Nga có bị Trung Quốc “bắt bí” về hợp đồng khí đốt?

Tin tức cho hay Nga và Trung Quốc chủ trương tăng trao đổi mậu dịch song phương lên 200 tỷ USD vào năm 2020 thay vì 90 tỷ USD hiện nay. Tổng thống Putin nhấn mạnh đến tầm quan trọng của quan hệ kinh tế Nga-Trung.
Trước đó tại Bắc Kinh, lãnh đạo Nga và Trung Quốc cam kết đẩy mạnh hợp tác trong nhiều lĩnh vực: từ tài chính đến thương mại, từ năng lượng đến giao thông. Hai bên cũng cam kết sử dụng đồng nội tệ của nhau nhiều hơn trong thanh toán song phương.
Cũng tại Bắc Kinh, Tổng thống Nga Vladimir Putin và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã chứng kiến lễ ký kết thỏa thuận mua bán khí đốt giữa tập đoàn dầu khí Gazprom và CNPC trị giá 400 tỷ USD. Theo hợp đồng “lịch sử” này, Gazprom cam kết trong vòng 30 năm, kể từ 2018, cung cấp hàng năm 38 tỷ mét khối cho Trung Quốc với giá 350 USD/1000 mét khối. Trên thực tế Nga và Trung Quốc đã liên tục đàm phán từ 10 năm qua về một hợp đồng mua bán khí đốt. Trở ngại lớn nhất trong quá trình đàm phán liên quan đến vấn đề giá cả.
Tập đoàn CNPC không tiết lộ thông tin cụ thể về thỏa thuận vừa đạt được tuần trước với Gazprom. Tất cả các nhà phân tích đều đi đến kết luận rằng khủng hoảng Ukraina đã bất ngờ tạo điều kiện thuận lợi cho Trung Quốc nhanh chóng đạt được kết quả mong muốn sau nhiều năm dài đàm phán. Hơn bao giờ hết, Nga cần bảo đảm một thị trường lớn để giải tỏa bớt tác động của các biện pháp trừng phạt kinh tế mà Âu-Mỹ đang áp đặt.
Lợi thế của Trung Quốc đối với Nga
Trả lời phỏng vấn của đài RFI, chuyên gia Pierre Terzian - Chủ tịch kiêm tổng giám đốc cơ quan tư vấn về dầu khí PetroStrategies - phân tích về lợi thế của Trung Quốc đối với Nga vào thời điểm hiện tại: “Hợp đồng mua bán khí đốt mà Nga và Trung Quốc vừa ký kết vào tuần trước là hợp đồng có trị giá lớn nhất chưa từng thấy trên thế giới. Phía Trung Quốc đã lợi dựng tình thế để mặc cả ráo riết với Nga, đặc biệt về giá cả và khối lượng khí đốt mà phía Nga sẽ cung cấp cho Trung Quốc. Tuy nhiên có thể nói rằng Gazprom đã đoán trước được những ý đồ của đối tác Trung Quốc…Cách đây gần 10 năm, Trung Quốc muốn mua  68 tỷ mét khối khí đốt của Nga hàng năm. Nhưng trong hợp đồng mà hai tập đoàn CNPC và Gazprom vừa đạt được, khối lượng mua bán khí đốt chỉ cao hơn phân nửa của con số nói trên.Tức là giờ đây Trung Quốc chỉ được mua khí đốt Nga khoảng 38 tỷ mét khối/năm”.
Về hậu quả của hợp đồng khí đối Nga-Trung đối với Châu Âu, nhà phân tích Pierre Terzian không cho rằng Nga dại dột “bỏ tất cả số trứng hiện có vào một cái giỏ”. Ông nói: “Về mặt lý thuyết, Nga có thể đưa khí đốt khai thác ở Siberia sang Trung Quốc thay vì sang châu Âu. Nhưng đó chỉ về mặt lý thuyết bởi vì không khi nào Trung Quốc lại chi ra đến 400 tỷ đô la mà chỉ trông chờ vào dự trữ khí đốt của khu vực Siberia. Để cung cấp khí đốt cho Trung Quốc, Nga sẽ phải khai thác thêm các nguồn dự trữ khác. Theo tôi, việc Nga ngưng bán khí đốt cho Châu Âu để phục vụ Trung Quốc rất ít có khả năng xảy ra”.
