Tin giả "hoành hành": Cần tăng nặng chế tài xử phạt, nhận thức đúng để đập tan chiêu trò tung tin thất thiệt

Trong bối cảnh công nghệ thông tin phát triển mạnh mẽ, mạng xã hội đã trở thành kênh truyền thông phổ biến với khả năng lan tỏa thông tin nhanh chóng. Tuy nhiên, đi kèm với đó là hệ lụy ngày càng đáng lo ngại như sự gia tăng của tin giả, hình ảnh giả, thông tin xuyên tạc, đặc biệt trong các tình huống khẩn cấp đang tạo ra hiệu ứng tâm lý tiêu cực, đe dọa an ninh trật tự và gây ảnh hưởng đến niềm tin xã hội.

Từ “tin thất thiệt về vỡ đập” khiến người dân hoảng loạn tập thể

Chiều 27/7, thông tin thất thiệt "vỡ đập Thủy điện Bản Vẽ" ở xã Yên Na, tỉnh Nghệ An lan truyền trên mạng xã hội khiến hàng trăm hộ dân sinh sống tại ở vùng hạ du hoảng loạn. Nhiều người lập tức bỏ lại tài sản, kéo nhau lên núi lánh nạn vì lo sợ lũ dâng.

Ngay sau khi xảy ra sự việc, Công an tỉnh Nghệ An đã nhanh chóng vào cuộc, xác định đây là thông tin bịa đặt. Một nam thanh niên sinh năm 1988 tên L.T.S, trú tại xã Yên Thắng, tỉnh Nghệ An người phát trực tiếp đoạn video với nội dung: “ Nghe tin vỡ đập Thụy Điển Bản Vẽ dân chạy toán loạn. Mong bình an”.

Làm việc với cơ quan công an, nam thanh niên cho biết, khi đang ở nhà người thân tại xã Tương Dương, tỉnh Nghệ An rằng đập Thụy Điển Bản Vẽ bị vỡ. Dù chưa kiểm chứng thông tin đúng hay sai, nhưng người này sử dụng điện thoại phát trực tiếp lên trang Facebook cá nhân.

Nam thanh niên này cho rằng, việc phát trực tiếp thông tin vỡ đập thủy điện nhằm báo cho mọi người biết. Sau khi biết đây là thông tin sai sự thật, S. Đã gỡ bỏ bài viết trên trang cá nhân. Hiện Phòng An ninh chính trị nội bộ Công an Nghệ An đang hoàn tất hồ sơ, xử lý anh L.T.S. theo quy định pháp luật.

Đến bi kịch bị "xoáy sâu", câu view trên nỗi đau người khác

Ngày 19/7, vụ lật tàu du lịch tại vịnh Hạ Long khiến nhiều người thiệt mạng đã trở thành tâm điểm chú ý trên toàn quốc. Bên cạnh nỗi đau mất mát và sự tiếc thương lan tỏa, vụ việc cũng phơi bày một thực trạng đáng lo ngại, nhiều cá nhân đã lợi dụng mạng xã hội để trục lợi, bất chấp đạo đức và hậu quả. Họ lan truyền thông tin sai sự thật, sử dụng công nghệ AI để tạo ra hình ảnh giả mạo, dựng nên những câu chuyện hư cấu đầy cảm động nhằm câu kéo sự chú ý.

Một ví dụ điển hình là tài khoản D.N.Q. – với hơn 260.000 người theo dõi đã đăng tải bài viết về một "gia đình nạn nhân" kèm hình ảnh do trí tuệ nhân tạo tạo ra. Bài đăng, dù không có bất kỳ căn cứ xác thực nào, vẫn nhận được hơn 22.000 lượt tương tác, tạo nên một làn sóng chia sẻ, bình luận đầy cảm xúc nhưng hoàn toàn không có thật.

