Sau 14 năm, hệ thống cảnh báo sóng thần Indonesia vẫn mắc kẹt trong giai đoạn thử nghiệm

Hệ thống cảnh báo đáng ra có thể đã cứu được nhiều sinh mạng trong đợt sóng thần tấn công Indonesia hôm 28/9, thực tế lại đang bị đình trệ ở giai đoạn thử nghiệm trong nhiều năm qua.

Ngày 29/9, Giám đốc Trung tâm khí tượng và khí hậu Indonesia (BMKG) thừa nhận đã có sai sót trong việc ghi nhận sóng thần, khiến cảnh báo bị gỡ bỏ ngay trước khi đợt sóng thần cao tới gần 6m ập vào thành phố Palu, trên đảo Sulawesi, làm hơn 1.200 người thiệt mạng.

Được biết, cảnh báo đã được gỡ bỏ sau 34 phút được đưa ra, trong khi nhiều khả năng sóng thần xuất hiện ngay sau đó. Điều này được BMKG lý giải là do các cảm biến được bố trí cách Palu tới 200 km, cảm biến tại đó đưa ra thông báo các cơn sóng chỉ cao 6 cm. Trong khi các đợt sóng thần lại xuất hiện gần hơn khoảng cách đặt cảm biến.

Giới chuyên gia cho rằng thực tế này phản ánh những hạn chế và cả thất bại trong hệ thống cảnh báo sóng thần của Indonesia, quốc gia nằm trên "Vành đai Lửa" của Thái Bình Dương, thường xuyên hứng chịu nguy cơ động đất, sóng thần rất cao.

Sau trận động đất và sóng thần giết chết gần 250.000 người ở tỉnh Aceh nước này vào năm 2004, cộng đồng quốc tế đã hỗ trợ Indonesia xây dựng một mạng lưới cảm biến công nghệ cao nhằm thay thế cho hệ thống cảnh báo lạc hậu dọc bờ biển nước này.

Quỹ Khoa học Quốc gia Mỹ và Đức khi đó đã giúp Indonesia triển khai mô hình thí điểm cảnh báo trị giá 3 triệu USD, gồm mạng lưới 22 phao nổi kết nối với các cảm biến được đặt dưới đáy biển nhằm kịp thời phát hiện dấu hiệu động đất, sóng thần và đưa ra tín hiệu cảnh báo kịp thời.

Tuy nhiên, những trì hoãn trong việc huy động 1 tỷ rupiah (tương đương 69.000USD) để hoàn thành dự án đã khiến hệ thống này không được đi vào vận hành.  Sau đó, tình trạng cắt giảm ngân sách khiến dự án liên tục bị đùn đẩy giữa các cơ quan chính phủ và hệ thống vẫn chỉ dừng lại ở mức độ thí điểm.

Việc thiếu ngân sách để bảo trì, bảo dưỡng, cộng thêm tình trạng người dân phá hoại, trộm cắp thiết bị khiến hệ thống này gần như bị vô hiệu hóa. Khi trận động đất lớn xảy ngoài khơi đảo Sumatra năm 2016, toàn bộ các hệ thống phao nổi và cảm biến trị giá hàng trăm nghìn USD mỗi chiếc đều không hoạt động.

Với thực tế đó, mạng lưới cảnh báo sóng thần của Indonesia hiện nay hoàn toàn phụ thuộc vào 134 cảm biến thủy triều ngoài biển kết hợp với các trạm đo địa chấn trên đất liền cùng 55 còi báo động và hệ thống cảnh báo người dân qua tin nhắn.

Và giờ đây tất cả đã quá muộn với hòn đảo Sulawesi, nơi những tường nước cao tới 6m và trận động đất mạnh 7,5 độ richter hôm 28/9 vừa qua đã cướp đi sinh mạng của ít nhất 1.200 người tại các thành phố Palu và Donggal.

Khi trận động đất mạnh 7,5 độ xảy ra, BMKG kích hoạt hệ thống cảnh báo sóng thần bằng còi hú và tin nhắn, nhưng nhiều khu vực ở Palu bị mất điện do động đất, khiến còi báo động không hoạt động, tin nhắn cũng không đến được với người dân.

34 phút sau khi phát cảnh báo, BMKG thu thập dữ liệu từ cảm biến thủy triều ngoài khơi, cách Palu 200 km, và ghi nhận mức nước biển chỉ tăng thêm 6 cm, nên quyết định dỡ bỏ cảnh báo "theo đúng quy trình". Trong khi đó, con sóng cao gấp 100 lần con số mà cảm biến thu thập được đang ồ ạt tràn vào bãi biển Palu, nơi hàng trăm người vẫn đang tụ tập tham gia một lễ hội.

Sóng thần tiếp tục cuốn qua vịnh Palu dài và hẹp, tàn phá mọi thứ trên đường đi của nó.

Các chuyên gia cũng cho rằng ngoài những yếu tố liên quan đến hệ thống cảnh báo, sự chủ quan của người dân Indonesia khi động đất xảy ra cũng góp phần khiến thương vong tăng cao do sóng thần.

"Điện bị cắt khiến hệ thống loa báo động không hoạt động, nhưng phần lớn người dân bị sốc sau trận động đất cũng không để ý đến nguy cơ sóng thần", Harkunti P. Rahayu, chuyên gia tại Viện Công nghệ Bandung, nói.

Các quan chức Cơ quan Ứng phó Thiên tai Quốc gia Indonesia cho biết những người tham dự lễ hội trên bờ biển Palu vẫn nán lại bãi biển sau khi có cảnh báo, nên khi sóng thần ập vào, họ không kịp chạy và trở thành nạn nhân.

Rahayu cho rằng việc người dân ở Palu vẫn có mặt trên bãi biển khi sóng thần tràn đến cho thấy họ dường như chưa rút được kinh nghiệm từ các thảm họa trước đây. "Điều đó chứng tỏ chính phủ đã thất bại trong việc huấn luyện cách ứng phó và tạo sự tin tưởng với người dân vào hệ thống cảnh báo", ông nói.

NGUYỄN QUỲNH (The Sydney Morning Herald)