Cú hích để Việt Nam nỗ lực phát triển thiết chế trọng tài

Nhân dịp năm mới Ất Tỵ 2025, ĐS&PL đã có cuộc trao đổi với TS.Trần Công Phàn - Phó Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam, Đại biểu Quốc hội khoá XV đoàn ĐBQH tỉnh Bình Dương về công tác xây dựng pháp luật của Hội Luật gia Việt Nam, trong đó có nhiệm vụ xây dựng hồ sơ đề nghị xây dựng Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trọng tài thương mại.

Sửa đổi Luật Trọng tài thương mại trong thời gian tới là cần thiết.

Cần thiết phải sửa luật

ĐS&PL: Xin ông chia sẻ về vai trò của Hội Luật gia Việt Nam trong công tác xây dựng pháp luật thời gian qua?

TS.Trần Công Phàn: Hội Luật gia Việt Nam hiện có hơn 102.000 hội viên trên khắp cả nước, là những người am hiểu, có kinh nghiệm pháp luật đã và đang công tác trong các cơ quan pháp luật. Đó là lực lượng quan trọng góp phần nâng cao hiệu quả công tác xây dựng và phổ biến pháp luật. Các thế hệ luật gia đã có những đóng góp tích cực xây dựng nền khoa học pháp lý, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân và bảo vệ độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc.

Trong quá trình tham gia xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, chúng tôi tập trung góp ý, phân tích và đề xuất đối với những văn bản quy phạm pháp luật, đặc biệt là những dự án luật quan trọng ảnh hưởng đến đời sống và kinh tế xã hội. Điển hình như tham gia vào quá trình sửa đổi Luật Đất đai; Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi); Luật Lưu trữ (sửa đổi); Luật Đường bộ; Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ; Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đấu giá tài sản...

Thực hiện Kế hoạch số 81 ngày 5/11/2021 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về triển khai thực hiện Kết luận số 19 của Bộ Chính trị về Đề án định hướng Chương trình xây dựng pháp luật nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV, văn bản số 1410 ngày 9/1/2023 của Ủy ban Pháp luật của Quốc hội và văn bản số 1697, ngày 13/1/2023 của Ủy ban Tư pháp của Quốc hội về chuẩn bị đề nghị xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024, Ban Thường trực Trung ương Hội đã xây dựng hồ sơ đề nghị xây dựng Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trọng tài thương mại.

TS.Trần Công Phàn - Phó Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam.

ĐS&PL: Như ông đã nêu, Hội Luật gia Việt Nam đang xây dựng hồ sơ đề nghị xây dựng Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trọng tài thương mại. Ông có thể chia sẻ về quá trình này?

TS. Trần Công Phàn: Luật Trọng tài thương mại năm 2010 sau 14 năm có hiệu lực thi hành, về cơ bản đáp ứng được nhu cầu của Việt Nam trong giai đoạn hội nhập kinh tế trong khu vực và trên thế giới, các Điều ước, các Hiệp ước, Hiệp định mà Việt Nam đã tham gia và ký kết.

Luật cũng đã tạo ra những dấu ấn cho sự phát triển của hoạt động trọng tài thương mại, góp phần tích cực vào công cuộc cải cách tư pháp cho nước nhà.

Trong hơn 10 năm qua, hệ thống trọng tài thương mại của Việt Nam đã phát triển đáng kể với 50 Trung tâm Trọng tài thương mại và hơn 700 trọng tài viên, kể cả chuyên gia nước ngoài. Số lượng vụ án giải quyết bằng trọng tài ngày càng tăng về giá trị và số lượng.

Tuy nhiên, thực tiễn thi hành cho thấy Luật đang bộc lộ những hạn chế, bất cập, đặc biệt là quy định về thẩm quyền giải quyết tranh chấp của trọng tài thương mại, vấn đề hủy phán quyết trọng tài, về thi hành phán quyết trọng tài, các quy định về hình thức trọng tài, hình thức thỏa thuận trọng tài.

Do đó, việc sửa đổi Luật Trọng tài thương mại trong thời gian tới là rất cần thiết. Bởi vì, các tranh chấp khi giao dịch xuyên biên giới giữa các quốc gia có tới trên 90% được xử lý thông qua phương thức trọng tài.

Theo số liệu của Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC), năm 2023, có 427 vụ tranh chấp hợp tác kinh doanh, tăng 292 vụ so với năm 2022. Các lĩnh vực tranh chấp chủ yếu bao gồm mua bán hàng hóa, xây dựng, tài chính ngân hàng, thương mại... Trong bối cảnh hợp tác sản xuất kinh doanh ngày càng phát triển và tình hình thế giới diễn biến phức tạp, các vấn đề rủi ro pháp lý mà doanh nghiệp phải đối mặt ngày càng gia tăng.

ĐS&PL: Điểm nhấn trong việc sửa đổi Luật Trọng tài thương mại lần này là gì, thưa ông?

TS. Trần Công Phàn: Để đạt được các mục tiêu đề ra, dự án luật này dự kiến xây dựng 4 nhóm chính sách lớn. Đó là, quy định rõ và mở rộng phạm vi giải quyết tranh chấp của Trọng tài thương mại; hoàn thiện thủ tục tố tụng trọng tài thương mại; mở rộng thẩm quyền của Hội đồng Trọng tài trong thủ tục tố tụng trọng tài; nâng cao hiệu lực và khả năng thi hành phán quyết trọng tài, giảm thiểu tình trạng hủy phán quyết trọng tài thương mại.

