Ukraine từng bỏ lỡ cơ hội mở đợt phản công quyết định vào năm 2022?

Ukraine từng muốn cắt đôi hàng lang trên bộ của Nga

Nhà báo Yaroslav Trofimov của Wall Street Journal trong cuốn sách "Kẻ thù của chúng ta sẽ biến mất" từng tiết lộ quân đội Ukraine từng muốn tận dụng thành quả trong đợt phản công chớp nhoáng mùa thu năm 2022 để mở một chiến dịch mới mang tính quyết định nhằm cắt đôi hàng lang trên bộ của Nga. Nếu chiến dịch này được tiến hành, nó nhiều khả năng đã tạo ra cục diện rất khác cho chiến trường Ukraine.

Đại tướng Valery Zaluzhny - Tư lệnh quân đội Ukraine từng muốn mở đợt phản công với các mũi thọc sâu tại tỉnh Zaporizhzhia, hướng ra biển Azov vào cuối năm 2022. Trong các cuộc thảo luận với đối tác phương Tây, cả tướng Zaluzhny và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đều ủng hộ mũi tiến công về bờ biển Azov.

Ukraine từng muốn phản công, cắt đôi hàng lang trên bộ của Nga từ năm 2022. Ảnh: AFP

Giới lãnh đạo Ukraine cho rằng chiến dịch này sẽ có cơ hội thành công rất cao, bởi lực lượng Nga khi đó vừa hứng chịu loạt thất bại liên tiếp ở Kharkov cũng như mặt trận miền đông, phải liên tục rút quân và chưa kịp thiết lập phòng tuyến Surovikin với bãi mìn, chướng ngại vật và công sự dày đặc.

Kế hoạch này khi đó được đánh giá là một canh bạc lớn. Mũi tiến công của Ukraine cần thọc đủ sâu và đủ rộng để ngăn lực lượng Nga phản kích, đánh tạt sườn các đơn vị đang tiến công. Nhưng nếu thành công, Ukraine có thể tận dụng tối đa động lực sau những thất bại nặng nề của Nga trên chiến tuyến.

Các quan chức Ukraine khi đó không đưa ra nhiều yêu cầu lớn với phía Mỹ để tiến hành đợt phản công này. Tướng Zaluzhny ước tính lực lượng Ukraine chỉ cần thêm 90 khẩu pháo và lượng đạn đủ cho đợt tiến công. Dù rất khó đánh giá được số vũ khí này có đủ hay không, Ukraine nếu tập hợp được một lực lượng tác chiến đủ mạnh có thể giành lại nhiều vùng lãnh thổ bằng chiến dịch thọc sâu đó, như những gì họ đã làm tại tỉnh Kharkov.

Tình hình tại Zaporizhzhia cuối năm 2022 được đánh giá là đã chín muồi cho đợt phản công quy mô lớn của Ukraine. Không giống tỉnh Kherson, nơi sông Dnieper chia lãnh thổ thành hai, tỉnh Zaporizhzhia không có những chướng ngại vật tự nhiên chia cắt như vậy, cho phép lực lượng phản công Ukraine có thể tiến xa hơn một cách nhanh chóng. Nhưng kế hoạch này vấp phải sự hoài nghi từ giới chức Mỹ, bởi quân đội Ukraine lúc đó chưa thể hiện được năng lực tiến công quy mô lớn nào.

Thời điểm vàng để Ukraine phản công hiệu quả đã qua đi

Washington Post đưa tin, trong giai đoạn đầu chiến dịch tiến công Ukraine, Nga hứng chịu một số tổn thất đáng kể. Nga khi đó có khoảng 100.000 quân nhân thiện chiến trên đất Ukraine và Tổng thống Vladimir Putin chưa chủ trương huy động lực lượng dự bị động viên.

Ở thời điểm đó, Ukraine đứng trước cơ hội tung đòn phản công quyết định. Nhưng để làm được điều này, Ukraine cần thêm khoảng 90 khẩu lựu pháo và lượng đạn cần thiết, theo tính toán của Tổng tư lệnh Zaluzhny.

Thêm nữa, khi ấy, giới cố vấn Mỹ cho rằng quân đội Ukraine chưa sẵn sàng cho việc tiến hành các cuộc tấn công quy mô lớn với sự phối hợp nhiều lữ đoàn. Do vậy, các chuyên gia này hối thúc Ukraine chỉ tổ chức tấn công ở mức khiêm tốn tại Kherson.

Mỹ từng cho rằng Ukraine chưa sẵn sàng cho việc phản công. Ảnh: Getty Images

Tổng tư lệnh Ukraine Zaluzhny bất đồng với cố vấn Mỹ. “Chúng tôi phải tấn công ở nơi cần thiết chứ không phải ở nơi chúng tôi có khả năng”, ông lập luận. Sau đó, vì Mỹ chưa đồng ý và không viện trợ vũ khí đạn dược theo yêu cầu của Ukraine, chiến dịch của Ukraine tại Zaporizhzhia là bất khả thi. Ukraine chỉ tập trung vào Kharkov và Kherson.

