Phân biệt đột tử và đột quỵ: Dấu hiệu nhận biết sớm để cứu sống kịp thời

PGS.TS Nguyễn Lân Hiếu, Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội cho biết, đột tử (SDS – Sudden death ) được định nghĩa là một tình huống y khoa mà bệnh nhân bị chết bất ngờ do nguyên nhân tự nhiên xảy ra trong một khoảng thời gian ngắn, thường trong vòng một giờ sau khi xuất hiện triệu chứng hoặc trong vòng 24 giờ sau khi được phát hiện còn sống và không có triệu chứng.

“Giải thích dễ hiểu đột tử là chết đột ngột do bệnh mà không phải các nguyên nhân như tai nạn, thương vong do sinh hoạt hay chiến tranh.

Đa phần đột tử liên quan đến các bệnh lý tim mạch như: Nhồi máu cơ tim (với các biến chứng nguy hiểm của bệnh này), rối loạn nhịp tim (rung thất và xoắn đỉnh) bẩm sinh hoặc mắc phải hoặc do tắc nghẽn đường tống máu của tim (hẹp khít van động mạch chủ và bệnh cơ tim phì đại).

Tuy vậy đột tử cũng có những nguyên nhân khác mà một trong số đó chính là đột quỵ. Rất nhiều trường hợp đột tử chưa rõ nguyên nhân được chúng ta nghĩ rằng bệnh nhân bị đột quỵ nhưng thực tế nguyên nhân này chỉ chiếm 10-20%", PGS Hiếu cho hay.

Đột quỵ hay thường được người dân gọi là tai biến mạch não. Đây là tình trạng não bị tổn thương nghiêm trọng do quá trình cung cấp máu lên não bị giảm, gián đoạn khiến não thiếu oxi, dưỡng chất để nuôi tế bào. Chủ yếu trên thực tế có 2 loại đột quỵ là bị tắc mạch máu nuôi não và chảy máu (xuất huyết) não. Cả 2 loại tai biến này đều tuỳ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của vùng não bị tổn thương có thể dẫn đến tử vong trong thời gian ngắn. Nếu không ai chứng kiến theo định nghĩa sẽ được gọi là đột tử.

“Thực tế vì làm chuyên ngành tim mạch nên tôi gặp rất nhiều bệnh nhân đột tử. Có những trường hợp đột tử diễn ra ngay trước mắt mà không cứu được. Đây chính là một thách thức y khoa mà cả thế giới luôn tìm những biện pháp để tăng khả năng sống còn của người bệnh. Một trong những biện pháp hữu hiệu nhất đó là cấp cứu ngừng tuần hoàn một cách chuyên nghiệp”, PGS Hiếu cho hay.

Bác sĩ Đoàn Dư Mạnh, Phó giám đốc Trung tâm Tim mạch và Đột quỵ Quốc tế, Bệnh viện Đa khoa Phương Đông cũng chỉ ra, đột quỵ và đột tử tim đều thấy người bệnh đột nhiên ngã quỵ và mất ý thức, nếu không được cấp cứu kịp thời đều dẫn đến tử vong hoặc di chứng của thiếu oxy não kéo dài không hồi phục, đều rất nguy hiểm cần phải xử trí càng sớm càng tốt kế đến phân biệt.

Tuy nhiên, ở đột tử và đột quỵ vẫn có những dấu hiệu khác nhau, nếu người bệnh không tìm hiểu sâu rất dễ nhận biết nhầm lẫn.

Theo BS Mạnh, dấu hiệu nhận biết ở đột tử thường là đột ngột ôm ngực (nhiều người sau cấp cứu mô tả đau dữ dội như tảng đá đè lên ngực), ngã "gục" và mất ý thức rất nhanh, nếu có kiến thức nghe tim hoặc bắt mạch cảnh mạch bẹn thấy mất mạch. Đột tử ảnh hưởng toàn bộ cơ thể do tim ngừng đập mất cấp máu đến toàn bộ cơ thể. Tỉ lệ tử vong lên đến 90% nếu không được phát hiện kịp thời.

