Kỳ thi tốt nghiệp 2025: Bước ngoặt giáo dục và những nỗi lo từ đề thi khó

Đề thi phân hóa và những hệ lụy

Đề thi với mức độ phân hóa cao đang tạo ra những chuyển động mạnh mẽ trong cách dạy - học ở trường phổ thông. Các thầy cô buộc phải trang bị kỹ năng tự học, tư duy giải quyết vấn đề cho học sinh. Bên cạnh đó, việc tổ chức ôn tập ra sao để giảm gánh nặng kinh tế cho phụ huynh, duy trì động lực cho giáo viên cũng là bài toán đặt ra cho ngành giáo dục khi bước vào năm học mới.

Trong số các môn thi của kỳ thi tốt nghiệp THPT năm nay, đề thi môn Ngữ văn được các thí sinh mong chờ nhất vì là năm đầu tiên không dùng ngữ liệu từ sách giáo khoa. Tuy nhiên, trái ngược với dự đoán ban đầu, thí sinh lại tỏ ra rất thoải mái sau khi hoàn thành môn thi này. Thế nhưng với môn Toán và tiếng Anh, thí sinh và phụ huynh đều có chung phản hồi là đề thi quá khó so chương trình được giảng dạy theo sách giáo khoa.

Theo báo Nhân dân, nhiều giáo viên đánh giá độ khó của đề thi Tiếng Anh vượt mức những năm trước và có tính phân loại cao. Theo thầy cô, mức độ kiểm tra từ cấp độ câu đơn lẻ lên cấp độ đoạn văn, bài văn, đoạn hội thoại có ngữ nghĩa đầy đủ. Lượng từ vựng và cấu trúc ngữ pháp cũng cao so với nội dung trong sách giáo khoa.

Thầy Nguyễn Bá Trường Giang, nhà sáng lập Trung tâm Anh ngữ The Ivy-League Vietnam nhận định, đề tiếng Anh năm nay khá hay, với nhiều chủ đề cập nhật từ công nghệ, nông nghiệp tới môi trường, cùng với đó là các câu trả lời đa dạng, phong phú. “Tuy nhiên, có thể không ít học sinh ở nông thôn, miền núi khi đọc đề thi Tiếng Anh năm nay đã “choáng” vì khối lượng từ mới trong các bài đọc và câu hỏi tương đối lớn. Bản thân tôi đã bấm giờ 50 phút để giải đề này và mất tới 45 phút để hoàn thành. Trong khi đó, theo chuẩn các kỳ thi quốc tế thì bài đọc IELTS là 60 phút cho 40 câu hỏi, TOEFL là khoảng 35 phút cho 20 câu hỏi. Còn ở đề thi này, thí sinh có 50 phút cho 40 câu hỏi với mức xấp xỉ trình độ B2+ là rất gấp”, thầy Giang chia sẻ.

Cô L.P, giáo viên tiếng Anh tại một trường vùng cao, chia sẻ: “Tôi và học trò không học tiếng Anh để thi, mà để dùng. Suốt nhiều tháng, các em tự học online, làm đề đều đặn, ôn luyện tối khuya cùng tôi qua các nền tảng như: Quizizz, Blooket. Tôi tìm tài liệu, biên soạn, chia sẻ cho lớp mình và cả đồng nghiệp ở nơi khác, với hy vọng học sinh được bước vào một kỳ thi công bằng – đúng chuẩn đầu ra của chương trình. Thế nhưng sau buổi thi môn tiếng Anh, các em rơi vào trạng thái hụt hẫng".

Theo cô, đề thi vượt xa chuẩn B1, có nhiều câu hỏi ở mức B2, thậm chí C1. Cô hiểu thi cử cần phân hóa, nhưng đề thi cần bám sát chuẩn chương trình, đặc biệt với học sinh vùng khó những em đã vượt lên hoàn cảnh để theo đuổi tri thức. "Tôi chỉ mong tiếng Anh mãi là cây cầu mở ra những chân trời mới cho học sinh, chứ không trở thành bức tường khiến các em chùn bước chỉ sau một kỳ thi", cô L.P tâm sự.

