Giải mã lý do Ukraine thay đổi lập trường về hòa đàm, đi đến “nhượng bộ lớn” với Nga

Lập trường của Ukraine thay đổi thế nào?

Báo Tin tức dẫn thông tin từ Wall Street Journal cho biết, trong những diễn biến mới nhất của cuộc chiến dài gần 3 năm, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đang thay đổi đáng kể giọng điệu về việc chấm dứt xung đột với Nga.

Từ lập trường cứng rắn đòi giành lại quyền kiểm soát toàn bộ lãnh thổ, Tổng thống Zelensky hiện giờ gợi ý khả năng chấp nhận một thỏa thuận ngừng bắn, với điều kiện phần còn lại của Ukraine được Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) bảo vệ.

Cụ thể, trong cuộc phỏng vấn với Sky News, nhà lãnh đạo Ukraine nói rằng “giai đoạn nóng” của cuộc xung đột có thể kết thúc nếu NATO đưa ra những đảm bảo an ninh cho phần lãnh thổ Ukraine kiểm soát. Theo ông, việc trả lại các vùng đất hiện do Nga kiểm soát có thể được đàm phán ngoại giao sau này.

Lập trường đó đã được Tổng thống Zelensky nhắc lại trong cuộc phỏng vấn với Kyodo News hôm 2/12. "Nếu chúng ta muốn chấm dứt giai đoạn nóng của cuộc xung đột, chúng ta cần đưa lãnh thổ Ukraine mà chúng ta kiểm soát nằm dưới sự bảo trợ của NATO", ông nói.

Nhà lãnh đạo Ukraine cũng nói rằng, lệnh ngừng bắn cần đảm bảo Nga không quay lại kiểm soát thêm lãnh thổ. Moscow đang kiểm soát khoảng 20% lãnh thổ Ukraine kể từ năm 2014, bao gồm cả Crimea sau một cuộc trưng cầu dân ý.

Kể từ tháng 2/2022 khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine, Moscow đã giành quyền kiểm soát phần lớn Donetsk, Kherson, Lugansk, Zaporizhia và tuyên bố sáp nhập các khu vực này vào tháng 9/2022.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đưa ra lời thừa nhận hiếm hoi rằng quân đội Ukraine sẽ rất khó để giành lại các vùng đất mà Nga đang kiểm soát bằng biện pháp quân sự. Ảnh minh họa: Reuters

Những cuộc phỏng vấn gần đây của Tổng thống Zelensky đánh dấu lần đầu tiên ông vạch ra một kế hoạch chấm dứt xung đột mà không liên quan đến việc Nga trả lại lãnh thổ đang kiểm soát cho Ukraine như một điều kiện.

Ông Timothy Ash - học giả trong Chương trình Nga và Á - Âu tại Chatham House (một nhóm nghiên cứu có trụ sở tại London, Anh) nhận định: "Đây chắc chắn là một sự nhượng bộ lớn của ông Zelensky về lãnh thổ nhưng tôi nghĩ nó phản ánh một thực tế khắc nghiệt".

Lý do phía sau sự thay đổi lập trường

Việc chuyển hướng nói trên phản ánh sự mệt mỏi gia tăng trong xã hội Ukraine, khi ngày càng có nhiều người đang bày tỏ mong muốn chấm dứt xung đột.

Các cuộc không kích của Nga đã khiến phần lớn Ukraine mất điện liên tục trong mùa đông, giữa lúc xảy ra tình trạng thiếu hụt nhân lực, có nghĩa là nhiều người không muốn chiến đấu nhưng vẫn phải nhập ngũ.

Một cuộc thăm dò của Gallup vào tháng 11/2024 đã cho thấy những thay đổi đáng chú ý trong dư luận của người dân Ukraine. Cụ thể, 52% người Ukraine được khảo sát ở các vùng do Kiev kiểm soát ủng hộ việc đàm phán chấm dứt giao tranh, tăng đáng kể so với mức 27% của năm ngoái. Chỉ còn 38% ủng hộ việc tiếp tục chiến đấu cho đến khi giành chiến thắng, so với 63% hồi năm 2023.

Tổng thống Zelensky đưa ra lời thừa nhận hiếm hoi với Kyodo News rằng quân đội Ukraine sẽ rất khó để giành lại các vùng đất mà Nga đang kiểm soát bằng biện pháp quân sự. "Quân đội của chúng tôi không đủ sức mạnh để làm điều đó. Đó là sự thật. Chúng tôi phải tìm ra các giải pháp ngoại giao", ông Zelensky cho hay.

