Tiền không làm bớt nỗi đau của những người "dính" án oan

(ĐSPL) - Đền bù t?ền cho nạn nhân trong những vụ án oan trên thực tế không đáng là bao. Những mất mát, tổn thất to lớn về sức khỏe, t?nh thần không g?á nào bù đắp nổ?. 

Mấy ngày qua, dư luận trên địa bàn cả nước không khỏ? xôn xao bàn tán và rùng mình vì vụ án được cho là oan hơn chục năm mớ? được cơ quan chức năng đưa ra xem xét lạ?. Đ?ều đặc b?ệt ở chỗ, hơn chục năm qua, ngườ? đàn ông này và ngườ? nhà  không ngừng kêu oan cho mình và ngườ? thân. Thế nhưng, không h?ểu sao, các cơ quan t?ến hành tố tụng vẫn "phớt lờ", và ngườ? vô tộ? vẫn hàng ngày, hàng g?ờ chịu án. Rất may, mặc dù muộn mằn nhưng âu cũng là cá? kết có hậu, để rồ? từng ấy thờ? g?an, đến nay, ông đã được đoàn tụ cùng ngườ? thân, g?a đình và cộng đồng. Tuy nh?ên, không ít ngườ? dân tự hỏ?, l?ệu còn bao nh?êu vụ án oan nữa chưa được làm sáng tỏ, nếu được m?nh oan thì v?ệc đền bù về tà? chính có thực sự làm g?ảm nỗ? đau cho ngườ? bị hạ??

Ông Nguyễn Thanh Chấn ngườ? vừa được đoàn tụ vớ? g?a đình sau 10 năm ngồ? tù oan uổng.

Ta? ương không mong muốn

Câu chuyện ông Nguyễn Thanh Chấn (52 tuổ?, trú tạ? thôn Me, xã V?ệt Trung, huyện V?ệt Yên, tỉnh Bắc G?ang) bị toà tuyên phạt chung thân về tộ? g?ết ngườ?, đang thụ án tù hơn chục năm vừa được VKSNDTC ra quyết định tạm đình chỉ th? hành án, kháng nghị TATC xét xử tá? thẩm, đang gây bão trong cộng đồng.

Rất nh?ều ngườ? hồ ngh? về năng lực chuyên môn của những ngườ? "cầm cân, nảy mực" ở các cơ quan t?ến hành tố tụng. Và, cũng chừng ấy thờ? g?an, sao bây g?ờ mớ? k?ến nghị làm sáng tỏ sự v?ệc để ông Chấn có cơ hộ? được m?nh oan? Nhắc tớ? v?ệc này, nh?ều ngườ? không khỏ? xót xa, chạnh lòng kh? hồ? tưởng lạ? sự v?ệc.

Cụ thể, ngày 15/8/2003, tạ? thôn Me, ngườ? dân phát h?ện chị Nguyễn Thị Hoan bị g?ết rất dã man. Theo kết quả khám ngh?ệm h?ện trường, khám ngh?ệm tử th?, nạn nhân bị nh?ều vết thương ở đầu, mặt, bụng, làm đứt động mạch, chảy máu và mất máu cấp… dẫn đến tử vong.

Qua quá trình đ?ều tra, CQĐT đã khở? tố vụ án g?ết ngườ? theo Đ?ều 93 Bộ luật Hình sự và cũng qua các ph?ên xét xử của toà án các cấp từ sơ thẩm cho tớ? phúc thẩm (TANDTC tạ? Hà Nộ? xử phúc thẩm) đều tuyên bị cáo Chấn phạm tộ? g?ết ngườ? vớ? mức án tù chung thân mặc cho ông Chấn l?ên tục kêu oan.

Trong suốt thờ? g?an ngồ? tù, ông Chấn đã nh?ều lần kêu oan vớ? ban g?ám thị trạ? g?am. Trờ? không phụ lòng ngườ?, sau kh? nghe lờ? kêu oan đó, ban g?ám thị trạ? g?am đã gử? đến các cơ quan chức năng xem xét và đề nghị làm sáng tỏ vụ v?ệc.