Khi tình hình bất lợi cho quân Nga, Tổng thống Putin đã khẩn trương triển khai sáp nhập vào Nga 4 tỉnh là Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia và Kherson dù rằng Nga lúc đó chưa kiểm soát được hoàn toàn các địa phương này. Một lần nữa, Tổng thống Putin nhắc thế giới về kho vũ khí hạt nhân của Nga.

Ukraine không tin vào lời đe dọa của Nga về vũ khí hạt nhân. Nhưng Mỹ vẫn e ngại Nga sẽ sử dụng tới vũ khí hạt nhân. Cố vấn an ninh quốc gia Jake Sullivan nói rằng Mỹ đã liên lạc trực tiếp với phía Nga ở cấp rất cao và thông báo rằng sẽ có hậu quả thảm kịch cho Nga nếu họ sử dụng vũ khí hạt nhân tại Ukraine.

Cuối tháng 11/2022, cuộc tiến công của Ukraine đã hết lực. Kiev không nhận được nguồn đạn pháo dồi dào nào từ phương Tây. Nguyện vọng của Kiev về xe tăng và các phương tiện chiến đấu khác của phương Tây vẫn bị khước từ. Trong khi đó, tư lệnh mới của Nga cho xung đột ở Ukraine vào lúc đó, tướng Sergei Surovikin có hàng trăm ngàn tân binh.

Lợi thế về quân số tại chỗ của Ukraine trên chiến trường đã không còn nữa. Tướng Nga Surovikin đã chỉ đạo binh sĩ của mình dành cả mùa đông để đào hầm hào, xây dựng các công sự gần như bất khả xâm phạm dọc theo toàn chiến tuyến.

Thời điểm vàng để Ukraine phản công hiệu quả đã qua đi. Ảnh: Getty Images

Những vũ khí nóng mà Ukraine xin vào năm 2022, như xe tăng Leopard và Abrams, xe chiến đấu Bradley và Stryker, cũng như hệ thống phòng không Patriot, phải mãi đến năm 2023 mới được cung cấp cho Ukraine. Số lượng không phải là ít. Nhưng đến lúc này, cuộc xung đột đã có diện mạo mới.

Chiến dịch phản công của Ukraine nửa cuối năm 2023 cơ bản đã thất bại trước phòng tuyến chắc chắn và đông quân của Nga. Những lời đe dọa của ông Putin về hạt nhân đã giúp Nga có được thời gian quý báu để củng cố lực lượng, giúp Nga đạt được mục tiêu chiến lược.

Ukraine dần chuyển sang phòng thủ

Năng lực của phòng tuyến được Nga thiết lập trong những tháng cuối năm 2022, đầu năm 2023 là một trong những lý do chính khiến chiến dịch phản công quy mô lớn của Ukraine thất bại. Các chuyên gia phương Tây cho rằng nếu Ukraine tấn công sớm hơn, phòng tuyến của Nga không rộng và kiên cố đến vậy.

Sau những tổn thất về nhân sự và phương tiện chiến đấu, Ukraine buộc phải từ bỏ một số chiến thuật kiểu NATO, không sử dụng thiết giáp hạng nặng và cho binh sĩ tiến chậm theo các nhóm nhỏ với pháo binh yểm trợ để tấn công phòng tuyến Nga. Chiến thuật này không thể tạo nên bất cứ thay đổi lớn nào trên chiến trường.

Trong lúc Ukraine phải chuyển sang thế phòng thủ trong mùa đông, nhiều chuyên gia chỉ trích cách tiếp cận của phương Tây đối với cách lực lượng nước này tác chiến. "Tôi đồng ý với những lời phê bình rằng trong suốt cuộc chiến, Mỹ đã quá bảo thủ và không tạo điều kiện cho Ukraine đạt thành công trên chiến trường", George Barros - chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Chiến tranh ở Mỹ nhận định.

Theo ông Barros, cách nhìn nhận của giới tướng lĩnh và lãnh đạo chính trị Mỹ đã khiến một số cơ hội của Ukraine bị đóng sập, đặc biệt là sự chậm trễ trong chuyển giao các khí tài hạng nặng. "Mỹ đã trì hoãn chuyển xe tăng M1 Abrams, tên lửa ATACMS và tiêm kích F-16 cho Ukraine. Chúng chỉ đến tay Ukraine vào cuối năm 2023, đầu năm 2024, trong khi thời điểm họ cần chúng nhất là vào năm 2022", ông nói.

Phương Uyên (T/h)