Vụ TikToker Phạm Thoại rút hơn 16 tỷ đồng tiền từ thiện ủng hộ bé Bắp: Ai có trách nhiệm phải sao kê?

Những ngày qua, cộng đồng mạng vô cùng quan tâm tới hành trình chữa bệnh của bé Bắp (tên thật là Minh Hải, 4 tuổi) mắc bệnh ung thư máu và đang điều trị tại Singapore. Để có tiền chữa trị cho con, chị Lê Thị Thu Hòa - mẹ bé Bắp từng phải bán hàng online, livestream ngay tại hành lang bệnh viện. Câu chuyện này đã chạm đến trái tim nhiều người, một số cá nhân đứng ra kêu gọi quyên góp ủng hộ, giúp chị nhận được sự hỗ trợ lớn từ các mạnh thường quân.

Trong đó, theo tra cứu từ Phạm Thoại, tính đến chiều 23/2, tổng số tiền ủng hộ bé Bắp điều trị bệnh thông qua tài khoản thiện nguyện do Tiktoker Phạm Thoại đứng tên là hơn 16,7 tỷ đồng, số dư hiện tại còn hơn 50 triệu.

Hiện cộng đồng mạng đang tranh cãi gay gắt về việc Tiktoker Phạm Thoại có cần sao kê hơn 16,7 tỷ đồng quyên góp cho bé Bắp hay không?

Nhiều người dùng mạng xã hội, đặc biệt là những người đã góp tiền ủng hộ mẹ con Bắp cũng mong muốn được biết số tiền của họ ra sao.

Tiktoker Phạm Thoại có trách nhiệm gì?

Tiktoker Phạm Thoại (bên phải) và chị Lê Thị Thu Hòa (mẹ bé Bắp). Ảnh: Internet

Theo báo Người Lao Động, Luật sư Lê Trung Phát - Giám đốc Hãng luật Lê Trung Phát (Đoàn Luật sư TP.HCM) đã phân tích về trường hợp này như sau:

Hoạt động kêu gọi từ thiện có nhiều mục đích khác nhau, chẳng hạn như hỗ trợ khắc phục hậu quả do thiên tai, dịch bệnh, sự cố hoặc giúp đỡ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo. Theo Nghị định 93/2021, cá nhân kêu gọi quyên góp để khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố trong nước phải tuân thủ nhiều yêu cầu hơn so với việc kêu gọi hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo.

Dù kêu gọi từ thiện với mục đích gì, cá nhân đứng ra kêu gọi vẫn phải công khai, minh bạch số tiền nhận được. Đối với trường hợp kêu gọi ủng hộ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo, khoản 2 điều 23 của Nghị định 93/2021 quy định "Cá nhân phải tổng hợp đầy đủ thông tin về kết quả tiếp nhận, sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo và công khai trên các phương tiện truyền thông".

Trong trường hợp này, vì kêu gọi quyên góp thông qua tài khoản ngân hàng của Phạm Thoại, anh ấy có nhiều cách để công khai thông tin người ủng hộ như tự lập danh sách gồm tên, số tiền, thời gian ủng hộ hoặc yêu cầu ngân hàng cung cấp sao kê tài khoản. Tuy nhiên, để bảo đảm tính minh bạch và khách quan, việc sao kê từ ngân hàng sẽ đáng tin cậy hơn so với danh sách do cá nhân tự lập.

Điều 5 của Nghị định 93 quy định rõ các hành vi bị nghiêm cấm, bao gồm báo cáo, cung cấp thông tin sai sự thật, chiếm đoạt, sử dụng sai mục đích hoặc lợi dụng nguồn đóng góp tự nguyện để trục lợi.

Do đó, để chứng minh sự minh bạch và bảo vệ bản thân, Phạm Thoại cần công khai đầy đủ các thông tin theo quy định của pháp luật, đặc biệt là tổng số tiền đã nhận và tổng số tiền đã chuyển cho mẹ cháu Bắp. Với số tiền lớn, việc chứng minh cần thông qua chuyển khoản ngân hàng, vì ít ai giao dịch bằng tiền mặt trong trường hợp này. Lệnh hoặc giấy chuyển tiền là bằng chứng khách quan và minh bạch nhất.

Nếu Phạm Thoại không thực hiện các yêu cầu trên, chính anh ấy sẽ đặt mình vào tình thế khó. Nghĩa vụ công khai không chỉ để bảo vệ cá nhân anh mà còn là quyền lợi chính đáng của những người đã ủng hộ. Họ có quyền biết số tiền mình đóng góp có được sử dụng đúng mục đích hay không. Nếu Phạm Thoại không công khai, người ủng hộ có quyền nghi ngờ và gửi đơn yêu cầu cơ quan công an vào cuộc xác minh.

Trong trường hợp cơ quan điều tra phát hiện có dấu hiệu sai phạm thì hành vi sai phạm này có thể sẽ bị khởi tố tội "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản" theo điều 174 Bộ Luật Hình sự với mức hình phạt có thể đối mặt là phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến tù chung thân (tùy thuộc vào giá trị chiếm đoạt).

Mẹ bé Bắp có trách nhiệm gì?

Tương tự, về phía mẹ bé Bắp cũng cần có trách nhiệm minh bạch với những mạnh thường quân đã đóng góp để cứu giúp con mình.

