Syria bên bờ vực nội chiến toàn diện: Kịch bản nào cho tương lai?

Hơn 1.000 người thiệt mạng trong 2 ngày

Trong vài ngày qua, giao tranh đã bùng phát dữ dội ở khu vực ven biển miền tây Syria giữa những nhóm người Alawite trung thành với chế độ của cựu Tổng thống Bashar al-Assad với lực lượng chính phủ mới Syria, theo đài CNN.

Cuộc giao tranh bắt đầu với việc các tay súng trung thành với cựu Tổng thống al-Assad thực hiện một vụ phục kích giết chết ít nhất 15 nhân viên an ninh của chính quyền mới ở Syria hôm 6/3 tỉnh Latakia (phía tây Syria).

Các cuộc tấn công đã leo thang thành vụ giết người trả thù khi hàng nghìn người ủng hộ có vũ trang của giới lãnh đạo mới của Syria đã đến các vùng ven biển để hỗ trợ lực lượng an ninh.

Alawite là một nhánh của Hồi giáo Shia, chủ yếu sinh sống ở Syria. Họ chiếm khoảng 10-15% dân số Syria và từ lâu đã đóng vai trò quan trọng trong chính trị nước này.

Gia đình Assad, bao gồm cựu Tổng thống Bashar al-Assad và cha ông, Hafez al-Assad, đều thuộc cộng đồng Alawite và đã duy trì quyền lực ở Syria trong nhiều thập kỷ trước khi bị lật đổ vào năm ngoái.

Các cuộc giao tranh dữ dội trong 2 ngày qua đã gây ra con số thiệt mạng rất lớn, gồm 745 dân thường, 125 thành viên lực lượng an ninh Syria và 148 tay súng ủng hộ ông Assad, theo Tổ chức Giám sát Nhân quyền Syria (SNHR).

"Dân thường phải gánh chịu hậu quả nặng nề nhất trong các cuộc giao tranh với hàng trăm người thiệt mạng trong các vụ xả súng tầm gần", SNHR nhấn mạnh.  "Điện và nước đã bị cắt ở những khu vực xung đột. Hàng ngàn người đã phải chạy trốn vì lo sợ”.

Lực lượng an ninh Syria được triển khai trên cao tốc Tartous-Latakia ở tỉnh Latakia, sau các cuộc đụng độ, vào ngày 7/3/2025. (Ảnh: THX/TTXVN)

Các nhân chứng ở cho biết những người đàn ông có vũ trang đã hành quyết người Alawite sau khi kiểm tra ID của họ. Nhiều gia đình người Alawite đã chạy trốn đến những ngọn núi gần đó, trong khi một số tìm nơi trú ẩn tại một căn cứ không quân của Nga ở Hmeimim. 

Rami Abdulrahman - người đứng đầu Đài quan sát Nhân quyền Syria cho biết các vụ giết người hàng loạt ở Jableh, Baniyas và các khu vực lân cận - trung tâm của người Alawite ở Syria - đã trở thành đợt bạo lực tồi tệ nhất trong nhiều năm qua tại Syria. “Các nạn nhân phần lớn bao gồm phụ nữ và trẻ em thuộc cộng đồng thiểu số Alawite”, ông nói.

Phản ứng của chính phủ

Một nguồn tin từ Bộ Quốc phòng Syria cho biết, một ủy ban khẩn cấp được thành lập để giám sát các vi phạm sẽ đưa bất kỳ ai không tuân theo mệnh lệnh của chỉ huy quân đội ra tòa án quân sự.

Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Syria, Đại tá Hassan Abdul Ghani, cảnh báo những người trung thành với Assad rằng: “Hàng nghìn người đã lựa chọn đầu hàng và trở về với gia đình, trong khi một số vẫn khăng khăng chạy trốn và chết để bảo vệ những kẻ sát nhân và tội phạm”.

“Lựa chọn đã rõ ràng: hạ vũ khí hoặc đối mặt với số phận tất yếu của các người”, Đại tá Hassan Abdul Ghani nhấn mạnh

Tổng thống lâm thời Syria Ahmed al-Sharaa. (Ảnh: BBC)

Trước tình trạng bạo lực leo thang, chính phủ Syria đã triển khai hàng nghìn binh sĩ đến tây Bắc Syria và tấn công lực lượng trung thành với chếc độ Assad bằng trực thăng vũ trang, thiết bị bay không người lái và pháo binh.

