Chuyện “Ông Trâu” ở Đồ Sơn

Lễ hội truyền thống chọi trâu Đồ Sơn được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2013 có nguồn gốc gần 1.000 năm. Để có những cặp trâu chiến phục vụ lễ hội thì đằng sau là những câu chuyện ly kỳ.

Tích xưa về lễ hội

Sách Địa chí thị xã Đồ Sơn ghi, trước Công nguyên một vài thế kỷ, Đồ Sơn đã có người đến sinh cơ lập nghiệp. Họ nguyên quán ở Thanh Hóa, theo gió mùa ra biển đánh cá, bị bão đưa thuyền dạt vào bãi biển Đồ Sơn.

Để cho những chuyến đi biển được bình yên, cư dân đặt bát hương thờ vị thần hộ mệnh trên một tảng đá màu nâu non ở sườn núi. Về sau mọi người dựng lên trên đó một ngôi nhà bằng cỏ, gọi là Nghè. Năm 1058, vua Lý Thánh Tông cho xây tháp Tường Long trên ngọn núi này nên gọi là núi Tháp. Với tấm lòng thành kính, mỗi lần dong buồm ra biển, ngư dân thường đến Nghè cầu thần phù. Khi trở về, họ cũng hướng về Nghè cảm tạ.

Năm nọ, trời làm đại hạn, cư dân chỉ biết khẩn cầu thần linh. Đêm trăng sáng tháng Tám, một số người trông thấy ngoài biển, giữa vầng hào quang sáng chói có cụ già râu tóc bạc phơ, ngự trên một phiến đá nhìn đôi trâu trắng chọi nhau. Sau đó, một trận mưa rào đổ xuống. Người dân hiểu rằng thần linh đã che chở cho họ. Từ đó, người dân tổ chức chọi trâu và làm thịt trâu để dâng thần.

Ngoài ra, còn có câu chuyện biển Đồ Sơn thường bị thủy quái quấy nhiễu, để được yên ổn làm ăn, dân làng lập đàn cúng thần linh. Hôm sau thủy quái đầu rồng, mình trâu rất lớn bị chết nổi lên. Dân làng cho rằng thần linh đã diệt họa cho dân, nên mua trâu về mổ làm lễ tạ. Những con trâu được mua về tự dưng lại chọi nhau. Từ đó, mỗi năm trước khi mổ trâu tạ thần, người ta đều cho trâu chọi nhau, thành tục lệ. Vua Lý Thánh Tông đi đánh Chiêm Thành thấy dân có tục chọi trâu nên lệnh cho mở hội.

Cũng có chuyện, đội quân của Quận He Nguyễn Hữu Cầu chống lại nhà Trịnh, khi dừng chân tại Đồ Sơn thấy 2 con trâu chọi nhau rất quyết liệt, ông đã cho tổ chức hội chọi trâu để luyện quân và khích lệ tướng sĩ. Mỗi dịp ra quân, ông đều cho mở hội chọi trâu và đều dành thắng lợi.

Những kỷ niệm khó quên

Cụ Hoàng Gia Thơm, trú tại phường Hải Sơn, năm nay gần 80 tuổi, là nghệ nhân nuôi và chơi trâu chọi kể: Năm 1990, lễ hội được phục dựng bài bản theo truyền thống và duy trì cho đến nay. Trong 25 năm liên tục tham gia lễ hội, trâu của cụ đạt 1 giải Nhất, 3 giải Nhì và 3 giải Ba.

Cụ Thơm đã đặt dấu chân khắp mọi miền đất nước cho đến sang các nước bạn tìm trâu. Cụ cho hay, trâu ở những vùng này to khỏe, dai sức vì phải kéo gỗ, lao động nhiều nên sức đề kháng hơn hẳn trâu vùng đồng bằng. Để có được trâu chọi ưng ý, cụ Thơm phải trèo đèo lội suối, ăn nằm với dân bản hàng tháng trời.

Sau khi tham gia nhiều kỳ lễ hội, năm 1997, trâu của cụ Thơm mua tại Nghệ An đạt giải Nhất. “Ông Trâu” mà cụ Thơm nhớ nhất được mua tại tỉnh Kiên Giang năm 2003. Khi đã chọn được trâu, cụ Thơm thuê người dắt trâu ra đường lớn. Bất ngờ, khi qua một nhà đang nhốt trâu trong chuồng. Trâu của cụ Thơm nhìn thấy đối thủ đã lao vào đánh con trâu này gần chết. Cụ Thơm bị xử phạt... 5 triệu đồng. Về sau, “Ông Trâu” này đạt giải Nhì trong mùa lễ hội.

Năm 2015, cụ Thơm được lái trâu chỉ dẫn vào nhà một người dân có trâu hay ở Nghệ An. Nhưng trâu đã được chủ nhà cho người Lào thuê. Hai tháng sau, trâu được chủ nhà đưa về. Lúc này ông Lê Bá Tuyền (ở phường Ngọc Xuyên) tìm đến và mua được. Con trâu này sau đó đã đạt giải Nhất, khiến cụ tiếc ngẩn người.

Vào thập niên 90 của thế kỷ trước, kinh tế eo hẹp và để thuê xe tải chở trâu từ Hoành Bồ (Quảng Ninh) về là rất khó nên cụ dắt trâu đi bộ về Hải Phòng. Khi đến phà Rừng (khúc sông này có chiều rộng hơn 500m), trâu không thể lên phà. Vì vậy phà vừa chạy, trâu vừa bơi dưới sông. Quãng đường ngắn nhất từ phà Rừng về Đồ Sơn phải qua nội thành Hải Phòng. Vì vậy cụ Thơm quyết định dắt trâu qua... phố. CSGT định xử phạt nhưng cụ Thơm không đồng ý. Cuối cùng CSGT phải chấp nhận để cụ dắt trâu về nhưng với điều kiện phải mua một cái xô để hứng... phân trâu, không để ảnh hưởng đến vệ sinh môi trường.

Khi đã mua được trâu, công việc huấn luyện trâu trở thành “võ sĩ” vô cùng công phu, vất vả. Ông Lê Bá Vẻ - nghệ nhân chơi trâu chọi phường Vạn Hương - chia sẻ kinh nghiệm: “Chuồng nuôi phải rộng rãi, khô ráo, sạch sẽ; phải phun thuốc khử trùng; những ngày thời tiết ẩm ướt, nhiều muỗi phải hun khói và mắc màn cho trâu để đảm bảo sức khỏe. Mùa hè, trâu ngày nào cũng phải tắm, kỳ cọ sạch sẽ móng guốc để không bị nấm và ký sinh trùng.

Về chế độ dinh dưỡng, ngoài việc chăn thả hàng ngày, đến 8h tối là phải có cỏ tươi cho trâu ăn, cho trâu ăn thêm trứng gà, vitamin B1, B10, uống mật gấu để tăng cường thể lực, cho uống nước chè tươi để gân trở nên săn chắc. Phải cho trâu tập bơi, chạy, lội bùn. Gần đến lễ hội, chủ trâu cho trâu ra làm quen với sân bãi, với múa cờ, với tiếng trống, tiếng thanh la, loa đài để trâu không cảm thấy choáng ngợp.

Một ngày trước khi lâm trận, trâu được đưa ra đình làng làm lễ phong “Ông Trâu”, khi đó trâu không chỉ là vật nuôi mà là niềm tự hào của cả dân làng.

Minh Sơn

Bài đăng trên ấn phẩm Đời sống & Pháp luật số Thứ 4(20)