Giải mã “điểm nghẽn” nhà ở xã hội – Bài 3: Siết chặt quản lý, minh bạch thông tin để chặn đứng “cò” nhà ở xã hội

Tiềm ẩn những nguy cơ,  tăng cường hậu kiểm và xử lý vi phạm

Trao đổi với PV Đời sống & Pháp luật, đại diện Bộ Xây dựng cho biết, trong bối cảnh nhu cầu mua, thuê mua nhà ở xã hội tăng mạnh, dẫn đến hiện tượng người dân phải xếp hàng xuyên đêm, tự lập danh sách giữ chỗ để nộp hồ sơ, Bộ đã gửi văn bản đến UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương yêu cầu chấn chỉnh tình trạng mất trật tự, môi giới trái phép và thu tiền ngoài quy định tại một số dự án nhà ở xã hội.

Theo Bộ Xây dựng, tại một số dự án, đã xuất hiện tình trạng tập trung đông người, chen lấn, giành chỗ xếp hàng; người dân xếp hàng xuyên đêm, tự lập danh sách số thứ tự, giữ suất.

Thực trạng trên tiềm ẩn nguy cơ tranh chấp gây mất an ninh trật tự; phát sinh môi giới trái phép, “cò hồ sơ”, thu tiền giữ chỗ ngoài quy định, gây bức xúc và làm ảnh hưởng đến hình ảnh, hiệu quả chính sách nhà ở xã hội.

Nếu không được chấn chỉnh kịp thời, không chỉ gây mất an ninh trật tự mà còn tiềm ẩn nguy cơ phát sinh tiêu cực, tạo môi trường thuận lợi để các loại “cò mồi”, môi giới nhận tiền “lo hồ sơ”, rao bán “suất ngoại giao”... không đúng quy định, làm méo mó chính sách, ảnh hưởng lòng tin của người dân và gây khó khăn cho công tác quản lý nhà nước tại địa phương.

Do đó, Bộ Xây dựng đề nghị UBND các tỉnh, thành phố chỉ đạo Sở Xây dựng và các cơ quan liên quan phải công khai thông tin dự án ít nhất 30 ngày trước khi nhận hồ sơ, bao gồm số lượng căn hộ, giá bán, thuê mua, thời gian - địa điểm tiếp nhận. Việc công khai phải được đăng đồng thời trên cổng thông tin của Sở, UBND cấp xã và ít nhất một cơ quan báo chí địa phương.

Các cơ quan chức năng được yêu cầu hướng dẫn người dân chuẩn bị đầy đủ hồ sơ, tránh đi lại nhiều lần; đồng thời thực hiện xác nhận đối tượng, điều kiện thu nhập và nhà ở theo mẫu tại Thông tư 32/2025 của Bộ Xây dựng. Công an địa phương phải phối hợp chủ đầu tư và chính quyền cơ sở đảm bảo an ninh trật tự, phân luồng giao thông, tránh tình trạng chen lấn, tụ tập đông người.

Bộ Xây dựng yêu cầu các địa phương công khai danh sách người được mua, thuê mua sau khi ký hợp đồng và cập nhật lên trang thông tin điện tử phục vụ hậu kiểm, tránh trùng lặp.

Bên cạnh đó, Bộ yêu cầu tăng cường hậu kiểm và xử lý vi phạm. Thường xuyên kiểm tra tình trạng quản lý, sử dụng nhà ở xã hội. Đặc biệt, xử lý nghiêm, thu hồi căn hộ đối với các trường hợp kê khai gian dối, chuyển nhượng trái quy định hoặc không đúng đối tượng.

Với chủ đầu tư, Bộ Xây dựng yêu cầu bố trí nhiều điểm tiếp nhận hồ sơ, chia theo khung giờ, theo ngày hoặc theo khu vực dân cư tránh tập trung tại một thời điểm.

Các doanh nghiệp phải chuẩn bị phương án dự phòng khi lượng người nộp hồ sơ vượt khả năng đáp ứng. Trường hợp cần thiết, chủ đầu tư phải kéo dài thời gian tiếp nhận và thông báo rộng rãi để đảm bảo mọi người đăng ký đều được tiếp nhận.

Bộ khuyến khích ứng dụng công nghệ: nộp hồ sơ online, xếp hàng điện tử, phát số trực tuyến... nhằm giảm tình trạng tập trung đông người tại điểm tiếp nhận.

Người dân được Bộ Xây dựng khuyến cáo chỉ làm việc trực tiếp với chủ đầu tư, không giao dịch qua “cò mồi”, môi giới hay tin vào các “suất ngoại giao”, “suất nội bộ”.

Bộ Xây dựng đề nghị các địa phương thực hiện nghiêm túc để đảm bảo chính sách nhà ở xã hội được thực hiện đúng mục tiêu.

Nhà ở xã hội không phải kênh đầu tư

Cùng trao đổi về vấn đề này, luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm cho biết, dù pháp luật cấm chuyển nhượng NƠXH trong vòng 5 năm, thế nhưng vẫn luôn tiềm ẩn nguy cơ xuất hiện các giao dịch trá hình khiến nhà ở xã hội bị méo mó.

