Điện hạt nhân kỳ vọng thắp sáng kỷ nguyên mới

Huyết mạch cho phát triển kinh tế - xã hội

Thời điểm này, cả hệ thống chính trị đang ráo riết để chuẩn bị cho hành trang bước vào Kỷ nguyên mới - Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam. Trong kỷ nguyên mới, nguồn năng lượng - huyết mạch cho phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao đời sống nhân dân càng đóng vai trò quan trọng hơn bao giờ hết.

Tổng Bí thư Tô Lâm khảo sát địa điểm Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1.

Cụ thể, Nghị quyết số 55 ngày 11/2/2020 của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Quyết định số 500 ngày 15/5/2023 của Thủ tướng chính phủ phê duyệt Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ năm 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch điện VIII); Cam kết của Thủ tướng Việt Nam tại COP26 đưa mức phát thải ròng về không vào năm 2050 (Net-Zero).

Đặc biệt, nguồn điện là yếu tố mắt xích trong việc thực hiện mục tiêu trong các năm tới, kinh tế đất nước phấn đấu tăng trưởng từ 2 con số.

Xét về điện năng cung cấp đáp ứng cho quá trình tăng trưởng kinh tế trên thì ngành điện cần đảm bảo an ninh năng lượng, cung cấp đủ điện cho quá trình phát triển kinh tế xã hội dự kiến như trên thì sản lượng điện thương phẩm phải tăng trưởng khoảng 15% hàng năm (hiện nay thường để tăng trưởng GDP 1% thì điện năng tăng trưởng 1,5%).

Theo đó, đến năm 2030 tổng công suất nguồn điện phải gấp 2 lần hiện tại (hiện tại khoảng 85 GW thì đến 2030 thêm 85 GW) và phải tái cấu trúc toàn bộ hệ thống điện theo hướng hiện đại, thông minh và linh hoạt hơn, đáp ứng sự mở rộng rất lớn này. Đây là các con số và nhiệm vụ cực kỳ thách thức đối với ngành điện.

Đồng thời, tại hội nghị của Liên Hợp Quốc về Biến đổi khí hậu (COP26) ở Glasgow năm 2021, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã cam kết Việt Nam sẽ đạt mục tiêu phát thải CO2 ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050.

Hai nhiệm vụ trên chính là thách thức rất to lớn với ngành điện xét đến các tiêu chỉ đảm bảo an ninh, an toàn, đủ cung cấp điện và đồng thời chuyển dịch ngành điện theo hướng “xanh” hóa, phát thải ròng bằng 0.

Điện hạt nhân - câu trả lời cho nguồn năng lượng mới

Để Việt Nam có thể trở thành “miền đất hứa”, thu hút “đại bàng” trong lĩnh vực công nghệ cao như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo… thì việc đảm bảo nguồn năng lượng là yếu tố then chốt để giữ chân nhà đầu tư. Thời gian qua, một số tập đoàn lớn như Samsung, Intel đã đề nghị được cung cấp ổn định năng lượng tái tạo, bền vững với mức giá ưu đãi. Tuy nhiên, hệ thống điện, đặc biệt là điện sạch của Việt Nam vẫn còn hạn chế và dễ xảy ra rủi ro trong quá trình vận hành của nhà máy.

PGS.TS Vũ Đình Ngọ - Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Điện lực.

Trong bối cảnh các nguồn năng lượng truyền thống ngày càng cạn kiệt, các nguồn năng lượng tái tạo chưa thể phát triển nhanh, việc phát triển điện hạt nhân là giải pháp “cứu cánh” đáp ứng nhu cầu năng lượng gia tăng đột biến.

Về khía cạnh đáp ứng mục tiêu Net Zero và chống biến đổi khí hậu, sau COP26, nhiều quốc gia, trong đó phần lớn là các nước phương Tây, đã công nhận điện hạt nhân là một loại năng lượng xanh, không phát thải khí nhà kính, là nguồn điện công suất lớn, ổn định, có thể hoạt động liên tục, không phụ thuộc vào điều kiện thời tiết hoặc thủy văn như thủy điện và năng lượng tái tạo, hệ số sử dụng công suất cao phù hợp để phát điện nền cùng với điện tái tạo, đảm bảo nguồn cung điện ổn định trong dài hạn, giải quyết một cách hài hòa các thách thức trong việc đảm bảo giảm phát thải khí nhà kính và đáp ứng nhu cầu năng lượng cho phát triển kinh tế.

Việc Việt Nam tái khởi động lại dự án điện hạt nhân Ninh Thuận là một động thái quan trọng trong việc chuyển đổi cơ cấu nguồn điện. Kỳ vọng sẽ trở thành nguồn điện nền, đảm bảo ổn định khi chúng ta tăng tỉ trọng điện gió và điện mặt trời lên cao.

Cùng với đó, nếu trở lại với chương trình điện hạt nhân ở thời điểm này, chúng ta không phải bắt đầu từ con số 0 mà từ những kết quả mà Việt Nam đã dành nhiều nguồn lực đầu tư và đạt được trong giai đoạn chuẩn bị tích cực cho Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận trước đây.