Mặt khác, không buông xuô? số phận, bà Nguyễn Thị Ch?ến (vợ ông Chấn) đã l?ên tục tìm tớ? các cơ quan tố tụng để kêu oan cho chồng. Đ?ều đặc b?ệt quan trọng ở chỗ, trong nộ? dung đơn kêu oan, bà Ch?ến đã cung cấp các thông t?n l?ên quan tớ? vụ án và cho rằng thủ phạm gây ra vụ g?ết ngườ? vào đêm 15/8/2003 là Lý Nguyễn Chung (cùng trú tạ? thôn Me, xã Nghĩa Chung, huyện V?ệt Yên, tỉnh Bắc G?ang) chứ không phả? là chồng bà, ông Nguyễn Thanh Chấn.

Trước những chứng cứ có căn cứ pháp lý, cơ quan t?ến hành tố tụng đã vào cuộc, khẩn trương t?ến hành các b?ện pháp đ?ều tra, xác m?nh kết hợp vớ? k?ên trì vận động đố? tượng ra tự thú. Ngày 25/10/2013, đố? tượng Lý Nguyễn Chung đã ra đầu thú và kha? nhận  thực h?ện hành v? g?ết chị Nguyễn Thị Hoan vào tố? ngày 15/8/2003 để cướp tà? sản. Theo quy định của pháp luật, sau kh? có  kháng nghị của V?ện trưởng VKSNDTC đề nghị TANDTC xem xét lạ? bản án có h?ệu lực pháp luật theo trình tự tá? thẩm do có tình t?ết mớ? làm thay đổ? bản chất vụ án thì đó sẽ là căn cứ để mở ra một trình tự thủ tục tố tụng mớ?, t?ếp theo đố? vớ? vụ án tưởng đã được khép lạ? này.

Đền bù tà? chính có xoá được nỗ? oan kh?ên?!

V?ệc ông Chấn có oan thật hay không, chúng ta phả? chờ vào phán quyết của TANDTC. Thực tế, trong thờ? g?an qua,  còn xảy ra hàng loạt các vụ án oan khác như vụ ông Bù? M?nh Hả? (xã Long Tân, huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Na?) bị toà kết án tộ? g?ết ngườ?, cướp của, bị tuyên phạt tù chung thân, xảy ra cách đây vừa tròn mườ? lăm năm.

Trả? qua rất nh?ều lần kêu oan cùng vớ? sự chạy đôn chạy đáo khắp trong Nam, ngoà? Bắc của ngườ? vợ luôn t?n tưởng ông Hả? vô tộ? và phả? mất gần nửa năm thì ông Hả? mớ? được m?nh oan.

Ông Hả? được trả tự do trong tình trạng sụt 8kg, gãy một bên qua? hàm và được bồ? thường 59,9 tr?ệu đồng  cho v?ệc khở? tố, truy tố và kết án sa?. T?ếp đến là trường hợp của anh Trương Hoàng H?ếu (xã Hồ Đắc K?ện, huyện Châu Thành, tỉnh Sóc Trăng) bị tuyên án 5 năm tù g?am. Sau này được TAND tỉnh Sóc Trăng tuyên bố huỷ án sơ thẩm, g?ả? oan cho anh H?ếu sau 900 ngày ngồ? tù hay ông Trần Văn Ch?ến (ấp Nam, Tân Đ?ền, gò Công Đông, tỉnh T?ền G?ang) bị toà tuyên án chung thân, sau kh? ngồ? tù được 16 năm 3 tháng thì được TAND tỉnh T?ền G?ang g?ả? oan vào tháng 12/2004...

Theo tìm h?ểu của PV, kh? bị bắt g?am và kết án tù oan, đa phần những ngườ? dân vô tộ? và ngườ? thân của họ phả? chịu rất nh?ều đ?ều t?ếng, thị ph?, đặc b?ệt là sự xa lánh của xã hộ?. Trong đó, phần lớn con cá?, ngườ? quen của họ phả? bỏ quê đ? tha hương cầu thực, làm ăn ở nơ? xa để không a? có thể b?ết về vụ án mà ngườ? thân của họ phả? gánh chịu. Đau đớn hơn, có nh?ều trường hợp con cá? phả? bỏ học g?ữa chừng vớ? lý do có cha, mẹ bị ngồ? tù...

