Không có thành phố nào bị ngập, chỉ có những cách nghĩ xây sai cốt nền

Mỗi cơn mưa lớn không chỉ làm ngập phố, mà làm lộ ra những câu hỏi còn sâu hơn mọi hố ga. Hà Nội đã thật sự hiểu dòng chảy của mình chưa? Khi nước tìm về nơi từng là sông, từng là hồ, từng là ký ức, có lẽ đã đến lúc chúng ta không chỉ "chống ngập", mà phải học lại cách sống cùng nước - như sống cùng chính phần mềm yếu nhất trong con người mình.

Có những buổi sáng mưa rơi trên Hà Nội như một lời nhắc khẽ: thành phố này vẫn còn biết cảm xúc. Những giọt nước tí tách trên mái tôn, lăn dài trên tường - xám, rồi tụ lại ở góc phố, chảy qua dép người đi làm, và cuối cùng tìm về những miệng cống cũ mệt mỏi. Đó không chỉ là nước, mà là ký ức của thành phố - thứ ký ức chưa bao giờ được chữa lành.

Chúng ta gọi nó là "ngập úng". Nhưng có lẽ, ngập chỉ là một cách tự nhiên để Hà Nội thở. Khi thành phố không còn đủ chỗ cho nước, nước phải đi tìm ký ức của mình. Nó trở lại những nơi từng là hồ, từng là sông, từng là bãi, từng là ruộng. Nó không hề sai đường. Sai là chúng ta - những người đã bê tông hóa những ký ức ấy rồi tự hỏi: "Sao mưa lại về đây?".

Ta từng nghĩ, chống ngập là một cuộc chiến. Giờ ta thấy, đó là một mối quan hệ. Nước không muốn thắng ta; nó chỉ muốn ta hiểu nó. Một thành phố văn minh không phải là thành phố "chống nước", mà là thành phố "biết nói chuyện với nước".

Hà Nội đã sống qua hàng nghìn năm cùng nước. Nước từng là bức tường bảo vệ, từng là dòng thương mại, từng là hồn văn hiến. Rồi đến một ngày, ta coi nước như phiền toái. Ta xây nhà cao hơn, đường cao hơn, rồi ngạc nhiên khi nước chảy về nơi thấp nhất - tức là chính ta.

Nếu muốn Hà Nội hết ngập, có lẽ ta phải học lại cách khiêm nhường. Phải trả lại cho nước vài mét đất, vài mét không gian, vài giây chậm lại. Hãy thử tưởng tượng một Hà Nội mà mặt đường biết thấm, vỉa hè biết giữ nước, công viên là những lá phổi biết điều tiết mưa, và những dòng sông được phép chảy như dòng máu thật chứ không phải ống dẫn nhân tạo.

Đã nhiều năm nay, ở mọi ngả đường của thành phố đều vang lên những lời kêu gọi: "Phải làm hệ thống cống lớn hơn." Người Hà Nội gật, nhưng trong lòng nghĩ: "Không có cái cống nào đủ lớn cho sự thiếu hiểu biết." Mở rộng cống mà không mở rộng tư duy thì nước vẫn sẽ quay lại, chỉ là ở lối khác. Mỗi lần mưa ngập là một lần thiên nhiên gửi thư góp ý, chỉ tiếc là ta toàn đọc qua loa rồi… để đó.

Thành phố này cần một bản thiết kế không chỉ cho hạ tầng, mà cho cách sống. Hãy để quy hoạch có thêm một mục: quy hoạch cho cảm xúc. Vì nước chảy không chỉ trong cống, mà trong tâm lý con người. Khi con người chỉ biết xây - không biết lắng nghe, chỉ biết lấp - không biết giữ gìn, thì ngập không chỉ nằm ngoài phố, mà trong tâm trí.

Hãy bắt đầu bằng việc nhỏ: dọn lại một cái cống, trồng thêm một gốc cây, mở thêm một hồ điều hòa, dạy một đứa trẻ hiểu vì sao nước cần chỗ nghỉ. Mọi thay đổi lớn đều bắt đầu từ một hành động nhỏ.

