Hộ kinh doanh áp dụng hóa đơn điện tử: Góc nhìn luật sư và cảnh báo chiêu trò "né thuế"

Hộ kinh doanh chủ động triển khai hóa đơn điện tử

Từ ngày 1/6/2025, hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên sẽ phải chuyển sang kê khai thuế và sử dụng hóa đơn điện tử, đồng thời từ 1/1/2026, hình thức thuế khoán sẽ chính thức bị bãi bỏ để thay thế bằng phương pháp kê khai nhằm minh bạch hóa hoạt động kinh doanh và tăng hiệu quả quản lý thuế.

Đây là nội dung đáng chú ý trong Nghị định 70/2023/NĐ-CP, sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 123/2020/NĐ-CP về hóa đơn, chứng từ.

Đánh giá về tác động đến hoạt động sản xuất kinh doanh, theo Bộ Tài chính, từ 1/6 sẽ có khoảng 37.000 hộ và cá nhân kinh doanh với doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm bắt buộc phải phát hành hóa đơn điện tử qua máy tính tiền kết nối trực tiếp cơ quan thuế.

"Việc này thúc đẩy quá trình chuyển đổi số, nâng cao tính minh bạch trong hoạt động kinh doanh", Bộ Tài chính nêu.

Theo ghi nhận của PV Đời sống & Pháp luật, nhiều hộ kinh doanh đã kịp thời tuân thủ chính sách thuế mới, chủ động triển khai hóa đơn điện tử để phục vụ cho việc kê khai thuế.

Trao đổi với PV, anh Lê Văn Tam - quản lý Siêu thị Ngôi sao (quận Cầu Giấy, Hà Nội) cho biết từ 1/6, tất cả mọi giao dịch của cửa hàng đều được ghi nhận qua hệ thống phần mềm điện tử. Trước đó, cán bộ thuế cũng đã đến cửa hàng để hướng dẫn hộ kinh doanh các thao tác, thủ tục cần thiết.

"Chúng tôi đã chủ động cung cấp thông tin để làm hóa đơn điện tử và chữ ký số, hoàn thành mọi thủ tục để ngay lập tức tuân thủ chính sách mới của cơ quan thuế, thay thế hình thức thuế khoán trước đây", anh Tam chia sẻ. 

Cũng theo anh Tam, mọi công đoạn, thủ tục đều được thực hiện trực tuyến nên rất trực quan, thuận tiện. "Đây là công việc trước sau cũng phải làm nên cửa hàng đã quán triệt để chuẩn bị mọi thủ tục cho thật chu toàn, tránh để việc đến khi bị nhắc nhở mới làm", anh Tam khẳng định.

Luật sư cảnh báo chiêu trò "né thuế"

Bên cạnh đó, có một hiện tượng khác được ghi nhận là việc có cửa hàng kinh doanh có xu hướng chỉ nhận thanh toán tiền mặt, có trường hợp không nhận chuyển khoản vì "sợ" bị tính doanh thu, truy thu thuế. Một "chiêu trò" khác được các chủ cửa hàng sử dụng đó là hướng dẫn khách hàng chuyển khoản với nội dung không liên quan đến mua bán, hoặc tài khoản trung gian...để tránh bị nhận diện là giao dịch mua bán hàng hóa.

Trao đổi với PV Đời sống & Pháp luật, Luật sư Nguyễn Thanh Hà - Chủ tịch Công ty Luật SBLaw - cho biết theo Nghị định 70, từ ngày 1/6, cá nhân, hộ kinh doanh kinh doanh đang nộp thuế khoán, có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên phải áp dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền có kết nối với cơ quan thuế. Doanh thu sẽ được tính đúng, tính đủ, sát với thực tế hơn, theo đó, mức thuế khoán có thể bị điều chỉnh.

Theo Luật sư Nguyễn Thanh Hà, trên thực tế, việc khuyến khích khách hàng thanh toán bằng tiền mặt không bị pháp luật cấm; tuy nhiên, nếu chủ thể lợi dụng phương thức này để không lập hóa đơn hoặc ghi nhận doanh thu thấp hơn thưc tế nhằm che giấu nghĩa vụ thuế thì hành vi đó sẽ bị điều chỉnh bởi pháp luật.