Thế nhưng, kh? được m?nh oan, ngoà? v?ệc cơ quan chức năng đọc thông báo quyết định trả tự do tạ? nơ? cư trú thì đồng t?ền đền bù cho họ ở mức rất hạn chế (từ 30 - 40 tr?ệu đồng đến hơn 100 tr?ệu đồng, tuỳ thuộc vào thờ? g?an chịu án, trên thực tế những vụ án oan được đền bù rất ít, chỉ đếm trên đầu ngón tay - PV) cho những tháng năm ở tuổ? thanh xuân, kh? mà họ đang ở độ tuổ? lao động, vớ? sức lực sung mãn nhất cuộc đờ? là quá ít ỏ?.

Vậy vớ? mức đền bù như vậy có thật sự thoả đáng, phù hợp vớ? những cá? oan của một cá nhân, tổ chức Nhà nước đã gây ra cho ngườ? dân vô tộ??!

Trao đổ? vớ? PV về vấn đề này, TS. Luật sư Lương Văn Tuấn, đoàn Luật sư TP.Hà Nộ? cho b?ết, v?ệc bồ? thường theo quy định của pháp luật vẫn có. Từ trước đến nay đã có một số ngườ? bị kết án oan được bồ? thường nhưng chỉ ch?ếm số rất nhỏ.

Mặc dù quy định là vậy nhưng pháp luật có thực th? bồ? thường t?nh thần cho ngườ? bị oan hay không thì chưa thấy và cũng không thấy a? nó? gì về v?ệc này. Qua đó có thể thấy, tính thực tế của luật chưa đ? đến tận cùng của bản chất vụ v?ệc.

Mỗ? vụ bồ? thường chỉ ch?ếm một phần rất nhỏ những th?ệt hạ? mà họ phả? trả? qua. Do đó, nếu các cơ quan nhà nước thực h?ện bồ? thường cho ngườ? bị kết án oan nên công bố mức cụ thể trên các phương t?ện thông t?n đạ? chúng để toàn thể ngườ? dân b?ết và theo dõ?.

TS. LS Lương Văn Tuấn cũng cho b?ết, hệ thống hoạt động xét xử không đảm bảo đã dẫn đến nh?ệt tình làm sáng tỏ nộ? dung vụ án kém.

Đ?ều này thể h?ện sự chủ quan, duy ý chí của cơ quan tố tụng h?ện nay. Do sự đặc thù này mà kh? CQĐT bắt ngườ? ta, có ngh? ngờ họ l?ên quan tớ? vụ v?ệc thì ra sức tìm những chứng cứ để khép tộ?, buộc tộ? dẫn đến những án oan d?ễn ra trong suốt thờ? g?an vừa qua.

Nếu khách quan, cơ quan tố tụng (thông thường ở nước ngoà? hay làm) sẽ lập luận, suy đoán theo hướng gỡ tộ? cho cá nhân hoặc một nhóm ngườ? bị tình ngh?, họ sẽ xem xét và dựa vào những chứng cứ ngoạ? phạm của từng đố? tượng để loạ? bỏ dần ra vòng xoáy vụ án. Ở V?ệt Nam h?ện nay, sau kh? bị bắt, CQĐT khở? tố vụ án thì họ được "độc d?ễn" từ đầu đến cuố?. Thường kh? kết thúc đ?ều tra thì CQĐT mớ? cho luật sư t?ếp xúc vớ? bị can, mà lúc này đã hình thành tộ? rồ? thì rất khó gỡ, g?ảm nhẹ tộ? hoặc bảo vệ quyền, lợ? ích chính đáng cho ngườ? dân.

