Bài trí mâm ngũ quả ngày Tết mang lại tài lộc cả năm

(ĐSPL) – Mâm ngũ quả đặt trên bàn thờ tổ tiên dịp Tết mang một ý nghĩa chung sâu sắc, thể hiện ước muốn của người Việt Nam sẽ đạt ngũ phúc lâm môn: Phú – Quý – Thọ – Khang – Ninh. Tuy nhiên, việc chọn ngũ quả như thế nào để mang lại tài lộc cả năm cho gia đình thì không phải ai cũng biết.

Vì sao lại gọi là mâm ngũ quả?

Theo thuyết duy vật cổ đại, tất cả mọi vật chất đều được tạo nên bởi 5 yếu tố ban đầu gồm: kim loại (kim), gỗ (mộc), nước (thủy), lửa (hỏa) và đất (thổ) - gọi là ngũ hành. Kim màu trắng, Mộc màu xanh, Thủy màu đen, Hỏa màu đỏ, Thổ màu vàng. Tục lệ bày mâm ngũ quả trên bàn thờ ngày Tết của người Việt Nam là một trong những biểu hiện của tư tưởng này.

“Ngũ” tức năm, là biểu tượng chung của sự sống. “Quả” biểu tượng cho sự sung túc qua cấu tạo của nó: bên trong chứa hạt tượng trưng cho sao, quả bao lấy là vũ trụ, ý nghĩa là sự sinh sôi trường tồn tái sinh bất tận của sự sống.

“Ngũ quả” chỉ sự tập trung đầy đủ các loại trái cây trong đất trời. Ông cha ta chọn 5 loại trái cây để cúng đêm giao thừa là ngụ ý rằng: Những sản vật này đựơc kết tinh từ công sức, mồ hôi, nước mắt của con người lao động, kính dâng lên đất trời, thần thánh trong giờ phút linh thiêng của vũ trụ vạn vật sinh tồn. Và tư tưởng, hình ảnh ấy đã ăn sâu và tâm thức của người Việt Nam bao đời nay.

Phong tục bày mâm ngũ quả từng vùng miền, địa phương

Từ xưa đến nay, không ai biết chính xác “ngũ quả” gồm những quả gì, nên tùy vào đặc trưng mỗi vùng miền, người ta sẽ chọn những quả ngon ngọt, màu sắc đẹp, to tròn để bày biện.

Ở miền Bắc, mâm ngũ quả đặt trên bàn thờ tổ tiên dịp Tết theo 5 sắc màu tượng trưng cho mong ước được ngũ phúc: giàu có, sang trọng, sống lâu, khỏe mạnh, bình yên. Mâm ngũ quả của người miền Bắc có 5 loại quả có 5 màu khác nhau như: chuối/táo màu xanh. Bưởi (hoặc phật thủ), cam, quýt màu vàng, hồng hoặc táo tây. Ớt màu đỏ. Roi, mận, đào hoặc lê màu trắng. Hồng xiêm hoặc nho đen, măng cụt, mận màu đen.

Do trái cây ngày càng đa dạng nên mâm ngũ quả ngày càng phong phú hơn và người ta cũng không câu kệ cứng nhắc “ngũ quả” nữa mà có thể là bát, cửu, thập quả. Dù bày biện nhiều loại trái cây hơn nhưng người ta vẫn gọi là “mâm ngũ quả”.

Ở miền Trung, người dân không quá câu nệ hình thức ý nghĩa của mâm ngũ quả, mà chủ yếu có gì cúng nấy, thành tâm dâng kính tổ tiên. Mặt khác, người miền Trung do chịu sự giao thoa văn hóa 2 miền Bắc - Nam nên mâm ngũ quả vẫn bày biện đủ: chuối, mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài…

Ở miền Nam, mâm ngũ quả thường thấy các loại mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung, dưa hấu, thơm (dứa)… đọc chệch thành các tên "cầu vừa đủ xài" hoặc "cầu vừa đủ sung".

Nếu như ở miền Bắc, hầu như tất cả các loại quả, kể cả quả ớt mang vị cay xè đều có thể bày lên bàn thờ, miễn sao mâm ngũ quả trông đẹp mắt; thì người miền Nam lại kiêng kỵ bày một số trái cây.

Mâm ngũ quả của người miền Nam không bao giờ có chuối, vì loại quả này tên gọi có âm giống từ “chúi" thể hiện sự nguy khó. Quả cam cũng không được có mặt trong mâm ngũ quả ngày Tết, vì câu “quýt làm cam chịu”, hay như trái lê đồng nghĩa với “lê lết”…

Ý nghĩa một số loại trái cây trong mâm ngũ quả ngày Tết

- Lê (hay mật phụ): vị ngọt thanh ngụ ý việc gì cũng trơn tru, suôn sẻ.

- Lựu: nhiều hạt tượng trưng cho con đàn cháu đống.

- Đào: thể hiện sự thăng tiến.

- Quả phật thủ: giống như bàn tay đức Phật, luôn chở che cho các số phận con người.

- Na (hay còn gọi là mãng cầu): ứng với chữ "cầu" thể hiện ước mong.

- Táo: có nghĩa là phú quý.

- Hồng, quýt: tượng trưng cho sự thành đạt.

- Thanh long (rồng mây hội tụ) thể hiện sự phát tài phát lộc.

- Bưởi, dưa hấu: căng tròn, mát lành, hứa hẹn sự ngọt ngào, may mắn.

- Nải chuối xanh như bàn tay ngửa: hứng lấy may mắn, bao bọc và chở che.

- Quả trứng gà (người miền Nam còn gọi là Lê-ki-ma): lộc trời.

- Sung: gắn với biểu tượng sung mãn về sức khỏe và tiền bạc.

- Đu đủ: mang đến sự thịnh vượng đủ đầy.

- Xoài có âm na ná như “xài”: để cầu mong cho việc tiêu xài không thiếu thốn.

Việc bày biện mâm ngũ quả trên bàn thờ của gia đình trong ngày Tết cũng là một nét văn hóa đặc sắc của người dân Việt Nam. Chính vì vậy dù sinh sống ở phương trời nào, người dân Việt vẫn không quên tục lệ này trong dịp Tết Nguyên Đán để giữ gìn bản sắc dân tộc cho bản thân và cho con cháu.