Bộ Quốc phòng Syria cho biết quân đội của họ đang nhắm mục tiêu vào các tòa nhà và đồi núi quanh thị trấn, nơi các tay súng thuộc chế độ cũ đang ẩn náu.

"Chúng ta phải giữ gìn thống nhất quốc gia và hòa bình hết mức có thể. Chúng ta sẽ có thể cùng nhau chung sống tại đất nước này", Tổng thống lâm thời Syria Ahmed al-Sharaa phát biểu tại một thánh đường Hồi giáo ở thủ đô Damascus hôm 9/3.

Quốc tế quan ngại 

Liên đoàn Arab (AL), Ai Cập và Iraq đã lên tiếng quan ngại về tình hình an ninh tại Syria trong những ngày gần đây.

AL khẳng định đã và đang theo dõi sát tình hình an ninh ở Syria với mối quan ngại lớn, đồng thời lên án các hành vi bạo lực và giết người không kiểm soát, cũng như bất kỳ sự can thiệp nào từ bên ngoài vào tình hình nội bộ ở Syria. Tuyên bố cho biết thêm những diễn biến ở Syria đòi hỏi phải tập trung vào các chính sách và biện pháp tăng cường sự ổn định và hòa bình để ngăn chặn các nỗ lực gây bất ổn cho Syria và cản trở quá trình phục hồi của nước này.

Bộ Ngoại giao Iraq cũng đã bày tỏ quan ngại về những diễn biến an ninh ở Syria, kêu gọi bảo vệ dân thường và kiềm chế từ tất cả các bên.

Quân nhân Syria di chuyển trên xe (Ảnh: Reuters).

Sau các cuộc đụng độ ở tỉnh ven biển Latakia của Syria dẫn đến thương vong nghiêm trọng, Bộ Ngoại giao Ai Cập cũng ra tuyên bố tái khẳng định sự ủng hộ của Cairo đối với nhà nước Syria, các thể chế quốc gia và sự ổn định của nước này trước những thách thức về an ninh.

Trong khi đó, Mỹ và Nga đã kêu gọi Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc tiến hành cuộc họp khẩn theo hình thức khép kín trong ngày 10/3, để thảo luận về tình hình Syria.

Còn nhiều gian truân

Theo kế hoạch được chính quyền lâm thời Syria công bố hồi tháng 2 vừa qua, một chính phủ mới đại diện cho toàn thể nhân dân và bảo đảm sự đa dạng về chính trị, sắc tộc, tôn giáo sẽ nhậm chức vào ngày 1/3. Tuy nhiên, thời hạn này đã bị các bên ở Syria bỏ lỡ. Trong một bước đi nhằm thúc đẩy quá trình chuyển giao quyền lực, Tổng thống lâm thời Syria Ahmed al-Sharaa mới đây thông báo thành lập một ủy ban gồm bảy thành viên để soạn thảo hiến pháp cho giai đoạn chuyển tiếp.

Không thể phủ nhận những nỗ lực của chính quyền lâm thời Syria nhằm khôi phục ổn định, tái thiết đất nước và tăng cường hợp tác với các quốc gia trong khu vực.  

Cảnh tan hoang do xung đột tại Daraa, Syria. (Ảnh: THX/TTXVN)

Tuy nhiên để thành công thì không hề dễ dàng. Sau hơn một thập kỷ chìm trong khói lửa giao tranh, nền kinh tế Syria đang trong tình trạng khó khăn nghiêm trọng. Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) chỉ ra rằng, thiệt hại về cơ sở hạ tầng là một trong những trở ngại chính đối với công cuộc tái thiết Syria. Gần 50% số trường học bị đóng cửa, hơn 33% số nhà ở bị phá hủy.

Với tốc độ tăng trưởng hằng năm chỉ 1,3% hiện nay, Syria sẽ mất hơn 50 năm để khôi phục GDP về mức trước xung đột. Bởi vậy, chính quyền mới ở Syria phải gánh vác trọng trách khôi phục nền kinh tế, thu hút đầu tư, tái thiết đất nước trong điều kiện nguồn lực hết sức hạn chế.

Con đường đi đến một tương lai hòa bình và ổn định ở Syria vẫn còn nhiều gian truân. Ðiều cốt lõi là đất nước này chỉ thật sự phục hồi và hòa nhập với cộng đồng quốc tế khi các lực lượng chính trị đạt được đồng thuận nội bộ và giới lãnh đạo có chính sách đối ngoại cân bằng.