Một ngày nào đó, thay vì đọc tin "Hà Nội ngập", ta sẽ đọc tin "Hà Nội giữ được nước". Nghe như vô lý, nhưng đó mới là câu chuyện đáng tự hào: thành phố không xua đuổi mưa, mà biết nâng niu nó.

Ta muốn nhìn thấy một hệ thống quản trị dòng chảy thông minh, nhưng trước hết, ta muốn nhìn thấy những con người thông minh - những người có thể vừa ra lệnh cho trạm bơm, vừa pha cà phê và mỉm cười trước cửa sổ khi mưa tới. Bởi mọi giải pháp kỹ thuật đều vô nghĩa nếu trái tim người điều hành bị khô cằn.

Ta mong một ngày, giữa những bản báo cáo dày cộp, ai đó viết thêm một dòng: "Trưa nay mưa. Thành phố tiêu thoát tốt. Nhưng hoa sữa vẫn rụng xuống đầy trên mặt nước, thơm như một lời xin lỗi."

Đó sẽ là lúc Hà Nội không chỉ "chống ngập" mà đã "hóa giải ngập".

Chúng ta nói nhiều về công trình: cống, trạm bơm, hồ điều hòa, nhà máy xử lý. Nhưng đừng quên: công trình lớn nhất chính là lòng tin của người dân. Một người dân tin rằng nước có thể trong trở lại - chính là một trạm bơm của hi vọng. Một đứa trẻ ngẩng đầu nhìn sông mà không bịt mũi - chính là một chỉ số thoát nước thành công nhất.

Người dân hỏi ta, làm sao để hết ngập trong 5 năm? Ta đáp: "Bằng 5 năm nhìn lại mình." Nếu ta biết xấu hổ khi xả rác xuống cống, biết tự hào khi nhìn thấy nước sông trong, biết ơn khi thấy cơn mưa không phá mà nuôi, thì thành phố sẽ thay đổi trước cả khi dự án hoàn thành.

Bởi ngập úng, suy cho cùng, là một vấn đề đạo đức trước khi là kỹ thuật. Nó là câu hỏi: ta có dám sống tử tế với môi trường mình đang sống không? Ta có đủ bao dung để hiểu rằng nước cũng có lý do của nó không?

Nếu có, ta sẽ học được điều này: nước không chỉ rửa trôi, nó còn thanh lọc. Nó khiến ta chậm lại, suy nghĩ, và biết lắng nghe. Mỗi giọt mưa là một lời nhắn rằng: mọi thứ đều tìm cách trở về nơi nó thuộc về.

Hãy tưởng tượng một ngày, người ta đi giữa thành phố sau cơn mưa mà không sợ bẩn, không vội, chỉ nhìn những giọt nước đọng trên lá, trên mái ngói, và nói khẽ: "Hà Nội hôm nay biết thở rồi".

Không có khẩu hiệu nào đẹp hơn thế. Không cần diễn đàn, không cần hội nghị. Chỉ cần một thành phố đã thôi sợ mưa.

Thế là đủ cho một nhiệm kỳ. Vì đôi khi, sự tiến bộ không nằm ở chỗ ta làm được bao nhiêu dự án, mà ở chỗ ta bớt đi một nỗi sợ.

Hà Nội, trong mọi ý nghĩa, là một thành phố được sinh ra từ nước. Sông Hồng chở phù sa, sông Tô Lịch chở ký ức, sông Kim Ngưu chở sự kiên nhẫn. Chúng ta chỉ cần làm một việc: để những dòng sông ấy lại được làm đúng nghề của chúng. Không phải làm cống, mà làm sông.

Và khi những con sông được làm sông, con người cũng được làm người. Không vội, không khô, không lấp lánh giả tạo. Chỉ là sống, hít thở, và mỉm cười khi trời đổ mưa.

Vì biết đâu, trong mỗi trận mưa, có một bài học về nhân tính mà chúng ta đã quên. Và trong mỗi lần nước dâng, có một cơ hội để thành phố này tìm lại chính mình.