Ngọc tỷ truyền quốc của Tần Thủy Hoàng: Con dấu nổi tiếng bậc nhất lịch sử Trung Hoa

Ngọc tỷ là ấn chương của hoàng đế, tượng trưng cho quyền lực tối thượng mà chỉ "thiên tử" mới có. Do đó, trong lịch sử hơn 2.000 năm của các triều đại phong kiến Trung Quốc từ Tần đến Thanh, các vua chúa dù là cướp ngôi hay được nhường ngôi, đều rất coi trọng việc chiếm hữu ngọc tỷ.

Thời Tiên Tần, bất luận quan ấn hay tư ấn đều gọi là "tỷ", không có sự phân biệt lớn nhỏ và cũng không thống nhất về mặt hình thức. Cho đến khi Tần Thủy Hoàng thống nhất Trung Nguyên, ông mới đặt ra quy định về việc chế tạo, danh xưng và sử dụng ấn chương.

Tần Thủy Hoàng quy định rằng "tỷ" là từ dành riêng để gọi ấn triện của hoàng đế và "tỷ" phải được làm bằng ngọc, nên được gọi là "ngọc tỷ". Ấn của quan viên được chế bằng đồng. Sự khác biệt đẳng cấp giữa các quan được quy định bằng màu sắc của dây đeo ấn.

Dâng ngọc quý bị chặt cả hai chân

Sử cũ kể lại rằng vào thời Xuân Thu, một người đàn ông nước Sở tên là Biện Hòa đã tình cờ nhặt được một viên đá ngọc ở trên núi. Biết đây là vật báu hiếm thấy trên đời nên Biện Hòa đã dâng tặng cho Sở Lệ Vương (trị vì 757-741 TCN).

Không biết là vật gì nên Sở Lệ Vương liền mời chuyên gia về ngọc tới để phân biệt. Tuy nhiên, đáng tiếc do viên đá ngọc này là loại quý hiếm không lộ nên người này chỉ cho rằng là đá thường mà không nhận ra đặc điểm của báu vật.

Kết quả Biện Hòa bị quy tội khi quân, xử chặt chân trái. Sau này Sở Võ Vương lên ngôi, Biện Hòa lại tiếp tục dâng ngọc tặng vua, nhưng lại thêm một lần nữa hàm oan và bị chặt tiếp chân phải.

Sau khi Sở Văn Vương lên ngôi, Biện Hòa tuổi già ngồi ôm hòn đá quý dưới chân ngọn Kinh Sơn gào khóc thảm thiết. Sở Văn Vương thấy lạ, liền cho người tới tìm hiểu, sau cùng xác nhận lời Biện Hòa nói là đúng. Từ đó, viên đá quý được gọi là "Hòa thị bích" (ngọc nhà họ Hòa) và được coi là quốc bảo của nước Sở.

Quốc bảo này bắt đầu "lưu lạc" khi Sở Thành Vương quyết định ban thưởng cho quan Lệnh doãn Chiêu Dương, người lập công to với nước Sở. Tuy nhiên, không may sau đó Chiêu Dương đã làm mất Hòa thị bích và không tìm ra thủ phạm.

Theo đó, khi Chiêu Dương du ngoạn Xích Sơn, ông mở tiệc ở trên một lầu cao bên đầm nước và lấy Hòa thị bích ra cho mọi người thưởng thức. Bất ngờ một con cá to nhảy từ dưới đầm lên, kéo theo đàn cá nhỏ đủ loại. Mọi người thấy lạ liền chạy tới xem, sau đó quay trở lại thì không thấy ngọc quý đâu nữa.

Dĩ nhiên Chiêu Dương là người chán nản nhất. Ông ta nghi ngờ người học trò Trương Nghĩa đã ăn trộm nên tra tấn vô cùng độc ác. Kết quả là Trương Nghĩa quay lưng lại với nước Sở, bỏ đến nước Ngụy, cuối cùng lại làm quan nước Tần, chống lại Sở. Ngọc họ Hòa thì vẫn không tìm thấy còn Sở ngày càng có nhiều kẻ thù không đội trời chung.

Dùng tới 15 tòa thành để đổi lấy Hòa thị bích

Đến thời Triệu Huệ Văn Vương, Hòa thị bích bất ngờ xuất hiện tại Hàm Đan, kinh đô nước Triệu. Quan nội thị Mậu Hiền chỉ dùng năm trăm đồng vàng để mua lại vật báu này. Sau khi biết tin, Triệu Huệ Văn Vương đã nhiều lần ám chỉ muốn Mậu Hiền mang ngọc tặng lại cho mình, nhưng Mậu Hiền tiếc vật báu nên không đưa. Triệu Vương tức tối sai lính đến nhà Mậu Hiền cướp ngọc.

Tần Vương lúc đó nghe tin đã viết thư cho Triệu vương và đề nghị dùng tới 15 tòa thành để đổi lấy Hòa thị bích. Kết quả là Triệu vương đồng ý và Lan Tương Như được cử đi sứ sang nước Tần để đổi ngọc lấy thành.

Tuy nhiên, sau khi biết được Tần vương có ý định cướp ngọc mà không muốn đổi thành, Lan Tương Như đã dùng kế dọa đập vỡ Hòa thị bích, nhờ vậy mới đưa được báu vật trở về nước Triệu.

Mãi tới năm 228 TCN, khi nước Tần đánh bại nước Triệu thì mới có được Hòa thị bích. Sau khi đánh bại 6 nước chư hầu, hoàn thành đại nghiệp thống nhất Trung Hoa, Tần Thủy Hoàng đã ra lệnh cho đẽo viên ngọc quý này thành ngọc tỷ truyền quốc vào năm 221 TCN. Có lẽ ông không ngờ rằng nhà Tần chỉ tồn tại được hai đời, đến Tần Nhị Thế thì diệt vong.

Sau khi Lưu Bang vào Hàm Dương, Tần Tử Anh đã giao lại ngọc tỷ truyền quốc cho Lưu Bang. Đến cuối thời Tây Hán, khi ngoại thích Vương Mãng cướp ngôi trong lúc hoàng đế Nhũ Tử Anh mới hai tuổi, ngọc tỷ lại rơi vào tay thái hậu Hán Hiếu Nguyên.

Theo Hán thư - Nguyên Hậu truyện, khi Vương Mãng cho người em Vương Thuấn đến chỗ thái hậu Hán Hiếu Nguyên đòi ngọc, bà quá tức giận đã ném mạnh ngọc tỷ xuống đất, khiến ngọc tỷ bị bể một góc. Về sau, Vương Mãng cho người dùng vàng khảm lại chỗ bể nhưng tì vết vẫn tồn tại từ đó.

Số phận của viên ngọc quý mang nỗi hàm oan của Biện Hòa trở thành ngọc tỷ của nhiều triều đại, qua tay nhiều chủ và từ thời Tống Thái Tổ về sau, người ta không tìm thấy nó nữa. Dù vậy, có không ít lời đồn và ghi chép về ngọc tỷ truyền quốc của Tần Thủy Hoàng xuất hiện trong các thư tịch.

Cụ thể, vào thời nhà Minh, nhà Thanh, người ta cũng từng phát hiện ra ngọc bích họ Hòa nhưng đa số đều cho đó là đồ giả. Từ đó đến nay, tung tích của ngọc tỷ truyền quốc "hàng thật" vẫn còn là bí ẩn chưa có lời giải.

NGUYỄN QUỲNH (T/h)