Đánh thức một Chi Lăng hùng tráng còn say giấc- Bài 1: Vẳng nghe tiếng trống trận Chi Lăng

Ngày nay, bằng sự nỗ lực của tỉnh Lạng Sơn, việc bảo vệ, phát huy và khai thác giá trị di tích một cách hợp lý, phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội an ninh quốc phòng của địa phương, đặc biệt là kinh tế du lịch được chú trọng. Điều này nhằm tạo lập sự hài hòa giữa quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch xây dựng nông thôn mới với bảo vệ di sản văn hóa và phong trào xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở.

Điểm chiến lược- vùng tử địa

Lạng Sơn cũng là một trong những con đường ngắn nhất (khoảng 150km) từ biên giới đến Kinh thành (Đông Đô, Thăng Long) và cũng thuận lợi nhất (đường ít đèo, dốc hơn so với Cao Bằng, Quảng Ninh hay Tuyên Quang).

Ải Chi Lăng, Lạng Sơn nằm trên đường độc đạo, được coi là cửa ải hiểm trở nhất trên đường từ Pha Lũy (Ải Nam Quan) tiến về Đông Quan, nằm cách Pha Lũy khoảng 60km nên càng chiếm giữ một vị trí chiến lược quân sự trọng yếu. “Biên giới Lạng Sơn có ba cửa ải: giữa là Kỳ Cấp, trên là ải Khả Ly, dưới là ải Lộc Châu. Đằng sau là núi Mã An và Ải Chi Lăng; quân thủy có thể đóng ở bến sông Thương hay bến Lục Nam, Bãi Tân”. Vua Lê Đại Hành (vua Lê Hoàn) đã đánh giá địa thế của ải Chi Lăng “Giặc vào như bè xuôi thác, giặc ra như cá mắc hom”. Nơi đây được coi là “tử địa”, có quy mô khá rộng (khoảng 4 km), kéo dài 20 km từ Pha Lũy (Nhân Lý) đến lũy Ngõ Thề (Chi Lăng), bao lần chôn xác quân thù.

Thung lũng Chi Lăng có địa thế vô cùng hiểm yếu: ở giữa là một thung lũng dài khoảng 20km, rộng 4km, khoảng 50 ha; bắt đầu từ km46 Quốc lộ 1A, kéo đến km63+500; Phía Bắc giáp xã Nhân Lý, phía Tây giáp xã Bằng Mạc, Vạn Linh (Lạng Sơn), phía Đông giáp xã Quan Sơn (Lạng Sơn), xã Tân Sơn (tỉnh Bắc Ninh), phía Nam giáp xã Cai Kinh, Tân Thành (tỉnh Lạng Sơn). Thung lũng này ở giữa hai dãy núi, phía Tây là dãy núi đá vôi lởm chởm trùng điệp hùng vĩ, vách núi dựng đứng như bức trường thành kéo dài (sau này gọi là dãy núi Cai Kinh). Men theo dày núi Cai Kinh là dòng sông Thương và con đường cái quan (con đường đi xứ).

Phía Đông là hệ thống dãy núi đất Bảo Đài, Thái Họa trùng điệp như những bức thành cao. Tại hai đầu phía Bắc và Nam, mạch núi đá và Bảo Đài, Thái Họa thu hẹp, gần như khép kín lấy hai đầu thung lũng Chi Lăng tạo thành trận đồ rộng lớn, hiểm trở.

Chúng càng tiến sâu về cuối ải Chi Lăng, sự nguy hiểm càng được nhân lên gấp đôi khi thiên nhiên khéo léo sắp xếp để ải Quỷ Môn nằm ở khu vực cuối lòng thung lũng Chi Lăng – tức là ải nằm trong ải. Ải Quỷ Môn là một thung lũng nhỏ hình bầu dục chạy theo hướng Đông Bắc – Tây Nam, chiều dài khoảng 4km. Chỗ rộng nhất chỉ hơn 1km.

 Tại hai đầu phía Bắc và Nam, một lần nữa mạch núi thu hẹp, gần như khép kín tạo thành hai cửa hiểm trở: cửa phía Bắc gọi là “Quỷ Môn Quan” tức là Cửa ải quỷ; cửa phía Nam gọi là Ngõ Thề. Men theo giữa hai dãy núi vẫn là dòng sông Thương. Bên trong lòng ải là núi Quỷ, núi đá Phượng Hoàng (Nà Nông) liền với dãy núi đất thuộc hệ núi Thái Họa và Bảo Đài; phía Nam là Lũy Ngõ Thề. Xen kẽ những khu đầm lầy được tạo bởi nước ở khe núi Bảo Đài chảy ra đọng lại như Nà Pung, Nà Lúm (đồng lầy, đồng thụt) ở bãi Đầm. Dân gian còn gọi là đồng Rộc (nghĩa là đồng hoang rậm rạp).