TS.LS Lương Văn Tuấn nhấn mạnh, có vụ án oan, ngườ? bị oan đò? bồ? thường lên tớ? hàng tỷ đồng. Tuy nh?ên, Nhà nước lạ? phủ nhận, do vậy không thể quy trách nh?ệm cho ngườ? xét xử đã dẫn tớ? ngườ? ta không làm hết sức. Nh?ều kh? cố tình làm sa? lệch, họ không có trách nh?ệm gì mà cứ tuyên, cứ quyết một cách rất đơn g?ản. Do đó rất cần phả? có một chế tà? xử phạt ngh?êm kh? tuyên án oan. Có như vậy mớ? đảm bảo được tính m?nh bạch khách quan của hệ thống tư pháp V?ệt Nam.

Ông Nguyễn Hoà Bình, V?ện trưởng VKSND Tố? cao cho b?ết, theo quy định của pháp luật, VKSND Tố? cao đã t?ến hành kháng nghị tá? thẩm bản án và m?ễn th? hành án hình sự cho ngườ? bị oan là ông Nguyễn Thanh Chấn và công v?ệc quan trọng t?ếp theo là phả? có ph?ên tòa tá? thẩm. Được b?ết, Chánh án TAND Tố? cao đã quyết định đưa vụ án ra Hộ? đồng thẩm phán TANDTC để xét xử tá? thẩm vào ngày 6/11.

Bồ? thường tổn hạ? t?nh thần: Đã đề cập nhưng chưa xem xét kĩ

Đây là ý k?ến của ông Vũ Đức Kh?ển - nguyên Chủ nh?ệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hộ?, nguyên Phó v?ện trưởng v?ện KSND Tố? cao kh? đánh g?á về công tác bồ? thường th?ệt hạ? đố? vớ? những trường hợp bị xử oan trong thờ? g?an gần đây.

Mấy ngày qua, vụ án được cho là oan (vì chưa có quyết định cuố? cùng của Toà án Tố? cao về vấn đề này, mớ? chỉ có kháng nghị của v?ện K?ểm sát Tố? cao) của ông Nguyễn Thanh Chấn đang thu hút sự quan tâm rất lớn của dư luận xã hộ?.

Tuy nh?ên trường hợp của ông Chấn không phả? là trường hợp cá b?ệt mà trước đó nh?ều vụ án oan tương tự đã xảy ra. Đố? vớ? những trường hợp trước đó, lờ? x?n lỗ? của cơ quan tố tụng đã được đưa ra, đền bù cũng đã được thực h?ện nhưng cho đến bây g?ờ, những ám ảnh vẫn không bao g?ờ buông tha những "tù nhân bất đắc dĩ" đó.

Một lần nữa, cơ chế bồ? thường cho những trường hợp này lạ? được đặt ra. Trong cuộc trao đổ? vớ? PV, ông Vũ Đức Kh?ển cho b?ết: "Thờ? đ?ểm tô? còn đảm trách vấn đề này thì chuyện bồ? thường th?ệt hạ? vớ? những ngườ? bị xử oan đã được quy định khá rõ trong Nghị quyết 388 của Ủy ban Thường vụ Quốc hộ? về bồ? thường th?ệt hạ? cho ngườ? bị oan do ngườ? có thẩm quyền trong hoạt động tố tụng hình sự gây ra.

T?nh thần của Nghị quyết 388 là, chúng ta cố gắng làm thế nào để bồ? thường tốt nhất những th?ệt hạ? vật chất cụ thể như lương bổng, ngày công ... chứ r?êng vấn đề bồ? thường tổn hạ? về t?nh thần thì chúng ta đã đề cập tớ? nhưng vẫn chưa xem xét được kĩ.

Trường hợp của ông Bù? M?nh Hả? ở Đồng Na? là một ví dụ. Do xử oan, ông này phả? ngồ? tù, g?a đình chịu b?ết bao dè bỉu, con cá? không dám ra đường. Kh? mọ? v?ệc được sáng tỏ, ông Hả? được đền bù 59,9 tr?ệu đồng cho v?ệc khở? tố, truy tố và kết án oan. Như vậy phương án đền bù vẫn chủ yếu được g?ả? quyết trên phương d?ện tà? chính.

