Bảo hiểm xã hội có nguy cơ mất trắng hàng nghìn tỉ đồng cho vay

(ĐSPL) - Quản lý khoản tiềnkhổng lồ do người lao động trên cả nước đóng góp nhưng Bảo hiểm Xã hội Việt Nam (BHXH) đã lộ ra nhiều vấn đề trong quản lý khiến người dân băn khoăn khoản tiền "gửi két" cũng không an toàn. 

Bảo hiểm "mượn" vốn của người dân để... sinh lời

Mới đây, khi trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội dự thảo luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) sửa đổi, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cho biết, quỹ hưu trí và tử tuất có nguy cơ mất cân đối trong tương lai gần với nhiều nguyên nhân, trong đó có việc tuổi nghỉ hưu thấp dẫn tới thời gian đóng BHXH ngắn (bình quân nam 28 năm, nữ 23 năm) và thời gian hưởng lương hưu dài. Uỷ ban Các vấn đề xã hội Quốc hội đồng tình với quan điểm nâng tuổi nghỉ hưu để tăng thời gian đóng BHXH, nhưng cho rằng, việc này chưa thể quyết định ngay mà phải nghiên cứu kỹ.

Liên quan đến đề xuất nâng tuổi hưu, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng cho rằng: "Nâng tuổi nghỉ hưu lúc này chưa hợp tình hợp lý. Đó chỉ là một cách, một con đường để giải quyết nguy cơ trên, còn nhiều cách, nhiều con đường khác". Tuy nhiên, vấn đề được Đại biểu Quốc hội, người dân quan tâm chính là việc quản lý khoản tiền khổng lồ do người lao động trên cả nước đóng góp như thế nào để khoản tiền đó không trở thành nỗi lo và sự rủi ro.

Theo báo cáo của BHXH Việt Nam, ước tính đến hết năm 2012, số kết dư quỹ BHXH là 221.019 tỷ đồng (đã trừ phần quỹ BHYT), được đầu tư bằng các hình thức: Cho ngân sách Nhà nước vay (55,22\%); cho các ngân hàng thương mại Nhà nước vay (24,72\%); mua trái phiếu Chính phủ (18,19\%); cho ngân hàng Phát triển Việt Nam vay (0,15\%); cho ngân hàng Chính sách xã hội vay (0,10\%).

Năm 2012, BHXH Việt Nam cũng cho công trình thủy điện Lai Châu vay 2.248 tỉ đồng, đưa tổng số vay lên 3.748 tỉ đồng (chiếm 1,6\% tổng số kết dư). Tỉ lệ lãi suất bình quân mà BHXH cho các tổ chức trên vay ở mức khoảng 10,4\%.

Trước những con số này, trong phiên thẩm tra báo cáo của Chính phủ về quản lý và sử dụng quỹ BHXH năm 2012 của ủy ban Các vấn đề xã hội vừa qua, nhiều Đại biểu Quốc hội bày tỏ sự lo ngại về khả năng đòi được nợ từ các tổ chức này.

Trước những dự báo về việc quỹ BHXH sẽ “vỡ” vào năm 2023-2024 nếu tiếp tục duy trì tình trạng đầu vào và đầu ra mất cân đối như hiện nay (hiện số người tham gia BHXH bắt buộc bình quân là 0,3 triệu người/năm, số nghỉ hưu hưởng chế độ BHXH lớn gấp đôi 0,6 triệu người/năm), nhiều ý kiến lo ngại sẽ xảy ra tình trạng khó đòi sau khi cho vay từ số kết dư quỹ BHXH.

Trước những băn khoăn của Đại biểu Quốc hội và dư luận, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng nêu quan điểm, chỉ được đầu tư vào nơi an toàn, bảo tồn được vốn, không được cho vay vì đây không phải tiền của BHXH mà là tiền của người về hưu, BHXH đâu phải là nhà kinh doanh mà tìm cách sinh lời. Chủ tịch Sinh Hùng cho rằng, mua trái phiếu Chính phủ là yên tâm nhất.

Rủi ro ai gánh, trách nhiệm ai lo?

Trao đổi với PV Báo Đời sống và Pháp luật, các chuyên gia nhấn mạnh, quỹ BHXH là tiền do người lao động đóng góp, cơ quan giữ tiền cho người lao động thì phải làm thế nào cho quỹ an toàn, hiệu quả trong dài hạn. Hiện nay, việc BHXH Việt Nam đem trên 70\% số tiền kết dư cho Nhà nước và các tổ chức tín dụng Nhà nước vay với lãi suất thấp hơn lạm phát, chi phí quản lý luôn có xu hướng gia tăng. Do đó, BHXH cần xem lại các khoản đầu tư. Các khoản cho vay không khác gì gửi tiết kiệm với lãi suất thấp mà BHXH Việt Nam đang thực hiện chưa hẳn đã an toàn.