Với địa thế này, ải Chi Lăng được coi là bức tường thành vững chắc từ xa bảo vệ kinh thành Thăng Long, chặn đứng các cuộc xâm lăng từ phương Bắc. Với giặc phương Bắc, ải Chi Lăng cũng được coi là một điểm chiến lược, là một vùng tử địa,“cửa họng của Giao Chỉ” buộc phải vượt qua trước khi muốn tiến vào Đại Việt. Từ rất sớm, sau khi xác định hướng tiến công chính của địch, cha ông ta đã lợi dụng sự hiểm yếu của Chi Lăng để “lấy ít địch nhiều”, “lấy nhỏ thắng lớn”. Vì thế, sông núi Chi Lăng đã diễn ra nhiều trận quyết chiến chiến lược, lập nên những chiến công vang dội trong lịch sử dân tộc, thể hiện tài thao lược, nghệ thuật quân sự tài tình; tư duy chiến lược, chiến thuật, khả năng vận dụng, tận dụng tối đa địa hình địa thế đã góp phần vào thắng lợi của các trận đánh của cha ông ta cách đây hàng nghìn năm.

Chiến thắng ghi dấu ngàn năm

Tháng 4 năm 981, quân Tống do Hầu Nhân dảo chỉ huy, kéo sang xâm lược, bị Lê Hoàn phá tan ở đây. “Đại Việt sử ký toàn thư” chép: “Hầu Nhân Bảo và Tôn Toàn Hưng đến Lạng Sơn, Trần Khâm Tộ, Lưu Trừng đến sông Bạch Đằng. Vua tự làm tướng đi chặn giặc, sai quân sĩ đóng cọc ngăn sông” . Tương truyền, Lê Hoàn đã thân chinh lên tận vùng núi Lạng Châu, mời các tù trưởng và các bô lão địa phương đến hang Thái Đức bàn bạc và quyết định đánh lớn ở vùng Chi Lăng.

Cuối 1076, đạo quân người Tày do phò mã Thân Cảnh Phúc chỉ huy trấn giữ ải này đã tiêu hao một phần lớn sinh lực địch, buộc chúng phải men theo khe núi hẹp ở Vạn Linh để về Yên Thế (Bắc Ninh ngày nay). Nhưng tất cả âm mưu của chúng đều nằm trong tính toán của Lý Thường Kiệt, Phò mã Thân Cảnh Phúc và các bô lão ở ải Chi Lăng, quân ta đã bố trí sẵn lực lượng đánh úp khiến quân Tống “phải hết sức mới ra khỏi núi”.

Cuối thế kỷ thứ XIII, trong cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông, vua tôi nhà Trần cũng đã lấy Chi Lăng làm vị trí quan trọng để đóng quân, ngăn chặn địch.

Cuối thế kỷ XIX, khi thực dân Pháp xâm lược nước ta, Chi Lăng là căn cứ của Khởi nghĩa Hoàng Đình Kinh. Những chiến công của nghĩa quân đã có tiếng vang lớn, làm chấn động cả trong và ngoài nước, khiến quân Pháp vô cùng hoảng sợ.

 Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, tiểu đội nữ du kích Quang Lang (nay là xã Chi Lăng) đã bắn rơi máy bay Mỹ góp phần bảo vệ cảng nổi Ga Đồng Mỏ và đường ống xăng dầu - 2 trong 5 tuyến đường huyết mạch tri viện cho tiền tuyến miền Nam. Ngoài ra Chi Lăng là vùng đất có nhiều di tích khảo cổ về nền văn hóa Hòa Bình, Bắc Sơn và có nhiều danh lam thắng cảnh nổi tiếng, có địa chất, địa mạo phong phú, hấp dẫn., cảnh quan môi trường hùng vĩ tươi đẹp… Ngày 17/4/2025, UNESCO đã công bố danh sách 16 Công viên địa chất toàn cầu mới, trong đó có Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn.

Vùng đất Chi Lăng đã đi vào lịch sử với bao tấm gương anh dũng của các bậc tiền nhân đến những nhà cách mạng sau này. Tất cả đã đem máu xương đổ xuống nơi linh thiêng để dệt nên một Việt Nam gấm hoa.

Nhưng Chi Lăng lừng danh nhất trong lịch sử, chính vì nơi đây, trong thế kỷ thứ XV, đã ghi thêm chiến công rực rỡ giết chết Tổng binh Thái tử Thái bảo An Viễn hầu Liễu Thăng, viên chủ soái cầm đầu cả hai đạo quân viện binh 15 vạn quân, 5 vạn ngựa của giặc Minh. Trận đánh đã được Nguyễn Trãi ghi vào Đại cáo Bình ngô vang danh ngàn đời.

Còn nữa...