Thời gian qua, lực lượng công an ở nhiều tỉnh thành như Thái Nguyên, Hà Nội, Bắc Ninh, TP. HCM đã vào cuộc xác minh các dấu hiệu chuyển nhượng nhà ở xã hội trái quy định, thu tiền ngoài hợp đồng...

Theo luật sư Tú, những động thái điều tra này cho thấy thị trường nhà ở xã hội có lúc rơi vào tình trạng méo mó, có thể có lúc thành công cụ thu lợi của một nhóm người thay vì đảm bảo quyền lợi cho người thu nhập thấp.

“Vấn đề nằm ở sự thiếu minh bạch trong xét duyệt và lỗ hổng dữ liệu. Người có nhu cầu thật lại khó tiếp cận, trong khi người không thuộc diện ưu tiên lại có thể dùng cách lách luật để hợp thức hóa hồ sơ. Nếu nhà ở xã hội không đến đúng người cần, đó là thất bại cả về quản lý lẫn công lý xã hội”, ông Tú nhìn nhận.

Theo luật sư Tú, câu chuyện nhà ở xã hội không thể tách rời tổng thể chính sách an cư và quy hoạch đô thị. Dòng dịch chuyển lao động, áp lực đô thị hóa, hạ tầng giao thông, mô hình khu công nghiệp, cơ chế thuê - thuê mua... tất cả đều ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng nhà ở xã hội phát huy vai trò an sinh.

Do đó, việc công khai danh sách trúng suất theo điểm ưu tiên; liên thông cơ sở dữ liệu dân cư, thuế, bảo hiểm xã hội, đất đai; siết chặt toàn bộ giao dịch trá hình và quy rõ trách nhiệm cá nhân trong quá trình xét duyệt là việc làm cần thực hiện ngay.

Đồng thời, chính sách cần được thiết kế lại theo từng nhóm đối tượng. Công nhân cần nhà gần khu công nghiệp; công chức trẻ cần căn nhỏ, gần trung tâm; người yếu thế nên tiếp cận theo hướng thuê hoặc thuê - mua. Một chính sách ôm đồm nhiều mục tiêu sẽ xung đột và giảm hiệu quả an sinh.

“Nhà ở xã hội không phải kênh đầu tư. Đó là quyền an cư của người thu nhập thấp. Không được để xảy ra việc đầu cơ, mua bán suất ngầm và hợp thức hóa hồ sơ. Bởi nếu thế, giấc mơ an cư của nhiều người sẽ còn rất xa. Đó là điều mà chính sách nhà ở xã hội không được phép để xảy ra”, luật sư Trương Anh Tú phân tích.

Tăng nặng mức phạt với hành vi cho thuê, bán sai đối tượng nhà ở xã hội?

Bộ Xây dựng đang dự thảo Nghị định quy định xử phạt vi phạm hành chính về xây dựng. Tại dự thảo, Bộ Xây dựng đề xuất xử lý vi phạm quy định về quản lý giao dịch nhà ở.

Cụ thể, dự thảo Nghị định đề xuất phạt tiền từ 120 - 160 triệu đồng đối với hành vi bán, cho thuê, cho thuê mua nhà ở thuộc tài sản công không đúng thẩm quyền hoặc không đúng đối tượng hoặc không đủ điều kiện; bán, cho thuê, cho thuê mua nhà ở xã hội không đúng đối tượng; bán, cho thuê, cho thuê mua nhà ở xã hội không tuân thủ các điều kiện theo quy định.

Phạt tiền từ 200 - 260 triệu đồng đối với chủ đầu tư dự án nhà ở xã hội có hành vi chuyển nhượng quyền sử dụng đất để cá nhân tự xây dựng nhà ở.

Bộ Xây dựng cũng đề xuất phạt tiền từ 80 - 120 triệu đồng nếu bên thuê, thuê mua nhà ở xã hội không sử dụng nhà ở phục vụ vào mục đích ở cho bản thân và thành viên trong gia đình; bên mua, thuê mua nhà ở xã hội bán lại nhà ở không đúng quy định; thu tiền ứng trước của người mua nhà ở xã hội không đúng quy định.

Đối với việc không dành đủ diện tích đất để xây dựng nhà ở xã hội, sẽ bị phạt từ 260 - 280 triệu đồng. Hành vi này còn bị áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả là: buộc chủ đầu tư phải dành một phần diện tích đất ở trong dự án để xây dựng nhà ở xã hội hoặc đóng tiền tương đương giá trị quỹ đất đã đầu tư xây dựng hệ thống hạ tầng kỹ thuật để xây dựng nhà ở xã hội.

Mức phạt nặng nhất trong dự thảo là hành vi bán, cho thuê mua, tặng cho nhà ở không đúng đối tượng là cá nhân, tổ chức nước ngoài được phép sở hữu nhà ở tại Việt Nam; bán, cho thuê mua, tặng cho nhà ở vượt quá số lượng quy định. Nếu vi phạm, chủ đầu tư hoặc bên bán nhà ở sẽ bị phạt tiền từ 280 - 300 triệu đồng

Còn nữa..