Nga đã nhượng bộ Trung Quốc những gì?
Theo các phương tiện truyền thông ở Matxcơva, trong lúc Ukraina phải mua vào 1000 mét khối khí đốt của Nga với giá từ 410 đến 430 USD, thì với hợp đồng 400 tỷ USD vừa ký kết hồi tuần trước, Gazprom cam kết bán khí đốt cho CNPC với giá 350 USD/1000 m3.

Sự so sánh nói trên cho thấy Trung Quốc đã chiếm thế thượng phong trong cuộc mặc cả với Nga. Nga đã phải chấp nhận “bán rẻ” năng lượng cho Trung Quốc. Không những thế, để khí đốt khai thác từ vùng Siberia đến được thị trường Trung Quốc, Nga phải xây dựng toàn bộ hệ thống đường ống dẫn mang tên “Sức mạnh Siberia” và Gazprom sẽ phải đầu tư tới 60 tỷ USD. Theo các nhà quan sát, xét về phương diện kinh tế thuần túy, đối với cả nhà nước Nga lẫn tập đoàn Gazprom, hợp đồng bán khí đốt 400 tỷ USD cho Trung Quốc không “hời”như mong đợi.
Câu hỏi kế tiếp là tại sao Tổng thống Putin lại chịu bán rẻ khí đốt cho Trung Quốc ?
Có hai yếu tố cấu thành câu trả lời. Thứ nhất, không ít người cho rằng các doanh nghiệp được quyền xây dựng đường ống dẫn khí đốt “Sức mạnh Siberia” đã phóng đại  giá thành của đường ống dẫn khí đốt như họ đã từng làm với trong dự án xây dựng đường ống đưa khí đốt từ Bovanenkovo - ngoài khơi mạng tây bắc Siberia- đến  thành phố Ukhta. Do vậy, chưa chắc Gazprom sẽ phải thực sự chi đến 60 tỷ USD để xây dựng đường ống dẫn khí đốt “Sức mạnh Siberia”. Thứ hai, dù có bị lỗ thì điều mà Gazprom và Nga nhắm tới là về lâu về dài. Sau Trung Quốc, khí đốt của Nga sẽ còn được bán ra hai thị trường đầy tiềm năng khác là Nhật Bản và Hàn Quốc.
Hơn nữa, việc Nga nhanh chóng đạt thỏa thuận với Trung Quốc về hợp đồng 400 tỷ đô la vừa qua, một lần nữa thể hiện thái độ thực tiễn của tổng thống Putin. Sau khi thất bại trong việc dùng lá bài năng lượng để giữ chặt Ukraina trong vòng kiềm tỏa, Tổng thống Putin ý thức được rằng Nga không phải là nguồn xuất khẩu khí đốt duy nhất trên thế giới.
Trung Quốc lâu nay vẫn dựa vào khí đốt của Turkmenistan qua đường ống dẫn khí đốt dài hơn 6.400 km. Nhờ đó, Bắc Kinh đã ở thế mạnh để mặc cả với Nga. Ngoài Turkmenistan, thì Uzbekistan, Australia hay Qatar cũng là những nguồn cung cấp khác của Trung Quốc.
Chính vì vậy mà Matxcơva chịu nhượng bộ Bắc Kinh về mặt giá cả, với mục đích biến Trung Quốc thành “cánh cửa” mở ra thị trường Châu Á. Tuy nhiên chiến lược « đông hướng » này của Nga cũng có nhiều thách thức, khi biết rằng Bắc Kinh khẳng định chủ quyền đối với một số vùng lãnh thổ của Nga tại lưu vực sông Amur và hồ Baikal. Rốt cuộc, cả Nga lẫn Trung Quốc đều chưa thể quên những vụ xung đột biên giới dưới thời Liên Xô cũ.