Tuyên bố của nhà lãnh đạo Ukraine được đưa ra ngay sau khi ông Donald Trump giành chiến thắng trong cuộc đua vào Nhà Trắng. Sự kiện này đánh dấu sự thay đổi trong cách tiếp cận của Mỹ với Ukraine.

Dưới thời Tổng thống Mỹ Joe Biden, Mỹ là nước cung cấp viện trợ quân sự lớn nhất cho Ukraine. Theo Bộ Ngoại giao Mỹ, Washington đã cung cấp 64 tỷ USD viện trợ quân sự cho Ukraine kể từ tháng 2/2022.

Bên cạnh đó, Mỹ cũng cung cấp cho Ukraine các loại vũ khí có độ chính xác cao như tên lửa ATACMS. Tuy nhiên, gần đây Washington mới “bật đèn xanh” cho phéo Kiev sử dụng loại tên lửa này để nhắm vào các mục tiêu trên lãnh thổ Nga, theo thông tin trên VOV.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky. Ảnh: Reuters

Giữa lúc kế hoạch hòa bình của Tổng thống đắc cử Trump cho Ukraine vẫn còn mơ hồ, có những lo ngại tại Kiev cho rằng ông sẽ cắt giảm viện trợ hoặc thậm chí là dừng hẳn việc này.

Các nhà phân tích nhận định, nếu không có viện trợ của Mỹ thì các lực lượng của Ukraine sẽ phải chật vật để đối phó với cuộc giao tranh đang leo thang nhanh chóng.

Bên cạnh các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái (UAV), lực lượng Nga đã kiểm soát các ngôi làng ở phía Đông Ukraine trong nỗ lực giành quyền kiểm soát Donbass.

Việc ông Trump sắp trở lại Nhà Trắng tạo ra áp lực mới  đối với các nỗ lực đàm phán khi các đồng minh phương Tây khác không chắc chắn về mức độ hỗ trợ quân sự cho Ukraine trong nhiệm kỳ tới của chính quyền ông Trump.

Chia sẻ với Sky News, Tổng thống Zelensky nói rằng ông muốn làm việc và trao đổi trực tiếp với ông Trump, đồng thời mô tả cuộc gặp vào tháng 9 của họ là "ấm áp, tốt đẹp và mang tính xây dựng".

Triển vọng gia nhập NATO của Ukraine

Điều kiện quan trọng của Ukraine là được đảm bảo an ninh thông qua tư cách thành viên NATO cho các vùng vẫn nằm dưới sự kiểm soát của Kiev nhưng triển vọng này vẫn còn mờ mịt. Các nước lớn trong NATO như Mỹ và Đức vẫn chần chừ trong việc đưa Ukraine xích lại gần NATO hơn, lo ngại rằng việc này có thể làm trầm trọng thêm mối quan hệ với Nga.

Trong khi đó, Phó Tổng thống đắc cử JD Vance đã nêu ra một số chi tiết về kế hoạch tiềm năng của ông Trump nhằm chấm dứt xung đột ở Ukraine trong một cuộc phỏng vấn hồi tháng 9/2024. Theo chia sẻ của ông Vance, kế hoạch này liên quan đến việc Nga nhận được "đảm bảo tình trạng trung lập từ Ukraine", tức là Kiev không gia nhập NATO.

Trước đó, vào tháng 4/2024, ông Keith Kellogg - Đặc phái viên mới được ông Trump đề cử về xung đột Nga - Ukraine, nhận định các nhà lãnh đạo NATO nên đề nghị hoãn tư cách thành viên của Ukraine để thuyết phục Tổng thống Nga Vladimir Putin tham gia các cuộc đàm phán hòa bình.

Về phía Tổng thống Zelensky, ông đã thúc đẩy lời mời tham gia liên minh quân sự này dù ông thừa nhận rằng việc gia nhập NATO chỉ có thể diễn ra sau khi xung đột kết thúc.

Theo các quan chức Ukraine và châu Âu, Kiev đang thúc đẩy khuyến nghị từ các bộ trưởng ngoại giao NATO về việc các nhà lãnh đạo liên minh mời Ukraine tham gia.

Nhìn chung, những tín hiệu mới từ phía Ukraine cho thấy sự linh hoạt trong việc tìm kiếm giải pháp hòa bình nhưng có lẽ con đường phía trước vẫn còn nhiều chông gai và phức tạp.