Có những điểm nổi bật trong lần sửa đổi Luật Trọng tài thương mại bao gồm: Việc tiếp thu các nguyên tắc quan trọng của Luật mẫu UNCITRAL về trọng tài thương mại quốc tế; tôn trọng quyền tự do thỏa thuận của các bên; mở rộng thẩm quyền của trọng tài thương mại; xác lập nguyên tắc mất quyền phản đối và mở rộng thẩm quyền cho hội đồng trọng tài.

Bệ đỡ chính sách cho doanh nghiệp

ĐS&PL: Theo ông, việc sửa đổi luật lần này sẽ có tác động như thế nào đến cộng đồng doanh nghiệp, nhất là những doanh nghiệp tham gia xuất khẩu ra thị trường quốc tế?

TS. Trần Công Phàn: Việt Nam là điểm đến của các doanh nghiệp từ nhiều quốc gia đến đầu tư, hợp tác kinh doanh. Theo số liệu thống kê của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, trong năm 2024 đã có 114 quốc gia và vùng lãnh thổ có đầu tư tại Việt Nam.

Bên cạnh đó, hiện nay Việt Nam đang trong quá trình hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu với việc gia nhập WTO từ năm 2006 và hàng chục hiệp định thương mại tự do và đặc biệt là các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP, RCEP.

Nhận thức và thói quen của cộng đồng doanh nghiệp, của xã hội về trọng tài thương mại ở Việt Nam đã có nhiều thay đổi tích cực.

Điều này, được thúc đẩy và phản ánh rõ thông qua việc nhiều hãng luật, luật sư, trọng tài viên nước ngoài đã đến Việt Nam, trong đó nổi bật là việc Tòa trọng tài thường trực (PCA) đã chính thức mở Văn phòng đại diện tại Hà Nội (tháng 11/2022).

Sự xuất hiện của những nhân tố tích cực này chính là nguồn động lực, cú hích để Việt Nam nỗ lực phát triển thiết chế trọng tài.

Việc sửa đổi Luật Trọng tài thương mại lần này sẽ thực sự là bệ đỡ chính sách cho doanh nghiệp, đáp ứng nhu cầu thực tiễn giải quyết tranh chấp đầu tư, kinh doanh, thương mại, đảm bảo phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của Việt Nam, Luật mẫu UNCITRAL và thông lệ quốc tế về trọng tài thương mại.

Bên cạnh đó, cần hướng đến xây dựng, ban hành cơ chế tăng cường sự kiểm tra, giám sát việc triển khai thi hành quy định của Luật Trọng tài thương mại, đặc biệt là việc hủy phán quyết trọng tài; Xây dựng cơ chế phối hợp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả thi hành phán quyết trọng tài; Nâng cao năng lực của các trung tâm trọng tài, đội ngũ trọng tài viên đáp ứng yêu cầu giải quyết tranh chấp đầu tư, kinh doanh, thương mại trong bối cảnh hội nhập quốc tế, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân và doanh nghiệp; Xây dựng cơ chế nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác quản lý Nhà nước đối với hoạt động của trọng tài thương mại.

Hội thảo góp ý dự thảo Báo cáo nghiên cứu, rà soát Luật Trọng tài thương mại.

ĐS&PL: Thưa ông, bước đi tiếp theo của Hội Luật gia Việt Nam trong thực hiện nhiệm vụ này là gì?

TS. Trần Công Phàn: Năm 2023, Hội Luật gia Việt Nam được Quốc hội và Chính phủ giao chủ trì xây dựng hồ sơ đề nghị sửa đổi, bổ sung Luật Trọng tài thương mại.

Thực hiện Kế hoạch số 81 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về triển khai thực hiện Kết luận số 19 của Bộ Chính trị về Đề án định hướng Chương trình xây dựng pháp luật nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV, Trung ương Hội Luật gia Việt Nam đã xây dựng hồ sơ đề nghị xây dựng Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trọng tài thương mại và gửi xin ý kiến của các cơ quan theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật.

Đến nay, hồ sơ đề nghị xây dựng Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trọng tài thương mại đã được Chính phủ cho ý kiến, Hội Luật gia Việt Nam đang tổ chức nghiên cứu kỹ lưỡng để tiếp thu trước khi trình Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định.

Khi Hội Luật gia Việt Nam tiếp tục được Ủy ban Thường vụ Quốc hội giao xây dựng hồ sơ dự án Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trọng tài thương mại trong thời gian tới, chúng tôi mong muốn tiếp tục nhận được sự hợp tác, hỗ trợ, đóng góp ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học, các cơ quan hữu quan, cộng đồng doanh nghiệp, các trung tâm trọng tài và trọng tài viên trên con đường hoàn thiện pháp luật về trọng tài.

Cá nhân tôi cũng kỳ vọng việc sửa đổi Luật Trọng tài thương mại sẽ khắc phục được những vướng mắc, đáp ứng được yêu cầu nâng cấp hoạt động trọng tài, đáp ứng được yêu cầu của doanh nghiệp và các tổ chức kinh tế trong giai đoạn phát triển mới.

ĐS&PL: Xin trân trọng cảm ơn ông!

Bài đăng trên ấn phẩm báo in Đời sống & Pháp luật số 20 đến 29 (ra từ ngày 23/1/2025 đến 3/2/2025).