Chìa khóa đưa Việt Nam vượt "bẫy" thu nhập trung bình

Phát huy hiệu quả bộ máy chính trị sau tinh gọn

Mục tiêu trở thành nước có thu nhập cao vào năm 2045 - thu nhập bình quân hơn 13.000USD sẽ là hành trình nhiều thách thức với Việt Nam, song đây cũng là động lực để toàn dân đồng lòng thực hiện khát vọng thịnh vượng, bước vào kỷ nguyên mới của dân tộc.

Ông Nguyễn Quang Huân - Chủ tịch Công ty Cổ phần HALCOM Việt Nam, Đại biểu Quốc hội (đoàn Bình Dương) chỉ rõ, các mức thu nhập trung bình thấp là GDP bình quân đầu người dưới 5.000 USD, thu nhập trung bình cao là trên 5.000 USD. Thu nhập cao là ở mức 13.000 - 15.000 USD.

“Thông thường hiện nay, các nước hay bị mắc vào "bẫy" thu nhập trung bình là không vượt qua được mức 7.000 đến 10.000 USD. Có những quốc gia kéo dài đến hàng chục năm trong vòng bẫy này”, ông Huân nói.

Phân tích 4 loại hình “bẫy” cơ bản mà quốc gia gặp phải, ông Huân cho biết đó là "bẫy" về vốn đầu tư, "bẫy" về nguồn lao động, "bẫy" về khoa học công nghệ và "bẫy" về chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế. Một quốc gia nếu cứ phát triển một cách thông thường, không tính toán, không chủ động chuyển đổi thì sẽ rất dễ mắc vào những “bẫy” trên.

Theo ông Huân, để vượt qua được “bẫy”, trước tiên phải “phá bẫy” và biến các "bẫy" đó thành động lực phát triển. Ví dụ như muốn "phá bẫy" về khoa học công nghệ thì phải đầu tư vào khoa học công nghệ, trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ số.

Ông Nguyễn Quang Huân, Chủ tịch Công ty Cổ phần HALCOM Việt Nam, Đại biểu Quốc hội đoàn tỉnh Bình Dương.

Hay "bