Đạo diễn Lê Quý Dương: "Sân khấu nườm nượp hợp đồng chưa chắc đã chuẩn mực"

Là đạo diễn sự kiện lâu năm, khi chuyển sang đạo diễn mảng kịch, "phù thuỷ" Lê Quý Dương đã có hé lộ về kinh phí, doanh thu các vở diễn...

Nhiều tiền chắc gì làm nghệ thuật đã hay

Chào đạo diễn Lê Quý Dương! Người ta nói, làm các Festival lễ hội thường dễ xin tài trợ được nhiều hơn các vở diễn sân khấu, phải không anh?

Hai việc này hoàn toàn khác nhau cả về nội dung, hình thức, quy mô và giá trị! Một lễ hội có thể ảnh hưởng tới hàng chục, hàng trăm, thậm chí hàng triệu người ngay một lúc. Còn, một vở diễn sân khấu thì ít hơn và chậm hơn.

Thường tài trợ sẽ gắn với quảng bá truyền thông. Tuy nhiên, chất lượng tác phẩm mới là yếu tố quyết định. Một vở diễn sân khấu hấp dẫn, tràn đầy tính hiện đại và đặt ra được cách giải quyết những vấn đề của xã hội hiện đại, có thể chỉ làm tốn vài trăm triệu, nhưng sẽ có sức ảnh hưởng mạnh mẽ và rộng lớn tới cộng đồng hơn rất nhiều một lễ hội tốn vài chục tỷ, nhưng vô thưởng vô phạt.

Rất tiếc, hiện nay chúng ta chưa có nhiều những tác phẩm sân khấu như thế. Ngoại trừ những trường hợp rất đặc biệt của một giai đoạn sân khấu với các tên tuổi như: Tác giả Lưu Quang Vũ, Tào Mạt, Xuân Đức, Nguyễn Quang Lập; Đạo diễn Doãn Hoàng Giang, Xuân Huyền, Đoàn Anh Thắng...

Đã tới lúc sân khấu Việt Nam sẽ trở về thời hoàng kim với những vở diễn đầy tính nhân bản và chứa đựng giá trị hiện đại. Vậy nên, mới đây, tôi quyết định nhận dựng vở Làm Vua - vở diễn nói về cuộc đời của Thái hậu Dương Vân Nga - Hoàng hậu của hai vị Hoàng đế trong hai triều Đinh và Lê.

Kinh phí hạn hẹp của vở diễn liệu có ảnh hưởng tới sự sáng tạo của đạo diễn và diễn viên không, thưa anh?

Nhiều tiền chắc gì làm nghệ thuật đã hay, nếu không có cảm hứng thực sự rung động trái tim và kích thích khối óc sáng tạo. Ít tiền có khi vẫn cho ra đời những tác phẩm xuất sắc, kinh điển, để lại ấn tượng không quên cùng với những bài học nhận thức sâu sắc cho khán giả và muôn đời cho hậu thế.

Khi tôi nhận lời đạo diễn cho bất cứ một chương trình, sự kiện với nội dung và hình thức hay loại hình sân khấu biểu diễn nào, điều tôi quan tâm đầu tiên là mình có thấy thích không, hứng thú với nó không, có cảm xúc không? Cảm xúc sinh ra ý tưởng. Ý tưởng sinh ra nội dung và hình thức thể hiện. Tiền đôi khi là yếu tố cuối cùng.

Tiền nhiều làm kiểu nhiều tiền. Tiền ít làm kiểu ít tiền. Nhưng, cảm xúc thì không gì thay đổi được. Cảm xúc cho tôi nghị lực, quyết tâm và sự thông minh bất ngờ để vượt qua mọi khó khăn, rào cản!

Theo anh, có phải thù lao ở sân khấu kịch quá thấp là nguyên nhân khiến nhiều người bỏ nghề?

Có thể đó là một lý do khiến người ta bỏ nghề vì ai cũng cần phải sống. Nhưng, đó chưa phải là nguyên nhân quyết định! Nguyên nhân là chúng ta chưa có những kịch bản thực sự hay để người làm nghề rung cảm, những đạo diễn tầm cỡ để người ta nể phục và dõi theo với niềm tin sẽ tạo nên những giá trị sáng tạo mới. Điều nghiệt ngã, không phải lúc nào cũng có sẵn những tác giả đạo diễn như mong muốn để dẫn dắt và đồng hành cùng với những người làm sân khấu, để tạo nên một nền sân khấu với những giá trị lớn lao hơn giá trị của tiền.