Theo các chuyên gia và giáo viên, đề thi tiếng Anh năm nay hướng đến kĩ năng đọc hiểu, với ngữ liệu khó, văn cảnh dài và yêu cầu cao về từ vựng - cấu trúc. Với những thí sinh vùng khó khăn, đây là cách tiếp cận hoàn toàn mới, vượt qua những kiến thức được dạy trong SGK. Điều này khiến nhiều em chọn thi tốt nghiệp tiếng Anh cảm thấy hoang mang và chán nản. Nếu xu hướng này tiếp tục, sẽ hình thành tâm lí ngại học, né thi tiếng Anh, đi ngược lại mục tiêu đưa môn học này thành ngôn ngữ thứ hai trong nhà trường.

Một giáo viên ngoại ngữ khác ở Hà Nội cho rằng, đề thi tốt nghiệp năm vừa qua đòi hỏi giáo viên và học sinh lớp 12 năm nay bứt tốc cao độ cho năm học mới. Ngoài kiến thức cơ bản, học sinh muốn thi ngoại ngữ phải học nâng cao trình độ lên C1, C2, đọc nhiều tài liệu tham khảo, mở rộng vốn từ vựng...

Ngoài ra, cô cũng hi vọng, năm tới, Bộ GD&ĐT ra đề thi chính thức có độ khó sát với đề minh họa để giáo viên, các nhà trường xây dựng kế hoạch dạy học, ôn tập kiến thức cho học sinh, tránh tình trạng chênh lệch độ khó dễ như đề thi năm nay. Như năm ngoái, dù cô đã dạy nâng trình độ nhưng học sinh có phần chủ quan, nghĩ rằng đó là những kiến thức xa vời, không thể ra trong kỳ thi tốt nghiệp.

Nỗi lo học thêm, dạy thêm từ đề thi khó

Trong kì thi tốt nghiệp THPT năm nay, đề thi môn Toán được coi là “điển hình” về sự đổi mới. Đề thi sử dụng 3 dạng thức câu hỏi trắc nghiệm (câu hỏi trắc nghiệm nhiều lựa chọn, câu hỏi trắc nghiệm trả lời đúng/sai, câu hỏi trắc nghiệm trả lời ngắn) với nhiều bài toán thực tế. Một giáo viên dạy Toán tại Hà Nội khẳng định, với cách ra đề thi tốt nghiệp môn Toán như hiện nay, nếu học sinh không học thêm, không thể đạt điểm cao.

Theo thông tin từ VOV, chương trình GDPT 2018, sách giáo khoa là công cụ cụ thể hóa các “yêu cầu cần đạt” – tức kiến thức, kỹ năng tối thiểu học sinh cần nắm sau mỗi giai đoạn học tập. Về nguyên tắc, đề thi tốt nghiệp THPT phải bám sát yêu cầu này để bảo đảm tính đồng bộ giữa dạy – học – thi.

Tuy nhiên, đề thi năm 2025 – đặc biệt ở ba môn Toán, Ngữ văn và Tiếng Anh – có nhiều câu hỏi vượt xa phạm vi sách giáo khoa. Ngữ liệu lạ, cách hỏi phức tạp, yêu cầu vận dụng cao khiến học sinh, dù học bài bản theo sách giáo khoa, vẫn khó định hướng làm bài. Có thể ví khoảng cách giữa sách giáo khoa và đề thi như "thiếu sự ăn khớp giữa học và thi".

Theo một số chuyên gia giáo dục, Bộ GD&ĐT cần điều chỉnh không chỉ kỹ thuật làm đề, mà cả cách tiếp cận. Cần xây dựng ngân hàng câu hỏi chuẩn hóa, kiểm soát chặt quy trình ra đề và thiết kế cấu trúc phù hợp với mặt bằng học sinh phổ thông. Quan trọng hơn, phải đồng bộ giữa chương trình – dạy học – kiểm tra đánh giá. 

