Khổng Tử tên thật là Khổng Khâu, tự là Trọng Ni, sinh năm 551 trước Công Nguyên, vào thời Xuân Thu trong lịch sử Trung Quốc, tại ấp Trâu, làng Xương Bình, nước Lỗ (nay là huyện Khúc Phụ, tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc). Ông là nhà giáo, nhà triết học và nhà lý luận chính trị nổi tiếng.
Nhiều sử sách ghi rằng ông sinh trong một gia cảnh nghèo. Thực tế, ông tổ ba đời vốn thuộc dòng quý tộc sa sút từ nước Tống dời đến nước Lỗ. Cha của Khổng Khâu là Thúc Lương Ngột (cháu 13 đời của Vi Tử Diễn, anh của vua Trụ nhà Thương) là quan võ thuộc ấp Trâu, đến 70 tuổi mới lấy Nhan thị mà sinh ra ông.
Năm lên 3, ông mồ côi cha, lớn lên phải làm lụng vất vả để nuôi mẹ nhưng rất ham học. Năm 19 tuổi, ông làm một chức quan nhỏ coi kho chuyên quản lý kho tàng, xuất nạp tiền lương. Ông cũng từng đảm nhiệm chức quan nhỏ chuyên quản lý nông trường chăn nuôi.
Nhờ làm việc chăm chỉ, xuất sắc, Khổng Tử được thăng chức lên làm quan tư không, chuyên quản lý việc xây dựng công trình. Năm 22 tuổi, ông mở lớp dạy học. Học trò gọi ông là Khổng Phu Tử hay gọn hơn là Khổng Tử, có nghĩa là thầy họ Khổng.
Khổng Tử là nhà giáo, nhà triết học và nhà lý luận chính trị nổi tiếng. Ảnh: Sohu
Trong suốt gần 20 năm, từ năm 34 tuổi, Khổng Tử dẫn học trò đi khắp các nước trong vùng để truyền bá các tư tưởng và tìm người dùng các tư tưởng đó. Có nơi ông được trọng dụng nhưng cũng có nơi ông bị coi thường.
Năm 51 tuổi, ông quay lại nước Lỗ và được giao coi thành Trung Đô, năm sau được thăng chức Đại tư khấu (coi việc hình pháp), kiêm quyền tể tướng. Sau 3 tháng, nước Lỗ trở nên thịnh trị.
Tuy nhiên, do bị ly gián và gièm pha, ông liền từ chức và lại ra đi một lần nữa. Năm 68 tuổi, Khổng Tử trở về nước Lỗ, tiếp tục dạy học và bắt tay vào soạn sách cho tới khi mất.
Trong suốt cuộc đời mình, Khổng Tử rong ruổi khắp 6 nước để tìm minh chúa có thể sử dụng học thuyết của mình song không thành công. Sau khi ông mất, tư tưởng của ông được duy trì song vẫn không được dùng tới.
Mãi tới tận thời nhà Hán, học thuyết của Khổng Tử mới chính thức được trọng dụng, trở thành tư tưởng chính thống của chế độ phong kiến ở Trung Quốc. Cũng bắt đầu từ đây, người ta tôn xưng Khổng Tử như bậc thánh nhân. Mọi lời nói và hành động của Khổng Tử khi trước đều được coi là chuẩn mực của lý tưởng Nho gia.
Trang Tử (369 TCN - 286 TCN), triết gia lỗi lạc thời Chiến Quốc, đã mô tả Khổng Tử như sau: "Trên dài mà dưới ngắn, lưng gù tai vểnh sau". Những ghi chép này cho thấy Khổng Tử có cơ thể không cân đối, phần lưng dài hơn chân, lại có dáng đi không thẳng, tai vểnh ra sau.
Trong khi đó, "Sử ký - Khổng Tử thế gia" có chép: "Sinh ra đầu đã vu đỉnh". "Vu đỉnh" ở đây được hiểu là đầu Khổng Tử bị lõm ở giữa và nhô cao ở xung quanh.
"Gương mặt Trọng Ni, nhìn như mộng khi", Tuân Tử ghi chép. Được biết, “mộng khi" là những bức tượng được sử dụng thời xưa, xuất hiện bộ mặt vuông, tóc tai bù xù, trông vô cùng gớm ghiếc.
Tuy nhiên, công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) lại thể hiện hình ảnh Khổng Tử là một ông lão có vẻ ngoài hiền từ, toát lên đầy vẻ trí tuệ của một triết gia lỗi lạc. Dưới đây là hai hình ảnh Khổng Tử do AI phục dựng:
Tranh vẽ Khổng Tử và hình ảnh do AI phục dựng.