Cụ thể, khoản 2, 3 Điều 143 Luật Quản lý thuế 2019, quy định:“2. Không ghi chép trong sổ kế toán các khoản thu liên quan đến việc xác định số tiền thuế phải nộp.3. Không xuất hóa đơn khi bán hàng hóa, dịch vụ theo quy định của pháp luật hoặc ghi giá trị trên hóa đơn bán hàng thấp hơn giá trị thanh toán thực tế của hàng hóa, dịch vụ đã bán.”

Như vậy khi một cơ sở kinh doanh khuyến khích thanh toán bằng tiền mặt, không xuất hóa đơn, hoặc không đưa giao dịch đó vào hệ thống hóa đơn điện tử từ máy tính tiền, nhằm tránh dòng tiền vào tài khoản ngân hàng thì đã thuộc vào hành vi vi phạm thuộc khoản 2 khoản 3 Điều luật trên.

"Tất nhiên, nếu hộ kinh doanh chỉ khuyến khích thanh toán tiền mặt và vẫn xuất đầy đủ hóa đơn, ghi nhận doanh thu đúng thực tế, hành vi này không bị coi là trốn thuế", Luật sư Nguyễn Thanh Hà phân tích.

Theo Luật sư Nguyễn Thanh Hà, một khi hành vi trốn thuế được phát giác, người vi phạm có thể đối diện với những biện pháp xử lý như: Bị xử phạt hành chính theo Luật Quản lý thuế 2019; Bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 200 Bộ luật hình sự 2015 (sửa đổi bổ sung 2017), với mức phạt tiền từ 100 triệu đồng đến 500 triệu đồng hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 2 năm nếu thực hiện một trong các hành vi trốn thuế với số tiền trốn từ 100 triệu đồng đến dưới 300 triệu đồng hoặc dưới 100 triệu đồng nhưng đã từng bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị kết án về tội này mà chưa được xóa án tích.

Về hành vi từ chối thanh toán chuyển khoản (nếu có), chỉ nhận tiền mặt hoặc phân biệt giá bán giữa các hình thức thanh toán với mục đích che giấu doanh thu, trốn thuế, không xuất hóa đơn, Luật sư Nguyễn Văn Tuấn khẳng định đây là hành vi vi phạm rõ ràng các quy định về nghĩa vụ kê khai thuế, thanh toán không dùng tiền mặt và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.Cụ thể, việc không lập hóa đơn khi bán hàng, không kê khai đầy đủ doanh thu nhằm tránh thuế sẽ bị xử phạt theo Luật Quản lý thuế 2019 và Nghị định 125/2020/NĐ-CP.

Trong trường hợp đủ dấu hiệu cấu thành tội phạm, chủ hộ kinh doanh còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội trốn thuế theo Điều 200 Bộ luật Hình sự.Không chỉ là vi phạm pháp luật, những hành vi này còn gây tổn hại trực tiếp đến người tiêu dùng.

Khi không được cung cấp hóa đơn hoặc chứng từ hợp lệ, người mua sẽ mất căn cứ bảo vệ quyền lợi nếu sản phẩm có lỗi, cần khiếu nại hoặc đổi trả. Ngoài ra, việc phải trả giá cao hơn nếu chọn thanh toán chuyển khoản cũng là hành vi thiếu minh bạch, làm xói mòn lòng tin của khách hàng.Ngược lại, chính các hộ kinh doanh cũng đang tự tạo rủi ro lớn cho bản thân.Việc không minh bạch tài chính khiến họ dễ bị cơ quan thuế thanh tra, kiểm tra, truy thu và xử phạt. Đồng thời, việc hoạt động “chui”, “né” hệ thống pháp lý cũng khiến họ khó tiếp cận vốn vay, khó mở rộng kinh doanh và dễ bị đào thải khỏi thị trường hiện đại. 

"Kinh doanh không thể bền vững nếu dựa trên sự đối phó. Trong thời đại số hóa và quản lý thuế ngày càng hiện đại, minh bạch không còn là lựa chọn – mà là điều kiện sống còn", Luật sư Nguyễn Văn Tuấn nhấn mạnh hộ kinh doanh nếu còn băn khoăn về nghĩa vụ pháp lý nên chủ động tham vấn luật sư, làm việc với cơ quan thuế để được hướng dẫn, chứ không nên đối phó, bởi càng lách thì càng dễ lật.

Giải pháp nào nhằm ngăn chặn chiêu trò "né thuế"?

Đề xuất về các biện pháp kiểm soát, kiểm tra đối với những cơ sở sử dụng "chiêu trò" để đối phó hòng né thuế, Luật sư Nguyễn Thanh Hà cho rằng cơ quan thuế cần những biện pháp nghiệp vụ để kiểm soát và phát hiện các hành vi này.

