Tình trạng “hình sự hoá” các quan hệ dân sự, kinh tế (Kỳ 1)

(ĐSPL) - Xung quanh những vụ tranh chấp dân sự bị hình sự hóa, ngườ? ta không thấy bóng dáng V?ện k?ểm sát nhân dân (VKS) vớ? va? trò là cơ quan g?ám sát hoạt động tư pháp và bảo vệ pháp luật, mà chỉ thấy VKS vớ? va? trò là cơ quan... đ? g?ả? quyết hậu quả. Vì sao lạ? như vậy?

Ngườ? tố cáo thành... “bị cáo”

Vụ án vẫn còn nóng dư luận bở? đơn kêu oan của ngườ? nhà “bị cáo” trong vụ “lạm dụng tín nh?ệm ch?ếm đoạt tà? sản” xảy ra tạ? thị trấn Sapa (tỉnh Lào ca?). Bà Nguyễn Thị Thoa bỗng chốc trở thành... “tộ? phạm” kh? bà là ngườ? đứng ra tố cáo sự v?ệc.

Nộ? dung được xác nhận là l?ên quan đến một g?ấy nhận nợ ngày 31/5/2008 g?ữa bà Nguyễn Thị Hợ? và bà Nguyễn Thị Thoa (cùng ngụ tạ? thị trấn Sapa). Theo g?ấy này, bà Hợ? cho bà Thoa vay 1,9 tỷ đồng. Kh? bà Hợ? đò? nợ thì bà Thoa đã tố cáo đến Công an tỉnh Lào Ca? về hành v? lừa đảo ch?ếm đoạt tà? sản. Cơ quan CSĐT Công an tỉnh Lào Ca? làm rõ và đưa ra kết luận g?ám định: Chữ ký trên g?ấy vay nợ không phả? của bà Thoa. Chính cơ quan này cũng cho b?ết, sau đó bà Hợ? đã nhận sa?, con gá? bà Hợ? nhận mình đã v?ết g?ấy nhận nợ này. Khoảng 6 tháng sau, bà Hợ? khở? k?ện bà Thoa ra tòa án nhưng sau đó vụ án bị đình chỉ vì nh?ều lý do khác nhau. Đáng nó?, thờ? đ?ểm đó, trong công văn gử? TAND huyện Sapa, cơ quan CSĐT Công an tỉnh Lào Ca? còn khẳng định: Sau kh? ngh?ên cứu hồ sơ, phòng PC15 thấy v?ệc tranh chấp g?ữa bà Hợị và bà Thoa là tranh chấp dân sự, chưa có dấu h?ệu tộ? phạm hình sự.

Vậy là suốt 5 năm trô? qua, sự vụ chỉ xoay quanh tranh cã? về g?ấy nhận nợ kh?ến hàng loạt các cơ quan g?ám định vào cuộc vớ? hàng chục bản kết luận g?ám định có nộ? dung khác nhau, thậm chí là mâu thuẫn nhau. Để thể h?ện n?ềm t?n vào các cơ quan bảo pháp luật, ngày 18/8/2011, mặc dù đang chữa chạy bệnh h?ểm nghèo, bà Thoa vẫn tự nguyện nộp 3 tỷ đồng tạ? cơ quan đ?ều tra để trả cả gốc và lã? cho bà Hợ?  kh? cơ  quan có thẩm quyền kết luận chữ ký tạ? g?ấy vay nợ là của bà Thoa.

Bất ngờ, cuố? tháng 2/2013, sau kh? bác đơn tố cáo và bỏ qua những chứng lý do bà Thoa cung cấp, cơ quan CSĐT Công an tỉnh Lào Ca? lạ? khở? tố vụ án hình sự, khở? tố bị can và bắt tạm g?am bà Nguyễn Thị Thoa về tộ? “lạm dụng tín nh?ệm ch?ếm đoạt tà? sản”. Vậy là từ ngườ? đ? tố cáo, nay bà Thoa đứng trước nguy cơ thành “bị cáo”. Một trong những chứng lý quan trọng được bà Thoa đưa ra là kết luận g?ám định số 14/GD-DS và kết luận g?ám định số 16/GD-DS ngày 16/1/2013 của phòng Kỹ thuật hình sự Công an TP. Đà Nẵng, cho thấy nộ? dung tố cáo của bà Thoa trước đó là có căn cứ, nhưng nó đã không được các cơ quan tố tụng tỉnh Lào Ca? xem xét. Trong kh? đó, để cáo buộc bà Thoa đã phạm tộ? các cơ quan tố tụng tỉnh này lạ? v?n vào một... kết luận g?ám định khác.

“Nóng” chuyện bắt bớ

Hồ? g?ữa năm ngoá? (ngày 31/5/2012), báo g?ớ? được phen hâm nóng kh? cơ quan An n?nh đ?ều tra (bộ Công an) đã khở? tố và bắt tạm g?am đố? vớ? ông Trần Văn Thìn về tộ? “làm g?ả tà? l?ệu của cơ quan, tổ chức”. Kh? đó, v?ệc bắt g?ữ ông Thìn được khẳng định là có l?ên quan đến 568 ha cây cao su đang tranh chấp g?ữa ông Thìn vớ? một thành v?ên góp vốn là bà Nguyễn Thị Thanh Tuyền.

Theo hồ sơ, PV bản báo có trong tay năm 2001, bà Nguyễn Thị Thanh Tuyền và ông Trần Văn Thìn bàn, thống nhất mỗ? ngườ? góp 50\% vốn để thành lập công ty (cty) TNHH Đông Nam Long đặt trụ sở tạ? TP. Hồ Chí M?nh, do ông Thìn làm g?ám đốc. Cty đã đầu tư trồng mớ? gần hơn 568 ha cao su tạ? xã Lộc Thành, huyện Lộc N?nh (Bình Phước). Năm 2006, bà Tuyền và ông Thìn kết hôn, nhưng sau đó g?ữa ha? ngườ? phát s?nh mâu thuẫn nên ly hôn. Hộ? đồng thành v?ên (HĐTV) cty họp thống nhất ch?a tà? sản.

Năm 2011 bà Tuyền tố cáo ông Thìn đến Công an tỉnh Bình Phước về hành v? g?ả mạo chữ ký, nâng khống vốn đ?ều lệ, lạm dụng tín nh?ệm ch?ếm đoạt tà? sản. Đến g?ữa năm, Công an tỉnh đã ký quyết định khở? tố vụ án, khở? tố bị can đố? vớ? ông Thìn về tộ? “lạm dụng tín nh?ệm ch?ếm đoạt tà? sản”. Nhưng sau đó, các quyết định khở? tố này đều bị V?ện KSND tỉnh Bình Phước và V?ện KSND Tố? cao không phê chuẩn và hủy bỏ vớ? lý do v?ện dẫn đây là tranh chấp dân sự, v?ệc khở? tố là không đúng vớ? quy định pháp luật.

Đáng nó?, từ kh? ông Thìn bị bắt đến nay, hàng trăm công nhân của cty rơ? vào cảnh thất ngh?ệp, thanh quyết toán t?ền lương, bảo h?ểm chưa xong, chính vì vậy họ v?ết đơn mong muốn cơ quan có thẩm quyền cho ông Thìn được tạ? ngoạ? để g?ả? quyết những tồn đọng của đơn vị. Nhận được đơn, nh?ều ban ngành TW đã vào cuộc như ban Dân nguyện, ủy ban K?ểm tra (Ban chấp hành TW) đã có văn bản gử? tớ? Bộ trưởng bộ Công an, V?ện trưởng v?ện KSND Tố? cao, đề nghị xem xét g?ả? quyết theo quy định pháp luật. Nhưng đã gần một năm bị tạm g?am, tương la? ông Thìn ra sao vẫn chưa có hồ? kết.

Một trường hợp khác, cũng xảy ra tạ? CQĐT, bộ Công an và VKSND Tố? cao. Đó là tranh chấp công nợ g?ữa cty Thành Luân, Nam Định và cty Tân Á l?ên quan đến hợp đồng đạ? lý. Trong lúc ha? bên đang g?ả? quyết nợ nần thì đ?ều tra v?ên vào cuộc vì nhận được tố cáo của cty Tân Á. Đ?ều tra v?ên đã “tạm g?ữ” 100 tr?ệu đồng của “con nợ” rồ? g?ao cho chủ nợ. Kh? ha? bên đã thống nhất “không còn nợ gì nhau”, CQĐT lạ? khở? tố bị can đố? vớ? ngườ? đã trả hết nợ và được VKSND Tố? cao phê chuẩn v?ệc khở? tố. Song vớ? sự thật là con nợ không còn nợ nữa, VKSND Tố? cao phả? đình chỉ vụ án và m?ễn tộ? cho ngườ? không có nợ là ông Nguyễn Văn Lượng, G?ám đốc cty Thành Luân.

Trách nh?ệm chính thuộc về VKS

Theo dõ? sát những vụ án trên, ông Đỗ Cao Thắng, nguyên Thẩm phán, Chánh tòa k?nh tế TAND Tố? cao cho b?ết: Trước mắt cơ quan tố tụng nên xem xét hủy bỏ b?ện pháp ngăn chặn vớ? những trường hợp này để thể h?ện đúng bản chất nhân đạo trong pháp luật hình sự của V?ệt Nam. Ch?ểu theo khoản 2 Đ?ều 88, BLHS thì những ngườ? này không nhất th?ết phả? thực h?ện b?ện pháp ngăn chặn. “Đặc b?ệt vớ? trường hợp bà Thoa là ngườ? có nh?ều đóng góp cho xã hộ?, được Đảng và nhà nước công nhận, lạ? đang mang nh?ều bệnh, trong đó có bệnh h?ểm nghèo nên v?ệc bắt g?am vớ? ngườ? này là đ?ều phả? xem lạ? đã đúng quy định h?ện hành hay chưa? Còn trong trường hợp ông Thìn cũng nên xem xét vì nó l?ên quan đến số phận hàng trăm công nhân”.

Luật sư Tạ Quốc Cường, G?ám đốc công ty Luật hợp danh Sự Thật nhìn nhận: “Từ những vụ án trên cần nhìn về va? trò của VKS, thực tế VKS đóng va? trò quyết định đố? vớ? v?ệc khở? tố vụ án, khở? tố bị can, bắt g?am hoặc áp dụng các b?ện pháp ngăn chặn. Nếu không có sự đồng ý, phê chuẩn của VKS thì CQĐT không thể làm được. Ngoà? ra, VKS còn là ngườ? “cầm cò?”, k?ểm tra, g?ám sát đố? vớ? hoạt động của CQĐT và Tòa án. Nếu VKS nó? không vớ? v?ệc khở? tố, bắt g?am và truy tố bị can nào thì CQĐT sẽ không khở? tố được.

“Theo tô?, có nh?ều nguyên nhân khác nhau. Có thể do bản thân VKS cũng nhận thức các tranh chấp dân sự đó là tộ? phạm. Cũng có thể do thông t?n và CQĐT báo cáo là chưa đầy đủ nên dẫn đến VKS quyết định sa? lầm. Nhưng dù là lý do gì, theo tô?, VKS đã không làm tròn trách nh?ệm của cơ quan k?ểm sát đ?ều tra, là nguyên nhân của các vụ án oan. Đây cũng là ký do mà VKS không phả? là ngườ? “ném lao” nhưng vẫn phả? “theo lao” và g?ả? quyết hậu quả”, luật sư Cường nó?.

Vương Trần