Cuộc chiến chống hàng giả - Bài 2: Hệ lụy từ hàng giả không chỉ là kinh tế mà là niềm tin, sinh mệnh người tiêu dùng

Những vụ việc và con số nhức nhối

Ngày 16/4, Phòng Cảnh sát kinh tế Công an tỉnh Thanh Hóa đã triệt phá đường dây sản xuất, buôn bán tân dược giả với quy mô lớn trên phạm vi toàn quốc.

Lực lượng chức năng thu giữ thuốc giả.

Qua khám xét, lực lượng Công an đã thu giữ 21 loại thuốc tân dược, thuốc chữa xương khớp giả, gồm: 44 hộp thuốc Tetracyclin, 40 hộp thuốc Clorocid, 49 hộp thuốc Pharcoter, 52 hộp thuốc Neo-Codion; 1.232 hộp nhức khớp tê bại hoàn; 4.122 hộp Tui Hua Shen Jing Tong (thường gọi là thuốc thoái hoá Sigapore); 2.285 hộp Trùng thảo sâm nhung bổ tỳ khai vị đại bổ hoàn; 1.923 hộp Profeessor’s Pill (thường gọi là khớp xanh); 5.172 hộp Mujarhabat Kapsul (thường gọi là khớp xanh); 2.017 hộp thuốc Gai cốt hoàn; 930 hộp thuốc Toạ cốt thiên ma thống phong hoàn; 6.612 hộp thuốc Tuyết liên thiên ma bảo khớp hoàn; 1.014 hộp thuốc Phong tê nhức Bạch Xà Vương; 4.743 hộp thuốc Phong tê nhức Hổ Cốt Hoàn; 845 hộp thuốc đa xoang mũi; 4.012 hộp thuốc Viên vai cổ; 2.413 hộp thuốc Yuan Bone; 834 hộp thuốc thoái cốt hoàn plus; 515 hộp thuốc thoái hoá nhức khớp hoàn plus; 657 hộp thuốc thoát hoá toạ cốt đơn.

Một số loại thuốc tân dược giả và dụng cụ dùng để sản xuất thuốc giả bị thu giữ

Ngoài số thuốc tân dược, thuốc chữa xương khớp giả, lực lượng Công an còn thu giữ nhiều loại nguyên vật liệu phục vụ sản xuất thuốc giả, gồm: hơn 18.000 vỏ hộp các loại, 142 kg các loại viên hoàn, viên nén, bột và nhiều máy móc, thiết bị phục vụ hoạt động sản xuất như: dây chuyền sản xuất, máy ép, khuôn ép vỉ, băng keo dán và hàng nghìn các sản phẩm hàng hoá là thuốc chữa bệnh khác chưa xuất trình được hoá đơn, chứng từ chứng minh nguồn gốc xuất xứ. Tổng khối lượng thuốc tân dược giả và nguyên liệu, máy móc để làm thuốc tân dược giả là gần 10 tấn.

Căn cứ tài liệu, chứng cứ thu thập được, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Thanh Hoá (Phòng Cảnh sát kinh tế) đã ra Quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với 14 đối tượng liên quan đến đường dây sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc phòng bệnh, thuốc chữa bệnh. Hiện vụ án đang tiếp tục được điều tra, mở rộng.

Mới đây, ngày 30/5 Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế) cho biết đã nhận được báo cáo của Trung tâm Kiểm nghiệm thuốc, mỹ phẩm, thực phẩm Hà Nội về mẫu thuốc có dấu hiệu vi phạm chất lượng và nguồn gốc.

Cụ thể, mẫu thuốc Diamicron® MR 60mg (Gliklazid) - thuốc điều trị đái tháo đường, số lô 23F603, hạn dùng 04.2026, được lấy tại Nhà thuốc Đức Anh (số 08 đường Huỳnh Thúc Kháng kéo dài, quận Đống Đa, Hà Nội), không đạt yêu cầu về hàm lượng hoạt chất Gliclazid.

Kết quả định lượng chỉ đạt 42,5 mg/viên, tương đương 70,83% so với tiêu chuẩn ghi trên nhãn theo Dược điển Việt Nam.

Ngoài ra, cùng địa điểm lấy mẫu nói trên còn có 6 loại thuốc khác cũng không có thông tin về số giấy đăng ký lưu hành, giấy phép nhập khẩu, cơ sở sản xuất hoặc cơ sở nhập khẩu.