Bức hình ghi lại hành trình điều trị của bé Bắp. Ảnh: Internet

Trao đổi với Báo Công Thương, Luật sư Phạm Ba Đô - Đoàn Luật sư TP. Hà Nội cho biết, một yếu tố quan trọng khác không thể thiếu trong hoạt động từ thiện là phải đáp ứng đúng nguyện vọng của mạnh thường quân. Tức người kêu gọi và nhận quyên góp từ thiện từ tiền của công chúng không được tự ý dùng số tiền từ thiện theo ý mình mà phải cam kết đúng mục đích ban đầu với mạnh thường quân.

Do đó, trong trường hợp này, mẹ bé Bắp cũng cần chứng minh rằng mình đang sử dụng số tiền mạnh thường quân ủng hộ đúng mục đích. Nếu không minh bạch sẽ dễ dẫn đến việc mất niềm tin của cộng đồng. Khi đó, không chỉ người kêu gọi gặp rắc rối mà những người thực sự cần giúp đỡ cũng có thể bị ảnh hưởng.

Luật sư Phạm Ba Đô nhấn mạnh, Điều 23 của Nghị định 93 đã quy định rõ trách nhiệm của người kêu gọi từ thiện là phải công khai thông tin về số tiền đã nhận. Điều này đồng nghĩa với việc người ủng hộ có quyền biết số tiền họ đóng góp có được ghi nhận và sử dụng đúng mục đích hay không.

Nếu người ủng hộ nghi ngờ người kêu gọi có dấu hiệu gian dối, lợi dụng lòng tin để chiếm đoạt tiền từ thiện, họ có quyền gửi đơn tố giác tội phạm lên cơ quan công an để yêu cầu xác minh, điều tra và xử lý.

Việc xác định có vi phạm hay không sẽ do cơ quan công an tiến hành điều tra, xác minh. Nếu có sai phạm, người kêu gọi có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản".

Trong trường hợp người nhận tiền từ thiện (người được hỗ trợ) có hành vi thông đồng, họ cũng có thể bị xử lý với vai trò đồng phạm. Khi đó, người ủng hộ sẽ được xem là bị hại trong vụ án hình sự và có quyền yêu cầu giải quyết vấn đề dân sự, bao gồm việc buộc người vi phạm hoàn trả toàn bộ hoặc một phần số tiền sau khi trừ đi các khoản chi hợp pháp.

Mặc dù những hình ảnh mới nhất cho thấy bé Bắp vẫn đang được điều trị, việc mẹ bé Bắp từ chối sao kê kèm phản ứng có phần thái quá khiến nhiều người bức xúc. Theo đó, đoạn clip được cắt từ một livestream diễn ra vào tháng 11/2024 cho thấy phản ứng của mẹ bé Bắp với yêu cầu sao kê từ cộng đồng mạng.

Khi có một tài khoản đặt câu hỏi về việc "phải sao kê ngân hàng sau khi Bắp khỏi bệnh", chị Hòa đã bật cười và trả lời: "Dạ, sao kê để làm gì ạ? Lấy giấy hả chị? Nhiều người vô tri thật sự luôn".

Tuy nhiên, điều khiến dư luận tranh cãi là phát ngôn tiếp theo của chị Hòa, khi chị khẳng định số tiền quyên góp xuất phát từ lòng hảo tâm của các mạnh thường quân và không ai ép buộc mọi người phải chuyển khoản. Chị cũng nhấn mạnh rằng, số tiền này chỉ được sử dụng để lo cho bé Bắp, còn những người yêu cầu sao kê phần lớn là những người "không quyên góp" hoặc "muốn bệnh như Bắp để nhân hỗ trợ mà không được".

Người đóng góp tiền từ thiện có quyền gì?

Điều 23 của Nghị định 93 quy định rõ trách nhiệm của người kêu gọi từ thiện là phải công khai thông tin về số tiền đã nhận. Điều này đồng nghĩa với việc người ủng hộ có quyền biết số tiền họ đóng góp có được ghi nhận và sử dụng đúng mục đích hay không.

Nếu người ủng hộ nghi ngờ người kêu gọi có dấu hiệu gian dối, lợi dụng lòng tin để chiếm đoạt tiền từ thiện, họ có quyền gửi đơn tố giác tội phạm lên cơ quan công an để yêu cầu xác minh, điều tra và xử lý. Trong trường hợp này, do số tiền được công bố ban đầu khá lớn, đơn tố giác sẽ được gửi đến công an cấp tỉnh để thụ lý.

Việc xác định có vi phạm hay không sẽ do cơ quan công an tiến hành điều tra, xác minh. Khi nộp đơn tố giác, người tố giác cần thu thập các bằng chứng liên quan, bao gồm: chứng từ chuyển tiền, thông tin về tổng số tiền tiếp nhận do người kêu gọi công bố, cũng như bằng chứng về việc người tiếp nhận không công khai minh bạch tài khoản thông qua sao kê.

Nếu có sai phạm, người kêu gọi có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản". Trong trường hợp người nhận tiền từ thiện (người được hỗ trợ) có hành vi thông đồng, họ cũng có thể bị xử lý với vai trò đồng phạm. Khi đó, người ủng hộ sẽ được xem là bị hại trong vụ án hình sự và có quyền yêu cầu giải quyết vấn đề dân sự, bao gồm việc buộc người vi phạm hoàn trả toàn bộ hoặc một phần số tiền sau khi trừ đi các khoản chi hợp pháp.