Hợp tác về quân sự
Sự gắn bó Bắc Kinh-Matxcơva không chỉ giới hạn trong lĩnh vực năng lượng hay thương mại. Nga và Trung Quốc đề ra mục tiêu đến năm 2020, nâng tổng đầu tư hai chiều lên gấp 7 lần so với hiện tại. Năm ngoái đầu tư qua lại giữa hai nước lên tới hơn 4 tỷ USD. Tổng trao đổi mậu dịch hai chiều hiện nay là 99 tỷ USD một năm.
Ngoài những hợp đồng dầu khí, Nga còn là một trong những đối tác xây dựng nhà máy điện hạt nhân cho Trung Quốc, cạnh tranh trực tiếp với các tập đoàn của Tây Âu.
Riêng trong lĩnh vực quân sự, Nga và Trung Quốc là những đối tác “không thể tách rời” của nhau.
Theo thống kê của tập đoàn xuất khẩu vũ khí của Nga, Rosoboronexport, trong năm 2013, Trung Quốc chiếm 12\% tổng kim ngạch xuất khẩu vũ khí của Nga. Trước đó vào năm 2012, Matxcơva đã ký hợp đồng trị giá 2,1 tỷ USD để cung cấp trang thiết bị quân sự cho Bắc Kinh. Bên cạnh đó còn phải kể tới những hợp đồng cung cấp các linh kiện để Trung Quốc tự lắp ráp. Trên thực tế, tổng trao đổi mậu dịch chỉ riêng trong lĩnh vực quân sự giữa Nga và Trung Quốc còn cao hơn rất nhiều so với các con số chính thức được Rosoboronexport cung cấp.

Thêm một yếu tố cần lưu ý khác đó là trong những năm gần đây, Trung Quốc ngày càng mua nhiều vũ khí của Nga. Riêng trong năm 2011, Bộ Quốc phòng Trung Quốc đã chi ra 1,9 tỷ USD để mua trang thiết bị của Nga và như vậy, 15 \% vũ khí của Nga sản xuất là để bán cho Trung Quốc. Trong 20 năm qua, hợp tác quân sự song phương đã liên tục được mở rộng. Matxcơva cung cấp cho Trung Quốc từ chiến đấu cơ đến máy bay vận tải, từ trực thăng đến các loại vũ khí phòng không…
Một số thông tin rò rỉ mà báo chí ở Matxcơva thu lượm được cho thấy Trung Quốc đặt mua động cơ máy bay phản lực loại AL-31F, loại động cơ mà tới nay Nga luôn dành để trang bị cho loại máy bay tiêm kích Su- 30MKM bán cho Ấn Độ và Malaysia. Ngoài ra Trung Quốc đặt mua luôn hơn 50 chiếc trực thăng vận tải loại Mi-17. Đáng chú ý hơn nữa là Matxcơva và Bắc Kinh đang hướng tới một số dự án nghiên cứu quân sự chung để cùng sản xuất vũ khí và các trang thiết bị.
Từ năm 2004 tới nay, Nga liên tục là nguồn cung cấp vũ khí số 2 của thế giới (chiếm từ 24 đến 27 \% thị phần toàn cầu và chỉ chịu đứng sau Mỹ). Máy bay chiến đấu của Nga thuộc vào hàng lợi hại nhất và hiện được ưa chuộng tại nhiều quốc gia: từ Ấn Độ qua Trung Quốc, từ Uganda đến Malaysia. Tuy nhiên, Nga luôn thận trọng trong hợp tác quân sự với Trung Quốc, nhất là sau khi Trung Quốc đã sao chép gần như thành công nhiều chiến đấu cơ của Nga.
Tổng thống Putin ý thức được rằng để mở rộng tầm ảnh hưởng của nước Nga trên bàn cờ quốc tế - cả về phương diện ngoại giao lẫn kinh tế, Trung Quốc quả là một lá bài then chốt, ngay cả khi hai bên không có sự tin tưởng vững chắc về chiến lược. Nga và Trung Quốc không thực sự chia sẻ những lợi ích chung và Bắc Kinh luôn sợ rằng ảnh hưởng quá lớn của Matxcơva sẽ làm phương hại đến những quyền lợi của cố hữu của Trung Quốc.