Nghị quyết 388 trước đây chỉ bàn tớ? những trường hợp bị oan chứ chưa nó? tớ? sa?. Nhưng mấy năm trở lạ? đây, Quốc hộ? đã nâng lên thành luật Bồ? thường Nhà nước thì chắc là đầy đủ hơn ".

Tuy nh?ên, h?ện nay, trong Luật Bồ? thường Nhà nước, quy định đền bù những th?ệt hạ? t?nh thần vẫn được quy ra t?ền chứ chưa hề có cơ chế nào tốt hơn nhằm trả lạ? danh dự, tuổ? xuân mất đ? và quan trọng hơn là g?úp cho những ngườ? bị xử oan tá? hòa nhập cộng đồng.

Trao đổ? thêm về vấn đề này, ông Vũ Đức Kh?ển cho hay: "Như tô? đã nó? ngay từ lúc đầu về quy định xử lý bồ? thường th?ệt hạ? t?nh thần cho những ngườ? bị xử oan vẫn chủ yếu vẫn dựa trên đền bù vật chất.

Thứ nhất là chúng ta chưa có cơ chế đền bù cụ thể những khía cạnh thuộc r?êng về mặt t?nh thần như: Danh dự, n?ềm t?n của những ngườ? xung quanh... và quan trọng hơn là t?êu chí để xây dựng cơ chế đó là không rõ ràng. Ngay cả kh? nâng lên thành luật rồ? mà những tổn hạ? t?nh thần vẫn được quy ra t?ền thì có thể thấy rằng, v?ệc này không hề dễ dàng.

Theo tô?, đ?ều quan trọng nhất là phả? xây dựng những t?êu chí và cơ chế cụ thể để dựa vào đó mà áp mức đền bù tổn hạ? t?nh thần. Nếu cứ g?ả? quyết bằng t?ền, hơn nữa lạ? là t?ền Nhà nước trong kh? những vụ xử oan lạ? thuộc về trách nh?ệm của cá nhân hoặc tổ chức là không ổn".

Ông Vũ Đức Kh?ển cũng không đồng ý vớ? nh?ều ý k?ến cho rằng, h?ện nay, cơ chế đền bù bằng tà? chính là cơ chế duy nhất để g?ả? quyết g?ữa ngườ? bị xử oan và cơ quan tố tụng. Ông nó?: "Nghị định 388 về bồ? thường th?ệt hạ? cho ngườ? bị oan do ngườ? có thẩm quyền trong hoạt động tố tụng hình sự gây ra và nay là luật Bồ? thường Nhà nước đều có mục bồ? thường những th?ệt hạ? t?nh thần. Nhưng vì th?ếu cơ chế nên vẫn phả? quy ra t?ền.

Không những vậy, đ? đô? vớ? v?ệc đền bù tà? chính, cơ quan tố tụng cũng công kha? x?n lỗ? ngườ? bị xử oan trước dư luận. Như vậy có thể thấy rằng, v?ệc đền bù những th?ệt hạ? t?nh thần có được tính đến và xem xét".

Ông Trần Quốc Thuận (nguyên Phó chủ nh?ệm văn phòng Quốc hộ?) phân tích: "V?ệc đền bù những tổn hạ? t?nh thần cho những ngườ? bị xử oan đã được quy định rõ trong luật Bồ? thường Nhà nước. Vì thế muốn sửa đổ?, bổ sung cần phả? có quy trình để trình Quốc hộ? xem xét.

Tất nh?ên, những đ?ều chưa hợp lý cần phả? được bổ sung, sửa chữa kịp thờ?. Những vụ án oan trước đây thì sa? ở khâu nào thì phả? bồ? thường ở khâu đó và h?ện nay chúng ta vẫn thực h?ện như vậy. Cá? khó là luật đã được ban hành nên ngườ? ta cứ áp dụng theo đó thô?. Nghĩa là dù có đồng ý hay không thì cơ quan tố tụng hay ngườ? bị oan cứ thế chấp hành. Bở? vậy, dẫu b?ết là bất cập, muốn sửa chữa nhưng chúng ta không thể làm ngay được".

Quỳnh Ch? - Phạm Th?ệu