Tại sao người Việt có tục “đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi”?

Đầu năm mua muối

Theo quan niệm của người xưa, muối là thứ mặn, chống xú uế, có khả năng xua đổi tà ma và đem đến nhiều may mắn cho gia đình. Vì thế, mọi người thường rắc muối ra đường và xung quanh nhà với mong muốn bình yên.

Tục mua muối đầu năm còn có ý nghĩa cầu mong tình cảm gia đình gắn bó keo sơn giữa các thành viên trong gia đình, ngoài ra cũng hy vọng về sự mặn mà, thân thiết trong các mối quan hệ xã hội, quan hệ làm ăn.

Màu trắng của muối tượng trưng cho sự trong trắng, tinh khiết. Hạt muối mang trong mình ý nghĩa phi vật thể rất sâu sắc. Cái mặn mà thể hiện sự đậm đà gắn kết và chân thật sâu nặng, không phải là những thứ hào nhoáng dễ phai. Ở đồng bằng Bắc Bộ, nhiều người tâm niệm đầu năm mua muối thì cả năm sẽ làm ăn phát đạt, may mắn, thuận lợi, sung túc.

Người Việt nói riêng và người phương Đông nói chung còn có quan niệm rằng muối nằm trong danh mục nhóm thực phẩm quan trọng nhất, thiết yếu nhất tạo nên các hợp chất hữu cơ giúp nuôi sống con người. Cùng với gạo, muối là thứ gia vị lâu đời, không thể thiếu trong căn bếp của người Việt, biểu tượng của sự no đủ.

Màu trắng của muối tượng trưng cho sự trong trắng, tinh khiết. Ảnh minh họa

Thông thường, người Việt mua muối vào ngay thời khắc giao thừa hoặc vào ngày đầu tiên của năm mới. Khi mua, mọi người thường mua một bát nhưng trả tiền tương ứng với một, hai cân muối để cầu may. Theo quan niệm xưa, mua muối bao giờ cũng đong có ngọn, không gạt nghiêng miệng bát vì mua muối có ngọn mới mang đến sự đầy đủ, trọn vẹn và no ấm cả năm.

Muối bán trong ngày đầu năm mới được gọi là “muối lộc”. Sau khi đem muối về nhà, người ta thường chia thành các túi nhỏ hoặc cho vào bao lì xì để tiện cất giữ. Người làm ăn buôn bán sẽ để túi muối ở quầy hàng mong đắt khách, người đi xa cũng bỏ vào vali một ít để lộ trình bình an.

Cuối năm mua vôi

Trái với tục mua muối, người ta thường tránh mua vôi đầu năm. Người xưa quan niệm, vôi trắng là biểu tượng cho sự bạc bẽo, ca dao cũng có câu “bạc như vôi”. Vì vậy, đầu năm nên tránh mua vôi để không gặp xui rủi, những mối hiểm nguy, hiềm khích, rạn nứt và đổ vỡ trong quan hệ tình cảm gia đình cũng như công việc.

Người ta thường chỉ mua vôi vào những ngày cuối năm, đặc biệt là sau 23 tháng Chạp để quét lại nhà, tường, cổng cho sạch sẽ, chuẩn bị đón năm mới. Quét vôi trắng cũng được coi là để xóa đi những điều không may mắn trong năm cũ, thể hiện một sự khởi đầu mới, sửa chữa, khắc phục những sai lầm, thất bại đã trải qua trong năm cũ.

Có một cách giải thích khác cho việc mua vôi cuối năm, đó là để tiếp vôi cho “ông bình vôi”. Được biết, “ông bình vôi” là vật dụng đặc biệt để vôi ăn trầu bằng sành sứ chỉ các cụ có thói quen ăn trầu mới có.

Người xưa quan niệm khi dùng dao vôi để lấy vôi, nhất thiết không được ngoáy chìa vôi vào lòng “ông bình vôi”, nếu không sẽ bị bệnh cồn cào ruột gan, thay vào đó phải dùng chìa đưa thẳng rồi rút ra. Hành động này khiến miệng ông ngày một đầy, thành vành khuyên, hôm trở trời tự lóc ra, người ta dùng dao khứa chân rồi đem xâu vào dây treo trước cửa để trừ tà.

“Ông bình vôi” là vật thiêng trong nhà người xưa nên lúc nào cũng phải cho ông ăn no, ăn đủ. Tuy nhiên, do có quan niệm “bạc như vôi” nên mọi người chỉ cho “ông” ăn vào cuối năm, từ đó có tục “cuối năm mua vôi”.

Xét cả câu “Đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi”, có thể thấy người xưa còn ngầm gửi gắm một lời nhắc nhở đến con cháu rằng đầu năm nên sống tiết kiệm, dè sẻn thì cuối năm có thể xây nhà (mua vôi thường tượng trưng cho việc xây hoặc sửa nhà).

Đinh Kim (T/h)