Không dừng lại ở đó, một số tài khoản còn đăng tải video dựng lại hiện trường vụ tai nạn bằng AI, mô phỏng cảnh tàu lật và nạn nhân rơi xuống biển, hoặc sử dụng các đoạn video về vụ chìm tàu khác để gắn mác như: “Hiện trường vụ tai nạn tàu du lịch ở Quảng Ninh”, “Cảnh quay thực tế tàu bị lật”. Những nội dung này không chỉ gây hiểu lầm mà còn làm dấy lên sự hoang mang và bức xúc trong dư luận. Trên thực tế, các video này được xác định là lấy từ trận bão Yagi hoặc vụ chìm tàu tại Congo hồi tháng 10/2024 khiến ít nhất 78 người thiệt mạng.

Nhiều người dùng mạng xã hội, không nhận ra sự giả mạo, đã đặt ra nghi vấn về tính an toàn của tàu du lịch, về khả năng ứng phó của lực lượng chức năng, thậm chí trách cứ nạn nhân vì “đi du lịch bất chấp thời tiết xấu”. Các bình luận tiêu cực, quy chụp và thiếu kiểm chứng đã góp phần làm sai lệch nhận thức chung và gây tổn thương cho những người có liên quan.

Thậm chí, một số cá nhân còn lan truyền thông tin sai lệch về số người thiệt mạng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến công tác cứu hộ và gây hoang mang trong cộng đồng. Trước tình trạng này, Công an tỉnh Quảng Ninh đã nhanh chóng vào cuộc điều tra, xử lý các trường hợp vi phạm. Ngày 20/7/2025, Phòng An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao phối hợp với Công an phường Hồng Gai đã xác minh, làm việc với công dân N.H.A.T. (SN 1982, trú tại tổ 9, khu phố 3, phường Hồng Gai) vì hành vi đăng tải nội dung sai sự thật liên quan vụ việc.

Trước đó, vào khoảng 23h30 ngày 19/7, chỉ ít giờ sau khi tai nạn xảy ra,  N.H.A.T. đã sử dụng tài khoản Facebook cá nhân để bình luận thông tin không đúng sự thật về số lượng người thiệt mạng. Bình luận này nhanh chóng lan rộng, gây nhiễu loạn thông tin, ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý người dân và làm cản trở nỗ lực cứu hộ tại hiện trường.

Cơ quan Công an xác định rằng nội dung đăng tải không có căn cứ, không trích dẫn từ nguồn tin chính thống, vi phạm quy định pháp luật về thông tin trên không gian mạng. Căn cứ theo Điểm a, Khoản 1, Điều 101 Nghị định 15/2020/NĐ-CP (được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 14/2022/NĐ-CP), cơ quan chức năng đã hoàn tất hồ sơ xử lý vi phạm hành chính đối với công dân N.H.A.T theo đúng quy định pháp luật.

Hệ lụy đa tầng, hậu quả khó lường

Hai vụ việc trên không chỉ gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới người dân mà còn phản ánh một vấn đề xã hội sâu sắc như đạo đức của 1 bộ phận không nhỏ trên mạng xã hội. Hậu quả của những tin giả không chỉ dừng lại ở việc gây hiểu nhầm, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến công tác cứu hộ, điều hành và ổn định xã hội.

Tại hiện trường vụ lật tàu ở Hạ Long, lực lượng chức năng phải đối mặt với làn sóng thông tin nhiễu loạn, khiến việc phối hợp và cung cấp thông tin chính thống gặp khó khăn. Một số tài khoản còn lan truyền số liệu tử vong sai lệch, tạo nên tâm lý hoang mang trong cộng đồng và áp lực lớn lên lực lượng chức năng.

Liên quan đến vụ việc này, đại diện Phòng An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Công an tỉnh Quảng Ninh cho biết: “Hành vi đăng tải thông tin sai sự thật, đặc biệt trong bối cảnh xã hội nhạy cảm như thiên tai, tai nạn nghiêm trọng… không chỉ gây hoang mang dư luận mà còn có thể dẫn đến những hậu quả khó lường, cản trở quá trình tổ chức cứu hộ, điều tra và xử lý. Trên thực tế, nhiều đối tượng đã lợi dụng các sự kiện “nóng” để trục lợi cá nhân, câu tương tác, thu hút sự chú ý, nhưng hành vi này đang bị xử lý ngày càng nghiêm khắc”.