Thuốc Diamicron® MR 60mg (Gliklazid).

Danh sách các thuốc vi phạm gồm: Oseltamivir, lô M1164B01, NSX: 03.2021, HSD: 03.2023; Crestor 20mg (Rosuvastatin), lô A23237030, HSD: 04.2026; Janumet 50/1000mg (Sitagliptin/Metformin), lô 24497505A, HSD: 07/2026; Plavix (Clopidogrel), lô ELB04027, HSD: 05/2027; Nexium® 40mg (Esomeprazol), lô 23H420, HSD: 09.2027; Crestor 10mg (Rosuvastatin), lô A24236004, HSD: 07.2027.

Trước sự việc trên, Cục Quản lý Dược đề nghị Sở Y tế Hà Nội phối hợp Ban chỉ đạo 389 thành phố, công an và các lực lượng chức năng tiến hành thanh tra toàn diện Nhà thuốc Đức Anh, truy tìm nguồn gốc các lô thuốc, xử lý nghiêm sai phạm và báo cáo kết quả trước ngày 2/6.

Thực phẩm chức năng giả: “Sát thủ” thầm lặng

ThS.BS Nguyễn Ngọc An (Khoa Khám bệnh, Bệnh viện E) cảnh báo, thực phẩm chức năng (TPCN) giả không chỉ không mang lại lợi ích sức khỏe, mà còn tiềm ẩn nhiều hiểm họa. Theo bác sĩ An, TPCN thực chất không tác động trực tiếp đến cơ chế bệnh lý, mà chủ yếu chỉ bổ sung dinh dưỡng. Vì vậy, chúng không có chỉ định điều trị rõ ràng như thuốc, mà giống như một dạng "dinh dưỡng cao cấp" hỗ trợ sức khỏe. Tuy nhiên, nhiều đối tượng đã lợi dụng sự mơ hồ này để thổi phồng công dụng của TPCN, khiến người dân hiểu nhầm rằng có thể dùng TPCN thay thế thuốc điều trị. Tâm lý lo ngại tác dụng phụ của thuốc Tây, đặc biệt là với gan và thận, càng khiến người tiêu dùng dễ dàng lựa chọn TPCN – thậm chí chấp nhận dùng TPCN như "món ăn độc lạ" mà không cần cân nhắc kỹ. Hệ quả là nhiều người đã bỏ ngang phác đồ điều trị của bác sĩ để dùng TPCN giả, vừa tốn kém chi phí (nhiều loại lên tới hàng triệu đồng mỗi tháng), vừa không đạt hiệu quả điều trị. Đáng ngại hơn, không ít TPCN giả còn bị trộn thêm thuốc tây, đặc biệt là corticoid, một nhóm thuốc chống viêm mạnh. Khi sử dụng, người bệnh có thể cảm nhận tác dụng giảm đau tức thì, nhất là ở các nhóm bệnh như gout, thoái hóa cột sống, viêm khớp… Tuy nhiên, đó chỉ là hiệu ứng "đánh lừa cảm giác". Việc sử dụng corticoid không kiểm soát dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như tăng huyết áp, tăng đường huyết, giữ nước, thậm chí thủng dạ dày. Bác sĩ An cho biết ông từng gặp không ít trường hợp nhập viện cấp cứu do biến chứng từ việc sử dụng TPCN giả có trộn corticoid. “TPCN không thể thay thế thuốc điều trị. Người bệnh cần thận trọng, tham khảo ý kiến bác sĩ và tuyệt đối không tự ý dùng sản phẩm không rõ nguồn gốc”, BS An cảnh báo.

Dưới góc độ pháp lý, người tiêu dùng cần làm gì khi mua phải hàng giả?

Trao đổi với PV ĐS&PL, Luật sư Diệp Năng Bình – Trưởng văn phòng Luật sư Tinh Thông Luật cho biết: “Hiện nay, tình trạng hàng giả, hàng nhái đang là vấn đề nhức nhối tại Việt Nam và có xu hướng ngày càng gia tăng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng. Hàng giả hiện nay không chỉ là hàng hóa không rõ nguồn gốc mà còn được gia công, đóng gói giống hệt hàng thật, gây nhầm lẫn nghiêm trọng cho người tiêu dùng”.

Luật sư Diệp Năng Bình.