Còn đối với đột quỵ (hay đột quỵ não/tắc mạch máu não) bệnh nhân có thể đau đầu dữ dội hoặc nói khó, méo miệng, yếu hoặc mất cảm giác 1/2 người. Một số trường hợp còn đại tiểu tiện không tự chủ, sau đó ngất, rồi đến mất ý thức. Đột quỵ sẽ ảnh hưởng 1/2 cơ thể như méo miệng 1 bên, yếu liệt 1 bên trái hoặc phải cơ thể… Nếu phát hiện sớm kiểm tra tim và mạch vẫn còn đập, muộn có thể thấy mất mạch, ngừng tim.

Nguyên nhân dẫn đến đột tử thường do tim ngừng đột ngột 2/3 do nhồi máu cơ tim do xơ vữa mạch vành. Ngoài ra do các bệnh như viêm cơ tim, huyết khối trong tim, shock tim, rung thất, các bất thường điện tim hội chứng Brugada, block nhĩ thất...

Đối với đột quỵ, 2/3 đa phần do nhồi máu não huyết khối gây tắc mạch não do xơ vữa mạch bong ra trôi lên não gây tắc hoặc huyết khối từ tim văng lên gây tắc mạch, 1/3 do xuất huyết não do huyết áp tăng đột ngột gây vỡ túi phình mạch não có từ trước gây xuất huyết. Nếu không cấp cứu kịp cũng tử vong cao nhưng thấp hơn đột tử.

Ở đột tử triệu chứng chính thường diễn biến cực nhanh, đau ngực như mô tả ở trên, khó thở, mất ý thức, mất mạch tim rất nhanh.

Ở đột quỵ, triệu chứng thường nhận biết thông qua quy tắc BE FAST. Tức B (Balance – Thăng bằng): Mất thăng bằng, chóng mặt, đau đầu dữ dội, khó phối hợp vận động; E (Eyesight – Thị lực): Mờ mắt, giảm hoặc mất thị lực một/both mắt; F (Face – Khuôn mặt): Liệt mặt, méo miệng, nhân trung lệch; A (Arm – Tay): Yếu, liệt tay/chân một bên, tê liệt nửa cơ thể; S (Speech – Giọng nói): Nói khó, phát âm không rõ; T (Time – Thời gian): Khi có các dấu hiệu trên, cần gọi cấp cứu hoặc đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế ngay lập tức.

"Trong trường hợp khi phát hiện người bị đột tử, cần lập tức ép tim cấp cứu, song song gọi 115 nhằm hồi sinh tim phổi càng sớm càng tốt, quá 5 phút não thiều oxy sẽ tổn thương không phục hồi.

Đối với đột quỵ cần gọi 115 càng sớm càng tốt, đến cơ sở chuyên khoa có đơn vị đột quỵ cấp cứu trong thời gian "vàng" (<6 tiếng) càng sớm càng tốt, nếu mất mạch tim mới ép tim trong quá trình đợi 115", BS Mạnh cho hay.

Phòng tránh 2 căn bệnh thầm lặng

Để phòng ngừa đột tử, mọi người cần có lối sống lành mạnh thể thao, bỏ thuốc lá rượu bia, giảm cân nếu thừa cân, kiểm soát huyết áp, rối loạn lipid máu, tiểu đường, kiểm tra sức khoẻ định kỳ đặc biệt chú ý tim mạch: điện tim, siêu âm tim, chụp mạch vành nếu có nguy cơ cao hoặc tiền sử hẹp mạch vành bằng DSA, CT Photon.

Đối với đột quỵ cần kiểm soát lối sống (tương tự trên), kiểm tra sức khoẻ định kỳ đặc biệt người có nguy cơ cao hoặc tiền sử từng đột quỵ: điện tim, siêu âm tim, siêu âm mạch cảnh, chụp mạch não bằng MRI hoặc CT Photon

"Cả hai tình trạng đều cần được cấp cứu ngay lập tức. Quy tắc F.A.S.T giúp nhận biết đột quỵ não nhanh chóng. Với đột tử tim, triệu chứng đau ngực và ngất xỉu là dấu hiệu cần hành động ngay. Đặc biệt không nhầm lẫn với trúng gió ( đi cạo gió) hoặc cấp cứu theo kiểu truyền miệng như chích máu đầu ngón tay", BS Mạnh lưu ý.