Với vụ đập Bản Vẽ, tin đồn thất thiệt khiến hàng trăm người dân địa phương bỏ chạy trong đêm mưa lũ, dẫn tới nguy cơ tai nạn, thương tích và ảnh hưởng tâm lý lâu dài. Sự hoảng loạn không xuất phát từ thực tế thiên tai, mà từ thứ "bão thông tin" do con người tạo ra.

Thông tin thêm với PV, luật sư Phạm Hồng Kiên (Giám đốc Công ty Luật Cán Cân Việt- Đoàn luật sư Hà Nội) cho rằng, hệ lụy của tin giả là vô cùng lớn mà mang diễn biến khó lường. “Trong vụ lật tàu Vịnh Xanh 58 ở Quảng Ninh, những dòng trạng thái, những video được chia sẻ chỉ vì “thấy lạ nên đăng” đã tạo ra hậu quả thực: cản trở công tác cứu hộ. Đặc biệt nguy hiểm là khi những bình luận sai sự thật dẫn đến vu khống, đổ lỗi vô căn cứ cho lực lượng chức năng, làm sai lệch thông tin và gây tổn thương cho thân nhân người gặp nạn.

Hay vụ tin đồn thất thiệt “vỡ đập Bản Vẽ” không chỉ đơn thuần là sai lệch thông tin, tin giả trong những tình huống khẩn cấp đã trở thành một dạng “thảm họa thứ cấp” – không phải đến từ thiên nhiên, mà đến từ chính con người. Sự hoảng loạn, hiểu nhầm, và cả sự tổn thương dư luận đôi khi không đến từ thiên tai, mà từ một dòng trạng thái thất thiệt. Điều đó thật sự đáng báo động”, luật sư Kiên phân tích.

Khung pháp lý đã có, nhưng chưa đủ mạnh?

Trao đổi thêm về vấn đề này, Luật sư Nguyễn Thị Ngọc Anh - Giám đốc, Luật sư điều hành Công ty Luật Toàn cầu ATA  cho rằng, các vụ tung tin sai sự thật liên quan đến vụ lật tàu du lịch ở Quảng Ninh hay sự cố tại Thủy điện Bản Vẽ (Nghệ An) thời gian qua là hồi chuông cảnh báo về sự lạm dụng trí tuệ nhân tạo và dữ liệu cá nhân trên không gian mạng. Những hành vi này không chỉ tạo ra tâm lý hoang mang trong cộng đồng mà còn có thể gây tổn hại kinh tế, phá vỡ trật tự thông tin và dẫn tới các hành vi cực đoan ngoài đời thực.

“Tin giả không còn đơn thuần là lời đồn thổi mà đã trở thành công cụ tinh vi nhằm thao túng dư luận và khai thác trái phép dữ liệu cá nhân,  nguồn nguyên liệu chính để phục vụ mục đích trục lợi hoặc gây rối”.

Theo luật sư Ngọc Anh, Nghị định 15/2020/NĐ-CP (sửa đổi bởi Nghị định 14/2022/NĐ-CP) quy định mức xử phạt hành chính tối đa 30 triệu đồng đối với cá nhân tung tin sai sự thật trên mạng xã hội. Ngoài ra, Điều 288 Bộ luật Hình sự có thể áp dụng để xử lý hình sự nếu hành vi gây hậu quả nghiêm trọng.

Cùng với đó, Luật An ninh mạng 2018, Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân và mới nhất là Luật Bảo vệ Dữ liệu cá nhân 2025  sẽ có hiệu lực từ ngày 1/1/2026 đã bổ sung nhiều quy định nhằm kiểm soát hoạt động thu thập, sử dụng dữ liệu cá nhân trái phép, với mức phạt lên đến 3 tỷ đồng hoặc 5% doanh thu.