Với thời lượng dạy học trên lớp như hiện tại, giáo viên dạy giỏi cũng khó có thể chuyển tải hết được nội dung chương trình yêu cầu. Trong khi những học sinh năng lực ở mức khá, yếu, sẽ ngày càng gặp khó khăn.

Báo Tiền phong cho biết, không ít giáo viên tỏ ra lo lắng, còn phụ huynh thật sự hoang mang. Sau kỳ thi tốt nghiệp THPT, ngay từ đầu tháng 7, nhiều lớp học thêm tại các trung tâm đã rầm rộ hoạt động trở lại dành cho học sinh lớp 11, lớp 12.

Chia sẻ thầy N.H.A, giáo viên dạy thêm tại một trung tâm bồi dưỡng văn hóa phường Hoàn Kiếm, Hà Nội cho biết, bình thường phải đến đầu tháng 8 phụ huynh mới bắt đầu quan tâm lịch học thêm cho con trước khi năm học mới bắt đầu. Năm nay, ngay từ cuối tháng 6, nhiều phụ huynh đã giục thầy mở lại lớp học.

“Có thể thấy, những thông tin kì thi tốt nghiệp THPT năm nay đã gây tác động không ít đến tâm lí của phụ huynh”, thầy H.A nói. Thực tế khi dạy lại, một số học sinh trong lớp chưa khởi động lại tinh thần học tập. Hiện lớp duy trì mỗi tuần học 2 buổi nhưng sau 8 buổi học, có học sinh gần như không thể hoàn thành bài tập về nhà buộc thầy phải ra “tối hậu thư”: Phụ huynh cần tìm lớp khác cho con vì đi học không hiệu quả, dẫn đến lãng phí thời gian của thầy, của trò và kinh tế của gia đình.

PGS.TS Đặng Quốc Thống, Chủ tịch Hội đồng Trường Đoàn Thị Điểm (Hà Nội) chia sẻ, với đề thi tốt nghiệp như năm 2025, bắt buộc thầy cô phải đổi mới phương pháp dạy học làm sao hình thành năng lực, tư duy cho học sinh. Các thầy cô không thể cắm đầu dạy theo sách giáo khoa nữa mà cần dạy cho học sinh cách học như thế nào, mở rộng kiến thức ra sao mới hiệu quả. Điểm thuận lợi hiện nay là trên mạng có nhiều mẫu đề, nhiều giáo viên, bạn học, học sinh có thể học hỏi.

“Ví dụ với chủ đề học tập này, thầy cô hướng dẫn học sinh tự đọc, tự tìm hiểu kiến thức trước để lên lớp thảo luận, từ đó gợi mở, chăm chút cho từng học sinh theo năng lực. Em yếu thì giao bài, hướng dẫn để tiến bộ hơn và em giỏi phải khuyến khích, tạo động lực để giỏi hơn”, PGS Thống nói.

Còn PGS.TS Bùi Mạnh Hùng, nguyên Điều phối viên chính, Ban Phát triển Chương trình giáo dục phổ thông 2018, Tổng Chủ biên sách giáo khoa môn Tiếng Việt - Ngữ văn (bộ sách “Kết nối tri thức với cuộc sống”) khẳng định, việc ra đề thi quá khó sẽ khiến phụ huynh, học sinh phải tìm cách học thêm để mong đạt điểm thi cao. Đây là nhu cầu tất yếu. Tuy nhiên, PGS Bùi Mạnh Hùng phân tích, trong bối cảnh hiện nay, Bộ GD&ĐT kết hợp hai mục tiêu trong một đề thi (xét tốt nghiệp, tuyển sinh ĐH) là một ý tưởng đáng được cân nhắc. Để đạt được mục tiêu này, theo ông Hùng, số câu hỏi và thời gian làm bài trong mỗi môn thi cần được tăng lên.