Sở hữu chéo: Chiêu trò trục lợi "khó trị" ở Việt Nam

Luật không chặt nên mớ? có tình trạng ngân hàng dùng chính t?ền của mình thế chấp để vay từ chính mình.

Sở hữu chéo trong hệ thống ngân hàng (NH) là sở hữu chồng chéo lẫn nhau g?ữa NH này và NH k?a. Còn h?ểu theo ngh?̃a rộng là thông qua một bên thứ ba hay các bên l?ên quan để sở hữu cổ phần. Nghe qua rất phức tạp, tuy nh?ên thực tế đây lạ? là một “ch?êu bà?” dễ dùng nhưng lạ? “khó trị” tạ? V?ệt Nam.

Cạnh tranh không lành mạnh

Một ví dụ dễ h?ểu, ông A thông qua danh nghĩa của con cháu, họ hàng để đứng tên mua cổ phần. Mục đích cuố? cùng là ông A có thể góp vốn tạ? nh?ều NH. Từ đó nắm quyền sở hữu thực tế và quyền lực tạ? nh?ều NH cùng một lúc.

Sở hữu chồng chéo có thể dẫn đến khả năng khuynh đảo và cạnh tranh không lành mạnh trên th?̣ trường. Đ?ều này đ? ngược vớ? nguyên tắc cơ bản của k?nh tế thị trường là sự cạnh tranh bình đẳng g?ữa các thành phần k?nh tế. Đó là chưa kể đến v?ệc lợ? dụng quyền lực để cho vay hay đầu tư vào các hoạt động k?nh doanh chỉ có lợ? cho chính cá nhân hay tổ chức, gọ? chung là nhóm lợ? ích.

Hệ thống NH hoạt động phần lớn tập trung ở các đô thị nên sự cạnh tranh g?ữa các NH đan xen vớ? nhau một cách phức tạp. Ảnh m?nh họa: HTD

Bên cạnh đó, hệ thống NH tạ? V?ệt Nam hoạt động phần lớn tập trung ở các đô thị nên sự cạnh tranh g?ữa các NH đan xen vớ? nhau một cách phức tạp. Yếu tố tích cực của nó là tạo ra sự cạnh tranh.

Thế nhưng nhược đ?ểm là nó trùng lặp nh?ều quá làm cho thị trường quá bão hòa. Đồng thờ?, nó đẩy các NH vào những cuộc cạnh tranh không lành mạnh như g?ành khách hàng, thậm chí vượt các quy định luật lệ.

Hơn nữa, nh?ều NH dùng ch?êu đẩy lã? suất lên để kéo khách hàng. Vì vậy, các NH khác cũng phả? chạy theo cuộc đua đẩy lã? suất lên để g?ữ khách hàng. Hậu quả của những cuộc đua này là làm thị trường vận động bất ổn.

Trong kh? đó ở Mỹ, thậm ch?́ họ còn quy đ?̣nh trên cùng một dãy phố thì tố? đa chỉ có bao nh?êu NH. Không có trường hợp trong cùng một dãy phố có ba, bốn ch? nhánh của nh?ều NH nằm sát nhau như ở Hà Nộ? hay TP.HCM.

Quản lý cứng nhắc lạ? “lỏng lẻo”

Luật Các tổ chức t?́n dụng quy định rõ là không được phép sở hữu chéo. Tuy nh?ên, bà? toán nan g?ả? mà V?ệt Nam phả? đố? mặt chính là thực trạng k?ểm soát luật chưa chặt chẽ, th?ếu h?ệu quả. Bên cạnh đó, V?ệt Nam cũng quy đ?̣nh rõ về tỉ lệ phần trăm vốn g?ữa cá nhân và tổ chức vớ? một NH.

Tuy nh?ên, luật lạ? quy định lỏng lẻo về nguồn t?ền và không cấm v?ệc đ? vay. Chúng ta cứng nhắc về nguyên tắc nhưng buông lỏng trong v?ệc thực th?.

Trong kh? ở Mỹ, một ngườ? có cổ phần ở NH A được phép đem đ? thế chấp nhưng không được thế chấp vớ? chính NH đó. Họ quan n?ệm “anh không thể dùng chính cơ thể của anh làm thế chấp để vay chính anh”.

Một câu chuyện khá thú vị tạ? Mỹ là những ngườ? kha? báo v?ệc mua bán cổ phần, cổ ph?ếu phả? tuyên thệ trước pháp luật rằng những đ?ều họ kha? báo là ch?́nh xác. Nếu có sa? trá?, họ sẽ bị pháp luật trừng trị.

Tính trung thực trở thành một đặc đ?ểm về đạo đức k?nh doanh. Còn ở V?ệt Nam, ch?̉ kh? nào doanh ngh?ệp trá? phép b?̣ bắt quả tang hay phát g?ác th?̀ mớ? b?̣ xử lý.

“Sở hữu chéo” nhìn từ Mỹ

Tạ? Mỹ, luật quy định ngườ? muốn có cổ phần tạ? nh?ều NH phả? đảm bảo đồng thờ? các đ?ều k?ện:

- Thứ nhất, t?ền mua cổ phần phả? là t?ền của ch?́nh m?̀nh chứ không phả? t?ền đ? vay;

- Thứ ha?, những NH nhà đầu tư muốn sở hữu cổ phần không nằm trên cùng một đ?̣a bàn. Ngh?̃a là phả? ở ha? địa bàn hoạt động khác nhau, chẳng hạn ha? bang khác nhau hoặc ha? th?̣ trấn khác nhau.

- Thứ ba, các NH đó cũng không được cạnh tranh nhau trong cùng một phân khúc thị trường tạ? cùng một địa đ?ểm. Bở? theo nguyên tắc nhà đầu tư có cổ phần của NH A rồ? mà lạ? có cổ phần của NH B trên cùng khu vực đó sẽ tạo ra ưu thế độc quyền, gây áp lực đến những NH khác, gây mất b?̀nh đẳng.

Chẳng hạn nếu nhà đầu tư sở hữu nh?ều NH, họ có thể dùng va? trò là cổ đông lớn để yêu cầu ha? hay nh?ều NH khác đưa ra một mức lã? suất chung (được gọ? là pr?ce f?x?ng) đồng nghĩa vớ? “làm g?á”, v? phạm luật cạnh tranh.

Nếu b?̣ phát h?ện trong trường hợp này sẽ b?̣ xử lý ngh?êm khắc, thậm ch?́ là thoá? vốn hoặc là b?̣ nộp phạt nặng. Các cơ quan g?ám sát so? rất kỹ xem ngườ? này có cổ phần, cổ ph?ếu ở chỗ nào khác hay không, có ngườ? trong g?a đ?̀nh l?ên quan hay không… Thành ra họ dễ dàng phát h?ện và xử lý ngườ? sa? phạm.

Theo TS.Nguyễn Trí H?ếu/Phapluattp