăn chặn các động thái tương tự của Trung Quốc trong tương lai?

- Việt Nam phải tiếp tục phản đối ngoại giao, trong khi tìm cách thảo luận tình hình ở cấp cao. Việt Nam đã đúng khi đứng lên bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình, bởi vì sự gây hấn, khiêu khích của Trung Quốc không có lý lẽ gì cả, không có gì là đúng, mà là sự coi thường, miệt thị luật pháp quốc tế. Trung Quốc đã đặt mình lên trên luật pháp quốc tế. Giờ đây, nước này hành động với tư cách vừa là cầu thủ vừa là trọng tài trên sân đấu chủ quyền lãnh thổ.

Như vậy, theo ông, Việt Nam có nên có hành động pháp lý đối với Trung Quốc. Nếu kiện thì nên kiện ra tòa án nào, kiện đối tượng nào, vì sao?

- Việt Nam có rất ít sự lựa chọn pháp lý, Trung Quốc sẽ từ chối tham gia bất kỳ sự can thiệp của bên thứ ba nào (tòa án). Điều này khiến Việt Nam khó có thể đưa tuyên bố yêu cầu chủ quyền của mình đối với quần đảo Hoàng Sa ra bất kỳ tòa án quốc tế nào.

Việt Nam chắc chắn sẽ vất vả với một vụ kiện độc lập tại tòa án trọng tài quốc tế. Có những sự khác biệt giữa Việt Nam và Philippines và điều này có thể khiến tòa trọng tài khó đưa ra quyết định.

Theo tôi, cách tốt nhất hiện nay là ủng hộ vụ kiện mà Philippines đang kiện Trung Quốc. Nếu Philippines thắng kiện thì áp dụng quyết định của tòa.

Nếu Philippines thành công trong vụ kiện thì đường lưỡi bò của Trung Quốc có thể bị tòa tuyên là phi pháp. Điều này có lợi cho Việt Nam.

Các phiên tòa của Tòa trọng tài sẽ giúp vấn đề này được dư luận quốc tế để ý, ủng hộ.

Đó là về phía Việt Nam, thế còn với ASEAN, ông có lời khuyên nào cho khối này?

- ASEAN đã làm tất cả những gì mà khối này có thể làm, như ra tuyên bố bày tỏ sự quan ngại trầm trọng trước các động thái đơn phương khiêu khích của Trung Quốc trên Biển Đông. Tuy nhiên, Trung Quốc đã, đang và sẽ phớt lờ. Trung Quốc sẽ tìm cách tiếp tục chia rẽ ASEAN. Campuchia đã một lần hành động vì Trung Quốc. Việt Nam phải có hoạt động ngoại giao cả với khối ASEAN và với từng thành viên riêng rẽ, như với Philippines. Tuy nhiên, không có triển vọng về một mặt trận thống nhất có đủ sức nặng để tạo sự khác biệt.

Theo quan điểm cá nhân của ông, Mỹ sẽ phản ứng thế nào nếu Trung Quốc tiếp tục duy trì giàn khoan dầu Hải Dương 981 trên Biển Đông, không rút khỏi thềm lục địa của Việt Nam?

- Mỹ sẽ tiếp tục ra các tuyên bố chính trị lên án các hành động của Trung Quốc. Mỹ sẽ kêu gọi các bên kiềm chế…