Tuy nhiên, theo đánh giá của luật sư Ngọc Anh, sức răn đe của các chế tài hiện nay vẫn còn nhiều điểm bất cập. Mức phạt hành chính còn thấp so với lợi nhuận mà các đối tượng có thể thu về từ hành vi vi phạm. Việc khởi tố hình sự lại đòi hỏi điều kiện chứng minh hậu quả cụ thể điều rất khó thực hiện trong môi trường mạng, nơi thông tin lan truyền ẩn danh, xuyên biên giới và thiếu đầu mối xác định.

"Tin giả không chỉ là hành vi truyền thông sai lệch, mà còn là hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng, đặc biệt khi chúng xâm phạm dữ liệu cá nhân, làm tổn hại danh dự, nhân phẩm, và gây hậu quả xã hội khó lường. Tuy nhiên, để các chế tài thực sự răn đe và luật phát huy hiệu quả, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa cơ quan chức năng, doanh nghiệp và người dân. Trong đó, việc thực thi quy định pháp luật nghiêm minh và nâng cao nhận thức cộng đồng sẽ là chìa khóa để giảm thiểu vấn nạn tin giả cũng như bảo vệ dữ liệu cá nhân một cách hiệu quả", luật sư Ngọc Anh nhận định.

Sáng suốt là “lá chắn” trước "cơn bão" tin giả

Theo Bộ Công an, từ quá trình làm việc với các trường hợp vi phạm, bị xử lý, cơ quan công an khuyến cáo mỗi người dân khi sử dụng mạng xã hội cần tự trang bị cho mình vốn hiểu biết và chủ động nâng cao năng lực về tin tức, nhận diện và đánh giá được độ tin cậy của nguồn thông tin trên mạng xã hội. Trước khi chia sẻ thông tin trên mạng xã hội, người dùng cần kiểm chứng nguồn gốc tin tức để tránh lan truyền thông tin giả mạo.

Mặt khác, người dùng mạng xã hội cần cảnh giác với những bài đăng có nội dung gây hoang mang, kích động dư luận, thông tin chưa được kiểm chứng từ các nguồn không chính thức và những bài viết có yếu tố cường điệu, thổi phồng sự việc nhằm tạo hiệu ứng tiêu cực. Những khuyến cáo quan trọng bao gồm: đọc kỹ toàn bộ bài viết, không chỉ dựa vào tiêu đề giật gân; kiểm tra hình ảnh, đường dẫn, tác giả bài viết để xác định mức độ tin cậy; đối chiếu với các nguồn chính thống như báo chí, cổng thông tin điện tử của cơ quan chức năng và tránh chia sẻ những bài viết có nội dung gây hoang mang, chưa được xác minh.

Cũng đưa ra quan điểm về vấn đề này, luật sư Ngọc Anh cho biết, trước thực trạng đáng báo động này, điều cần thiết nhất chính là sự sáng suốt của người dân. Không chia sẻ vội vàng những thông tin chưa rõ nguồn gốc. Không tin ngay những video, hình ảnh giật gân chưa được kiểm chứng. Biết lựa chọn những kênh thông tin chính thống, đáng tin cậy để theo dõi và cập nhật tình hình. Quan trọng hơn, mỗi người cần tự trang bị kỹ năng nhận diện và phân tích thông tin điều đang còn rất thiếu trong hành trang số của nhiều người Việt hiện nay.

"Việc tỉnh táo trước tin giả không chỉ là để bảo vệ bản thân khỏi bị dẫn dắt, mà còn là hành động có trách nhiệm với cộng đồng. Sự tỉnh táo của mỗi người góp phần tạo nên một môi trường mạng lành mạnh, nơi thông tin đúng đắn được lan tỏa, niềm tin xã hội được củng cố", luật sư Ngọc Anh nhấn mạnh.