Nhọc nhằn mưu sinh theo dòng nước nổi: Nghề "săn" cáy biển ở Nam Định

Khi ánh mặt trời tắt dần nơi đường chân trời, cũng là lúc những ánh đèn le lói bắt đầu xuất hiện trong cánh rừng ngập mặn ở Giao Thủy, Nam Định. Không phải đèn điện hay ánh sáng đô thị, mà là ánh đèn pin đội đầu của những người dân đang lội bùn, cặm cụi săn cáy biển trong màn đêm.

Nghề "săn" cáy ở Giao Thủy không phải là một công việc quanh năm. Nó phụ thuộc hoàn toàn vào chu kỳ nước nổi và sự sinh trưởng của loài cáy biển. Bắt đầu từ tháng 4 hàng năm, khi thời tiết chuyển mùa, lượng mưa tăng lên, kéo theo con nước từ các con sông lớn đổ về cửa biển. Dòng nước ngọt pha mặn này tạo điều kiện lý tưởng cho cáy biển phát triển và sinh sản mạnh mẽ. Và cứ thế, mùa săn cáy kéo dài cho đến tận tháng 10.

Cáy – loài giáp xác nhỏ, có họ hàng gần với cua đồng – thường sống trong môi trường bùn lầy ven biển, đặc biệt trong các cánh rừng ngập mặn nơi con nước thủy triều lên xuống mỗi ngày. Đúng vào thời điểm nước rút hoặc lên cao, cáy theo bản năng sẽ bò lên bờ kiếm ăn hoặc di chuyển tìm nơi cư trú, đó cũng là lúc những người dân bắt đầu hành trình săn lùng chúng. Khác với những nghề đánh bắt khác diễn ra vào ban ngày hoặc có thể nhờ vào máy móc hỗ trợ, nghề săn cáy lại yêu cầu người dân phải làm việc hoàn toàn bằng sức người, trong điều kiện đặc thù chủ yếu là vào ban đêm. Người đi săn thường chỉ mang theo chiếc đèn pin đội đầu, đôi bao tay, xô đựng hoặc thùng xốp, và đôi chân trần lội bùn. Dưới ánh đèn pin lờ mờ, từng tốp người lầm lũi tiến sâu vào rừng ngập mặn, bắt đầu hành trình mưu sinh.

Nói đến nghề "săn" cáy, người ta không thể không nhắc đến sự vất vả và khắc nghiệt của nó. Đó không chỉ là sự lao động chân tay đơn thuần mà còn là cuộc chiến với thiên nhiên và những khó khăn tiềm ẩn trong vạn nẻo mưu sinh.

Chị Trần Duyên (ngụ tại xã Giao Lạc, huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định) cho biết, công việc bắt cáy bắt đầu từ lúc hoàng hôn, kéo dài đến nửa đêm, thậm chí có hôm tới tận rạng sáng. Nhiều khi nước rút, cả nhóm phải lội bùn sình sâu tới đầu gối, giữa rừng ngập mặn đầy muỗi, thậm chí cả rắn rết rình rập.

"Khoảng 17h mỗi ngày, tôi cùng mọi người bắt đầu di chuyển ra đê biển, rồi tiếp tục ngồi thuyền hơn một tiếng rưỡi để đến khu vực rừng ngập mặn săn cáy. Tầm 4 đến 5 giờ sáng ngày hôm sau, chúng tôi lại quay về để kịp bán cáy vào buổi chợ sớm", chị kể.

"Người ta vẫn đùa rằng nghề này giống như trò ‘bịt mắt bắt dê’, chỉ khác là dù mắt có mở to thì cũng phải đoán nhanh lắm – chậm tay một chút là cáy đã kịp trốn biệt vào hang bùn hay gốc cây sú vẹt", chị Duyên nói thêm.

Ở tuổi 60, bà Hường (xã Giao Xuân, huyện Giao Thủy) vẫn kiên trì bám nghề. Dù sức khỏe đã không còn như trước, nhưng vì cuộc sống còn nhiều khó khăn, bà vẫn đều đặn đi bắt cáy mỗi khi nước lớn. Theo bà, những ngày nước dâng cao, cáy thường bò lên các thân cây sú vẹt, nên việc bắt cáy tuy phải ngâm mình trong nước tới ngực, thậm chí tới cổ, nhưng lại đỡ vất vả hơn lúc nước cạn.

Chị Duyên cho biết thêm, nghề này luôn tiềm ẩn nguy hiểm, có khi bị cáy kẹp chảy máu, có khi bị vỏ sò hay vỏ con hà (gần giống với con hàu-PV) rạch trầy tay, chưa kể trơn trượt té ngã giữa rễ cây chằng chịt. Đặc biệt, nhiều trường hợp còn bị rắn độc tấn công.

Theo lời chị Duyên, một đêm làm việc thường kéo dài 6-7 tiếng, đến khi trời vừa hửng sáng là người đã ướt sũng, lấm lem bùn đất. Mặc dù công việc này rất vất vả, nhưng mang lại nguồn thu nhập chính cho gia đình.

“Cực nhọc là vậy, nhưng nếu may mắn, mỗi đêm cũng kiếm được vài cân cáy. Với chúng tôi, đó là phần thưởng xứng đáng...”, chị Duyên chia sẻ.

Trung bình, mỗi ký cáy tươi bán ra thị trường có giá từ 50.000 - 60.000 đồng, thậm chí có thời điểm khan hiếm có thể lên tới 100.000 đồng/kg. Một người có thể bắt được từ 5 – 10 kg cáy mỗi đêm, tương đương với vài trăm nghìn đồng, thậm chí cả triệu nếu "gặp may". Đối với nhiều hộ gia đình vùng ven biển, đây là nguồn thu nhập chính trong mùa hè, giúp trang trải chi phí sinh hoạt, nuôi con ăn học.

Điều đặc biệt của nghề săn cáy ở Giao Thủy là nó gắn liền với hệ sinh thái rừng ngập mặn ven biển – vùng đệm giữa đất liền và biển cả. Chính môi trường này là nơi cư trú lý tưởng của cáy, cua, cá và nhiều loài thủy sinh khác. Người dân sống hòa hợp với thiên nhiên, chỉ khai thác vừa đủ để không làm ảnh hưởng đến hệ sinh thái. Họ thuộc lòng con nước, hiểu chu kỳ của thủy triều, thậm chí có thể đoán được lượng cáy sẽ xuất hiện theo từng mùa, từng ngày.

Cánh rừng ngập mặn ở Giao Thủy, Nam Định.

Nghề săn cáy biển ở Giao Thủy không chỉ là công việc mưu sinh, mà còn là biểu tượng cho sự bền bỉ, kiên cường và sự gắn bó mật thiết giữa con người với thiên nhiên. Trong cái nhọc nhằn, người ta vẫn thấy ánh sáng của hi vọng và lòng tự hào lao động. Từng bước chân lội bùn đêm xuống, từng con cáy nhỏ được nhặt lên, là từng giọt mồ hôi chan chứa ý chí vượt lên của bà con ngư dân.