Sân khấu cũng có nhiều loại khác nhau. Từ kịch nói không cần kịch bản hay lời thoại của tác giả, không cần dàn dựng của đạo diễn, cho tới những vở diễn đôi khi nói sai một từ là toàn bộ câu thoại thay đổi ý nghĩa và thông điệp. Không nên ngộ nhận một sân khấu đông nườm nượp khán giả với các hợp đồng biểu diễn đã là một sân khấu chuẩn mực. Cũng không nên vội buồn khi lâu lắm rồi chưa có một vở diễn sân khấu thực sự đỉnh cao gây chấn động lòng người nghĩa là nền sân khấu của chúng ta đang chết.

Sự phát triển của sân khấu phụ thuộc vào nhiều yếu tố, đỉnh cao đôi khi được tính bằng trăm năm qua nhiều thế hệ. Nền nghệ thuật của chúng ta hôm nay cũng chưa hẳn là "cháy" chất xám hay "lãng phí" chất xám. Có khi chúng ta đang "thiếu" chất xám thì đúng hơn. Chất xám ở đây không hẳn chỉ là trí tuệ, tri thức. Nó còn là nghị lực và lòng dũng cảm để vượt qua những rào cản.

Nghệ sĩ sáng tạo phải “thỏa mãn” cảm xúc của bản thân

Sắp tới, đạo diễn Lê Quý Dương dựng vở “Làm vua” nói về cuộc đời của Thái hậu Dương Vân Nga, anh sẽ làm gì để kéo khán giả đến rạp?

Khi làm bất cứ chương trình nào, loại hình gì, điều đầu tiên tôi muốn là "thỏa mãn" bản thân mình trước. Nó đúng với bản chất của sáng tạo nghệ thuật. Người nghệ sĩ sáng tạo nào cũng chính là người khán giả đầu tiên thưởng thức tác phẩm của mình. Mình không thích, thì còn ai thích nữa. Nhưng, đôi khi mình thích mà người ta lại không thích thì sao? Do, một là mình quá kém cỏi và hai là người ta chưa hiểu mình. Trong cả hai hai trường hợp, thì tác phẩm và người thưởng thức đều chưa gặp nhau. Đó là một nỗi buồn chung của nghệ thuật.

Khán giả rộng lớn mênh mông với đủ kiểu nhận thức, trình độ và nhu cầu thưởng thức khác nhau. Biết chiều ai nhỉ để cho họ đến rạp. Có người dựng tác phẩm theo kiểu bình dân để thu hút đối tượng khán giả này, cho dù có khi chính người dựng cũng không thích lắm. Có người chui vào tháp ngà dựng theo kiểu hàn lâm, kinh viện và bất chấp dư luận. Tôi chỉ nghĩ đơn giản là dựng những gì đúng nhất với cảm xúc của mình. Có thể, có người thích và có người không thích, nhưng đó là cảm xúc của tôi. Cảm xúc   chân thật và trọn vẹn nhất của riêng tôi.

Làm kịch lịch sử theo anh khó nhất là điều gì?

Làm kịch lịch sử, điều khó nhất là phải có tính đương đại. Nếu làm kịch lịch sử giống như lịch sử nguyên bản hiện lên, thì làm làm gì? Tuy nhiên, cũng không được xuyên tạc hay bịa đặt, bóp méo lịch sử. Khó là ở chỗ đó. Phải tìm ra được những bài học hiện đại sâu sắc và có giá trị đương thời từ câu chuyện lịch sử đó. Thực ra, những vấn đề lớn lao và triết lý nhân văn của loài người cũng chẳng thay đổi mấy theo chiều dài văn minh của nhân loại.

Ngày xưa, chiến tranh bằng giáo mác voi ngựa, rồi phát triển hơn thì súng đạn xe tăng, máy bay, đến sau này là chiến tranh bằng thương mại, kinh tế, thậm chí văn hóa, cao hơn nữa là chiến tranh bằng công nghệ. Hình thức có thể đổi thay, nhưng bản chất của chiến tranh vẫn không thay đổi. Bởi vậy, kịch lịch sử khi được dàn dựng đúng sẽ giúp con người đi vào bản chất các vấn đề của xã hội và tồn tại. Nó làm con người sống tự tin hơn, sáng tạo hơn, và điều quan trọng nhất là giữ nguyên vẹn cho mình khát vọng sống và những giá trị nhân văn.

Xin cảm ơn những chia sẻ của anh! 

Bảo Quyên

Bài đăng trên ấn phẩm Đời sống & Pháp luật số Thứ Chủ Nhật (17)