Trao đổi với PV, ông Bùi Sỹ Lợi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội dẫn chứng: Kết quả kiểm toán quỹ BHXH tính đến 31/12/2011 cho thấy công ty Cho thuê tài chính 2 (thuộc ngân hàng NN&PTNT Việt Nam) còn nợ BHXH Việt Nam số gốc là 787,5 tỉ đồng và lãi là 264,6 tỉ đồng. Cho đến nay, số chưa đòi được còn rất lớn và nguy cơ khó trả đang nằm trong tầm tay. Trước thực tế 1.052 tỉ đồng tiền BHXH coi như mất trắng, ĐBQH Nguyễn Tấn Tuân (Khánh Hòa) đặt vấn đề về sự công bằng: "Tại sao người lao động không đóng BHXH thì đòi xử lý hình sự, trong khi BHXH lấy tiền của họ cho vay và làm thất thoát thì lại không ai chịu trách nhiệm?".

Chuyên gia kinh tế, TS Nguyễn Minh Phong phân tích: Theo quy định thì tiền tạm thời nhàn rỗi của các quỹ bảo hiểm được đầu tư theo các hình thức như: Mua trái phiếu, tín phiếu, công trái của Nhà nước, của ngân hàng thương mại Nhà nước; cho ngân sách Nhà nước vay; cho ngân hàng thương mại Nhà nước, ngân hàng Phát triển Việt Nam, cho ngân hàng Chính sách xã hội vay; đầu tư vào các công trình kinh tế trọng điểm quốc gia, một số dự án có nhu cầu lớn về vốn do Thủ tướng Chính phủ quyết định.

Ngoài ra, các hình thức đầu tư khác do Hội đồng Quản lý quyết định. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là BHXH được cho vay tràn lan, tuỳ thích. Trong các danh mục được phép cho vay, đầu tư, BHXH cần ưu tiên lĩnh vực an toàn, bảo toàn được vốn đó là trái phiếu Chính phủ. Nếu trong cơ cấu cho vay, BHXH Việt Nam đem trên 70\% số tiền kết dư cho Nhà nước và các tổ chức tín dụng Nhà nước vay thì cũng cần xem xét. Bởi tỉ lệ này tại sao còn cao hơn tỉ lệ mua trái phiếu. Trong khi, trái phiếu năm ngoái chỉ bán được 20\%.

Nhận định lý do khiến việc cho vay hấp dẫn hơn mua trái phiếu, TS.Phong cho rằng, có thể lãi suất từ trái phiếu không cao bằng cho vay. Tỉ lệ lãi suất bình quân mà BHXH cho các tổ chức trên vay ở mức khoảng 10,4\% thì lãi suất từ trái phiếu chỉ khoảng 7\%. Mức chênh lệch này vì thế mà đem lại lợi nhuận.

Theo TS.Nguyễn Minh Phong, để đảm bảo cho quỹ lương hưu được an toàn, cần ưu tiên thứ tự đầu tư trước tiên cho những lĩnh vực ít rủi ro. Các đơn vị trong diện được cho vay tuy đều là thuộc Nhà nước nhưng vì đó cũng là những doanh nghiệp nên theo nguyên tắc nó có thể bị phá sản nếu kinh doanh không tốt. Chính vì thế, BHXH kinh doanh trên lợi ích của cộng đồng thì càng phải cẩn trọng hơn.

Cũng liên quan đến vấn đề trên, ĐBQH Bùi Thị An cho rằng, quỹ lương hưu được tích luỹ từ tiền của người dân gửi nên phải sử dụng thật minh bạch. Số tiền đem đi cho vay là do người dân góp vào, vậy thì tiền lãi suất sinh lời từ đó, sử dụng vào việc gì. Mục đích sử dụng phải được nêu cụ thể. Liệu có tình trạng cấp cơ sở chưa được đáp ứng đầy đủ nhu cầu về quỹ mà BHXH vẫn đem tiền đi cho vay không? Nếu họ đảm bảo đủ rồi thì không sao nhưng chưa lo hết việc của đơn vị mình mà vẫn đem tiền đi cho vay thì không ổn. "Điều quan trọng nhất là phải quy rõ trách nhiệm nếu xảy ra rủi ro khi đem tiền của quỹ lương hưu đi cho vay. Điều này, tôi chưa thấy nêu cụ thể. Trước đây đã từng xảy ra tình trạng BHXH cho vay nhưng không đòi được tiền gốc chứ chưa nói đến lãi. Vậy đã có ai bị xử lý chưa? Cần có tiêu chí rõ ràng khi cho vay để đảm bảo BHXH được hoạt động đúng mục đích của nó", bà An nhấn mạnh.

Cũng theo bà An, khi mang tiền của người dân cho vay thì phải đảm bảo an toàn, nếu xảy ra rủi ro thì trách nhiệm thuộc về thủ trưởng các đơn vị thuộc BHXH Việt Nam và trách nhiệm trong quản lý điều hành của Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam.  

Xem thêm clip: Ngư dân Lý Sơn quyết tâm bám biển, bảo vệ chủ quyền