Điện hạt nhân giúp đảm bảo an ninh năng lượng với việc đa dạng hóa nguồn cung cấp điện năng, hiệu suất vận hành cao, chất lượng ổn định, đặc biệt có thể mua tích trữ nhiên liệu lâu dài để chủ động nguồn cung cấp. Một yếu tố quan trọng khác là nguồn cung nhiên liệu cho điện hạt nhân trên thế giới có thể bảo đảm trong thời gian dài, ổn định so với các loại điện năng sử dụng nhiên liệu hóa thạch khác.

Mặc dù trong Quy hoạch điện VIII chưa có chủ trương về điện hạt nhân, nhưng việc rà soát lại quy hoạch này trong tương lai có thể giúp Việt Nam cân nhắc đến việc phát triển điện hạt nhân như một nguồn điện nền có phát thải thấp.

Trước mắt, các dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và 2 sẽ được rà soát và cập nhật công nghệ mới, tiên tiến hơn với độ an toàn cao. Quy hoạch điện hạt nhân được đề xuất nghiên cứu và thể hiện thông qua Luật Năng lượng nguyên tử, nhằm đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế và tính khả thi của dự án.

Điện hạt nhân đã đồng thời là câu trả lời cho nguồn năng lượng sạch, ít phát thải CO2, và có thể cung cấp nguồn điện ổn định cho quốc gia. Từ đó, giúp thu hút các nhà đầu tư nước ngoài trong các lĩnh vực công nghệ cao.

Giải pháp nguồn năng lượng trong kỷ nguyên vươn mình

Việc tái khởi động lại dự án điện hạt nhân Ninh Thuận là một động thái quan trọng trong việc chuyển đổi cơ cấu nguồn điện của Việt Nam.

Nhà nước có vai trò tạo “sân chơi”,“luật chơi”, và đảm nhận “trọng tài”nhằm phát huy tất cả các thành phần xãhội tham gia phát triển ngành điện theođịnh hướng chuyển dịch toàn bộ ngànhcông nghiệp điện - năng lượng với cáctiêu chí đã đặt ra (an ninh, an toàn, đủcung cấp điện và hướng tới phát thảiròng bằng 0, phát triển bền vững).

Thực tế, kết cấu hạ tầng ngành nănglượng chưa theo kịp tốc độ phát triển, đặc biệt là hạ tầng truyền tải điện. Các dự án năng lượng tái tạo phát triển nhanh nhưng hệ thống truyền tải chưa được nâng cấp đồng bộ, dẫn đến tình trạng quá tải ở một số khu vực, gây ra sự lãng phí lớn.

Dù có tiềm năng rất lớn về năng lượng tái tạo, Việt Nam vẫn phụ thuộc nhiều vào năng lượng hóa thạch, đặc biệt là nhiệt điện than. Điều này không chỉ làm gia tăng phát thải khí nhà kính mà còn tạo ra áp lực lớn đối với môi trường.

Như vậy, chúng ta cần rà soát, chỉnh sửa, bổ sung quy hoạch Điện lực Quốc gia (Quy hoạch điện VIII) đáp ứng các mục tiêu trên trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Thúc đẩy tối đa điện mặt trời mái nhà sản xuất và cung cấp điện tại chỗ, đặc biệt là miền Bắc (dự báo khả năng thiếu điện trong các năm tới là cao). Thúc đẩy công nghiệp điện gió ngoài khơi gồm nhà máy điện gió và các chuỗi cung ứng nội địa hóa. Triển khai sớm điện hạt nhân, nhà máy điện khí hóa lỏng LNG.

Xây dựng kế hoạch chuẩn bị cho các nguồn năng lượng mới sẽ sớm trưởng thành về thương mại (giá điện cạnh tranh) trong tương lai như nguồn hydrogen. Cùng với đó là các giải pháp đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số trong quản lý, vận hành hệ thống điện trong quá trình chuyển dịch của ngành điện.

Đồng thời thúc đẩy cơ chế, chính sách để giảm cường độ sử dụng năng lượng cho toàn bộ nền kinh tế, ví dụ thông qua chương trình sử dụng năng lượng tiết kiệm hiệu quả, cụ thể hóa các cơ chế chính sách khuyến khích quá trình này.

Giảm dần sự bù chéo trong tính giá điện giữa các thành phần kinh tế với mục tiêu là nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng, nâng cao an ninh năng lượng và phát triển bền vững. Qua đó, có thể giúp thúc đẩy các ngành/phân ngành hàm lượng công nghệ cao, giá trị gia tăng lớn cho nền kinh tế quốc dân và xã hội.

Với thế và lực của đất nước nói chung và ngành năng lượng nói riêng, chắc chắn dưới sự lãnh đạo của Đảng và chỉ đạo của Chính phủ, các ban ngành thì sự chuyển mình, vươn lên của ngành năng lượng trong kỷ nguyên mới của dân tộc sẽ thành công.

Ngày 5/12/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm đã khảo sát địa điểm Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và yêu cầu chuẩn bị tốt các điều kiện để tái khởi động dự án điện hạt nhân. Trước đó một ngày, tại phiên họp chuyên đề pháp luật, Chính phủ cũng đã xem xét đề nghị xây dựng Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi).

Bài đăng trên ấn phẩm báo in Đời sống & Pháp luật số 20 đến 29 (ra từ ngày 23/1/2025 đến 3/2/2025).