Trường hợp nào không bắt buộc người lao động phải tham gia BHXH?

Người lao động ký loại hợp đồng nào không phải đóng BHXH?

Theo khoản 1 Điều 2 Luật BHXH năm 2014 quy định, việc đóng BHXH bắt buộc chỉ áp dụng đối với hợp đồng làm việc và hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ 01 tháng đến dưới 03 tháng.

Do đó, người lao động và người sử dụng lao động ký một trong các loại hợp đồng sau đây thì người lao động sẽ không phải tham gia đóng BHXH bắt buộc:

1. Ký hợp đồng lao động có thời hạn dưới 01 tháng.

Nếu như khoản 1 Điều 2 Luật BHXH năm 2014 quy định người lao động làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ 01 tháng trở lên thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc thì ngược lại, người lao động và doanh nghiệp chỉ cần ký hợp đồng lao động có thời hạn dưới 01 tháng thì sẽ không phải đóng bảo hiểm.

Căn cứ Điều 14 Bộ luật Lao động năm 2019, hợp đồng lao động dưới 01 tháng có thể ký dưới dạng văn bản hoặc dữ liệu điện tử, thậm chí còn có thể thỏa thuận miệng.

Tuy nhiên, loại hợp đồng này chỉ được ký tối đa 02 lần theo điểm c khoản 2 Điều 20 Bộ luật Lao động.

Đề xuất biện pháp xử lý người sử dụng lao động nợ, chậm đóng BHXH cho người lao động. Ảnh minh họa.

2. Ký hợp đồng thử việc

Hợp đồng này được ký khi người lao động và người sử dụng lao động có thỏa thuận về việc làm thử. Theo khoản 1 Điều 2 Luật BHXH năm 2014, việc đóng BHXH bắt buộc chỉ áp dụng đối với hợp đồng lao động. Trường hợp ký hợp đồng thử việc sẽ không cần đóng bảo hiểm.

3. Ký hợp đồng cộng tác viên hoặc hợp đồng khoán việc.

Bản chất 02 loại hợp đồng trên là hợp đồng dịch vụ chứ không phải hợp đồng lao động nên các bên không phải đăng ký tham gia BHXH bắt buộc.

4. Ký hợp đồng lao động không trọn thời gian và có giới hạn về thời gian làm việc trong tháng.

Theo khoản 3 Điều 32 Bộ luật Lao động 2019, người lao động làm việc không trọn thời gian được hưởng quyền lợi như người làm trọn thời gian. Tuy nhiên, trường hợp không làm việc và không hưởng tiền lương từ 14 ngày làm việc trở lên trong tháng thì tháng đó sẽ không tính đóng BHXH.

Do đó, để không phải đóng BHXH bắt buộc thì tổng thời gian không làm việc trong tháng của người lao động partime phải đảm bảo có từ 14 ngày làm việc trở lên.

Người lao động có được thay thế quyền lợi khác nếu không tham gia BHXH?

Theo khoản 3 Điều 168 Bộ luật Lao động năm 2019, người lao động không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp thì được doanh nghiệp trả thêm một khoản tiền tương ứng với mức đóng các loại bảo hiểm của doanh nghiệp.

Tuy nhiên, quyền lợi này chỉ áp dụng với những người lao động ký hợp đồng lao động từ đủ 01 tháng trở lên nhưng thuộc diện không phải đóng bảo hiểm xã hội quy định tại khoản 4 Điều 4 Quyết định 595/QĐ-BHXH năm 2017, bao gồm:

1. Người giúp việc gia đình.
2. Người đang hưởng lương hưu hằng tháng.
3. Người đang hưởng trợ cấp hằng tháng sinh hoạt phí đối với cán bộ cấp xã tại Nghị định 09/1998/NĐ-CP.
4. Người đang hưởng trợ cấp mất sức lao động hằng tháng.
5. Người đang hưởng trợ cấp hằng tháng theo Quyết định 91/2000/QĐ-TTg và Quyết định 613/QĐ-TTg năm 2010.
6. Công an, bộ đội, người làm công tác cơ yếu đang hưởng trợ cấp hằng tháng theo Quyết định 142/2008/QĐ-TTg, Quyết định 38/2010/QĐ-TTg, Quyết định 53/2010/QĐ-TTg và Quyết định 62/2011/QĐ-TTg.

Thuộc diện phải đóng BHXH nhưng không đóng, bị phạt thế nào?

Trường hợp thuộc đối tượng phải tham gia bảo hiểm bắt buộc nhưng không đóng, cả người lao động và người sử dụng lao động đều sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính:

- Người lao động bị phạt lỗi thỏa thuận với người sử dụng lao động không tham gia BHXH bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp: Phạt tiền từ 500.000 đồng đến 1.000.000 đồng (theo khoản 1 Điều 39 Nghị định 12/2022/NĐ-CP).

- Người sử dụng lao động bị phạt về lỗi đóng bảo hiểm cho người lao động:

+ Đóng không đủ số người thuộc diện tham gia bảo hiểm: Bị phạt tiền từ 12% đến 15% tổng số tiền phải đóng nhưng tối đa không quá 75 triệu đồng (theo điểm c khoản 5 Điều 39 Nghị định 12/2022/NĐ-CP).

+ Không đóng bảo hiểm cho toàn bộ người lao động: Bị phạt tiền từ 18% đến 20% tổng số tiền phải đóng nhưng tối đa không quá 75 triệu đồng (theo khoản 6 Điều 39 Nghị định 12/2022/NĐ-CP).

Sắp tới, khi dự án Luật BHXH (sửa đổi) được thông qua, doanh nghiệp chậm đóng, trốn đóng BHXH cho người lao động sẽ bị tính lãi cao. Cụ thể, theo dự thảo Luật BHXH sửa đổi, người sử dụng lao động có hành có hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH còn có thể bị xử lý bằng các biện pháp sau:

- Bị tính lãi 0,03%/ngày trên số tiền trốn đóng: Đối với người sử dụng lao có hành vi không đóng BHXH bắt buộc sau thời hạn đóng chậm nhất. Cùng với đó, người sử dụng lao động vẫn phải đóng đủ số tiền trốn đóng và bị xử lý vi phạm hành chính theo quy định.

- Cơ quan có thẩm quyền quyết định ngừng sử dụng hóa đơn: Đối với người sử dụng lao động có hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH từ 06 tháng trở lên, đã áp dụng các biện pháp xử lý vi phạm hành chính mà vẫn không đóng hoặc đóng không đủ số tiền BHXH bắt buộc phải đóng.

- Cơ quan có thẩm quyền quyết định hoãn xuất cảnh: Đối với người sử dụng lao động có hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH từ 12 tháng trở lên, đã áp dụng các biện pháp xử lý vi phạm hành chính mà vẫn không đóng hoặc đóng không đủ số tiền BHXH bắt buộc phải đóng.

- Cơ quan BHXH có quyền khởi kiện và kiến nghị khởi tố đối với trường hợp có dấu hiệu phạm tội trốn đóng BHXH theo quy định của Bộ luật Hình sự.

Thêm vào đó, dự thảo mới còn bổ sung quy định về việc người sử dụng lao động phải bồi thường cho người lao động nếu không tham gia hoặc tham gia BHXH không đầy đủ, kịp thời mà gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của người lao động.

Bảo An