Theo quy định tại Khoản 7 Điều 3 Nghị định số 98/2020/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng thì hàng giả gồm:

Hàng hóa có giá trị sử dụng, công dụng không đúng với nguồn gốc bản chất tự nhiên, tên gọi của hàng hóa; hàng hóa không có giá trị sử dụng, công dụng hoặc có giá trị sử dụng, công dụng không đúng so với giá trị sử dụng, công dụng đã công bố hoặc đăng ký;

Hàng hóa có ít nhất một trong các chỉ tiêu chất lượng hoặc đặc tính kỹ thuật cơ bản hoặc định lượng chất chính tạo nên giá trị sử dụng, công dụng của hàng hóa chỉ đạt mức từ 70% trở xuống so với mức tối thiểu quy định tại quy chuẩn kỹ thuật hoặc tiêu chuẩn chất lượng đã đăng ký, công bố áp dụng hoặc ghi trên nhãn, bao bì hàng hóa;

Khi người tiêu dùng mua phải hàng giả, họ có quyền và nghĩa vụ nhất định để bảo vệ lợi ích hợp pháp của mình, đồng thời pháp luật Việt Nam hiện hành cũng đã thiết lập một khung pháp lý nhằm bảo vệ người tiêu dùng theo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Trong trường hợp người tiêu dùng mua phải hàng giả thì trước hết cần phải giữ lại hóa đơn, chứng từ, phiếu bảo hành, bao bì sản phẩm, hình ảnh/video sản phẩm giả hoặc ghi lại địa điểm mua hàng, thời gian giao dịch, thông tin người bán (nếu có). Sau khi thi thu thập được những chứng cứ trên thì người tiêu dùng có quyền khiếu nại, tố cáo, khởi kiện hoặc đề nghị tổ chức xã hội khởi kiện để bảo vệ quyền lợi của mình (theo Khoản 7 Điều 4 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023).

Theo Luật sư Bình đối với hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả thì đây là hành vi vi phạm pháp luật và sẽ có các chế tài để xử lý đối với hành vi này, cụ thể:

Xử lý vi phạm hành chính: Theo Điểm a Khoản 4 Điều 4  Nghị định số 98/2020/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng thì mức phạt tiền tối đa trong lĩnh vực sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm là 200.000.000 đồng đối với cá nhân và 400.000.000 đồng đối với tổ chức

Xử lý hình sự: Theo Điều 192 Tội sản xuất, buôn bán hàng; Điều 193 Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm; Điều 194. Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh; Điều 195. Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thức ăn dùng để chăn nuôi, phân bón, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, giống cây trồng, giống vật nuôi của Bộ Luật Hình sự 2015, sửa đổi bổ sung 2017 thì nếu chủ thể là cá nhân thực hiện hành vi vi phạm có thể sẽ bị phạt tù với mức thấp nhất là từ 01 năm đến mức cao nhất là 20 năm hoặc tù chung thân, ngoài ra còn bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định trong khoảng thời gian. Nếu chủ thể là pháp nhân thương mại thì có thể sẽ bị tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản hoặc bị đình chỉ hoạt động có thời hạn hoặc vinh viễn, không được huy động vốn trong khoảng thời gian nhất định.

Như vậy, các quy định pháp luật hiện hành đã thiết lập một khung xử lý nghiêm khắc đối với hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả, nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và giữ gìn trật tự thị trường. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc thực thi pháp luật vẫn gặp nhiều khó khăn, nhiều vụ việc hàng giả vẫn tràn lan, gây thiệt hại cho người tiêu dùng và doanh nghiệp chân chính. Nguyên nhân chủ yếu có thể đến từ việc phát hiện, xử lý chưa kịp thời, biện pháp chế tài có thể chưa được áp dụng đồng bộ, cũng như sự thiếu ý thức chấp hành pháp luật của một bộ phận người sản xuất và buôn bán.

Bên cạnh đó, người tiêu dùng còn chưa đủ chủ động trong việc tố cáo, tố giác các hành vi vi phạm. Do đó, mặc dù quy định pháp luật có tính răn đe trên lý thuyết, nhưng trong thực tế, sức răn đe đó chưa đủ mạnh để ngăn chặn triệt để hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả. Cần có sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa các cơ quan chức năng và nâng cao nhận thức xã hội để tăng hiệu quả ngăn chặn hành vi này.