Lý giải nguyên nhân mưa lũ lịch sử khiến 54 người chết, 39 người mất tích

Miền Trung và miền Bắc đang hứng chịu những trận lũ lụt lịch sử, gây hậu quả nặng nề.

Từ ngày 9/10, do ảnh hưởng của hoàn lưu áp thấp nhiệt đới, các tỉnh miền Trung mưa lớn, các tỉnh như Nghệ An, Hà Tĩnh, Thanh Hóa nước lũ dâng cao, nhấn chìm hàng trăm nhà dân. Sau đó, mưa lớn "dịch chuyển" ra miền Bắc, gây mưa lớn, sạt lở đất ở Hòa Bình, xuất hiện đợt lũ lịch sử ở Yên Bái....

Theo số liệu của Ban chỉ đạo Trung ương về phòng, chống thiên tai, tính đến 22h ngày 12/10, thiệt hại về người do trận mưa lũ vừa qua ở khu vực Bắc miền Trung và các tỉnh phía Bắc như sau:

Người chết: 54 người (Sơn La: 6 người, Yên Bái: 6 người, Hòa Bình: 17 người, Thanh Hóa: 14 người, Nghệ An: 9 người, Hà Nội 2 người).

Người mất tích: 39 người (Sơn La: 2 người, Yên Bái: 16 người, Hòa Bình: 15 người, Thanh Hóa: 5 người, Quảng Trị: 1 người).

Người bị thương: 31 người (Sơn La: 3 người, Yên Bái: 7 người, Thái Bình: 6 người, Hòa Bình: 9 người, Thanh Hóa: 5 người, Hà Tĩnh: 1 người).

Trả lời báo VnExpress về nguyên nhân mưa lũ lịch sử ở miền Bắc và Bắc Trung Bộ, ông Lê Thanh Hải, Phó Giám đốc Trung tâm Khí tượng thủy văn quốc gia cho biết, đợt mưa trong hai ngày 9-10/10 do tác động của hai hình thái thời tiết - áp thấp nhiệt đới và không khí lạnh. Đổ bộ vào Nghệ An - Hà Tĩnh rạng sáng 10/10, áp thấp nhiệt đới chỉ gây mưa vừa cho hai tỉnh này, nhưng đã tạo ra một sóng khí áp lan truyền tới phía Bắc, gây mưa lớn cho Thanh Hóa, phía nam đồng bằng Bắc Bộ và một số tỉnh phía tây như Yên Bái, Sơn La, Hòa Bình.

Không khí lạnh giai đoạn đầu mùa không phải là dạng gió bắc hay đông bắc mà là gió đông và đông đông bắc, di chuyển về Quảng Tây, Quảng Đông (Trung Quốc) rồi tràn xuống Việt Nam. Không khí lạnh kết hợp với áp thấp nhiệt đới hay bão gây ra mưa lũ khủng khiếp.

"Tôi phải nhấn mạnh thông thường vào mùa thu, chỉ không khí lạnh, hoặc là áp thấp nhiệt đới đã gây mưa to. Nhưng mấy ngày qua, hai yếu tố này lại kết hợp tạo nên một đợt mưa lớn. Rất nhiều điểm mưa trên 400 mm, cá biệt tại Bến Thượng (Thanh Hóa) tới 536 mm. Mực nước sông Hoàng Long ở Ninh Bình cao kỷ lục, tại Bến Đế (Gia Viễn) là 5,49 m, cao hơn lũ lịch sử năm 1985 tới 29 cm.

Một nguyên nhân nữa là ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, khiến các trận mưa có tính cực đoan và khó lường", ông Hải cho hay.

Ông Hải cũng dự báo, những ngày tới mưa ở Bắc Bộ và Tây Bắc Bộ đã giảm, Đông Bắc Bộ còn một vài nơi. Chỉ khu vực Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình là có mưa vừa và một số nơi mưa to. Hình thái thời tiết này sẽ tiếp diễn trong ít nhất ba ngày tới.

Một cơn bão mới lại hình thành. Khi vào bắc biển Đông, bão gặp không khí lạnh tràn xuống vào đêm 15/10. Hai yếu tố này kết hợp, bẻ cơn bão đi xuống phía tây. Dự báo bão sẽ ảnh hưởng trực tiếp, gây mưa vừa và mưa rất to ở các tỉnh từ Thanh Hóa đền Quảng Ngãi từ đêm 15 đến hết ngày 18/10. Các tỉnh ở Đông Bắc Bộ và Tây Bắc Bộ cũng sẽ có mưa vừa, một số nơi mưa to.

Trao đổi với PV báo Dân Trí, Tiến sĩ Bùi Minh Tăng – nguyên Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Trung ương – cho biết: Cơ quan khí tượng thủy văn chỉ cảnh báo được vùng này có mưa lớn, chứ để chỉ ra cụ thể quả đồi, ngọn núi nào có nguy cơ sạt lở hoặc dòng sông, con suối nào có nguy cơ xảy ra lũ quét thì thực sự không làm được. Điều này chỉ có người dân địa phương nếu quan tâm, theo dõi và bằng kinh nghiệm mới biết được.

Tiến sĩ Tăng cho biết thêm, lượng mưa rơi xuống cũng chỉ là điều kiện cần, chứ không phải là điều kiện đủ để xảy ra lũ quét và sạt lở đất.

"Đủ" có nhiều thứ như phụ thuộc vào độ dốc, thảm thực vật, kết cấu đất đá vùng đó như thế nào nữa. Có những trận mưa chỉ 50-70 mm cũng có thể xảy ra lũ quét, nhưng có những điểm mưa tới 200-300 mm nhưng không làm sao, vì dòng nước không bị chặn nên không thể xảy ra lũ quét.

“Tôi lấy ví dụ, 1 con suối ở 1 xã nào đó dài khoảng 3-4km, bình thường không làm sao, nhưng bất ngờ có 1 cái cây nào đó đổ xuống, hoặc do con người chặt phá rừng dẫn đến cây đổ xuống, khi mưa xuống nó chặn dòng, sau đó dồn ứ lại và phá ra là nguy cơ xảy ra lũ quét ngay” – Tiến sĩ Tăng cho biết.

Cũng theo Tiến sĩ Tăng, trong phòng chống lũ quét, chính người dân ở địa phương đó mới biết nguy cơ của mình đến mức nào. Mỗi một địa phương cần thành lập 1 nhóm, khi người ta báo mưa thì nhóm này sẽ đi rà soát các điểm có nguy cơ sạt lở đất, lũ quét; chỗ nào tích nước rồi cần phá ra để khơi thông dòng chảy.

Hoàng Yên (T/h)