Thứ nhất, phân tích dữ liệu từ hệ thống hóa đơn điện tử. Đối với các cơ sở đã đăng ký sử dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền, cơ quan thuế sẽ phân tích dữ liệu truyền về. Nếu dữ liệu doanh thu bất ngờ sụt giảm mạnh so với trước đó hoặc so với các cơ sở kinh doanh tương tự, đây sẽ là một dấu hiệu để tiến hành kiểm tra. So sánh tỷ lệ thanh toán qua ngân hàng và tiền mặt trước và sau khi áp dụng quy định.

Thứ hai, kiểm tra đột xuất, kiểm tra theo dấu hiệu vi phạm. Cơ quan thuế có quyền tiến hành kiểm tra đột xuất tại trụ sở người nộp thuế khi có dấu hiệu vi phạm pháp luật về thuế và thực hiện các biện pháp nghiệp vụ như mua hàng không lấy hóa đơn (hoặc yêu cầu xuất hóa đơn) để ghi nhận bằng chứng.

Thứ ba, đối chiếu thông tin từ các nguồn khác nhau. Thông tin từ người tiêu dùng: Khuyến khích người tiêu dùng lấy hóa đơn khi mua hàng và phản ánh các trường hợp cơ sở kinh doanh từ chối xuất hóa đơn hoặc gợi ý thanh toán tiền mặt để không xuất hóa đơn. Các chương trình như "Hóa đơn may mắn" cũng nhằm mục đích này.

Dù các cơ sở này đang cố tránh dòng tiền qua ngân hàng, nhưng cơ quan thuế vẫn có thể yêu cầu ngân hàng cung cấp thông tin về các giao dịch đáng ngờ hoặc đối chiếu các khoản thanh toán không dùng tiền mặt trước đó.

Cơ quan thuế có thể đối chiếu thông tin từ các nhà cung cấp, kiểm tra hóa đơn đầu vào của cơ sở kinh doanh để ước tính quy mô hoạt động và doanh thu đầu ra tương ứng.

Thứ tư, xây dựng cơ sở dữ liệu rủi ro. Phân loại các nhóm ngành nghề, quy mô kinh doanh có rủi ro cao về việc không xuất hóa đơn, kê khai thiếu doanh thu (ví dụ: nhà hàng, quán ăn, dịch vụ giải trí, bán lẻ...). Đồng thời, tập trung nguồn lực kiểm tra vào các đối tượng có rủi ro cao.

Thứ năm, kiểm tra việc chấp hành đăng ký, sử dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền. Rà soát các hộ, cá nhân kinh doanh thuộc đối tượng phải áp dụng nhưng chưa đăng ký, hoặc đã đăng ký nhưng không sử dụng, sử dụng không thường xuyên; kiểm tra thực tế tại cơ sở xem máy tính tiền có được kết nối và truyền dữ liệu đúng quy định không.

Thứ sáu, sử dụng biện pháp ấn định thuế. Trong trường hợp cơ sở kinh doanh không ghi chép sổ sách kế toán, không xuất hóa đơn đầy đủ hoặc không giải trình được sự chênh lệch doanh thu, cơ quan thuế có quyền ấn định số thuế phải nộp dựa trên cơ sở dữ liệu của cơ quan thuế, so sánh với các cơ sở kinh doanh tương tự hoặc dựa trên các yếu tố đầu vào, chi phí.

Thứ bảy, tăng cường tuyên truyền để người nộp thuế hiểu rõ quy định và hậu quả của việc trốn thuế. Xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm đã được phát hiện để tăng tính răn đe.

Mức phạt cho hành vi trốn thuế có thể là phạt tiền từ 1 đến 3 lần số thuế trốn, và có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu số tiền trốn thuế lớn hoặc tái phạm. Việc khuyến khích thanh toán bằng tiền mặt để tránh xuất hóa đơn điện tử là một hành vi đi ngược lại mục tiêu minh bạch hóa nguồn thu và chống thất thu thuế của nhà nước.

"Các cơ quan chức năng, đặc biệt là cơ quan thuế, chắc chắn sẽ có các biện pháp nghiệp vụ để giám sát và xử lý các trường hợp vi phạm. Bản thân các chủ cơ sở kinh doanh cũng phải tuân thủ pháp luật để tránh những rủi ro pháp lý không đáng có", Luật sư Nguyễn Thanh Hà nhấn mạnh.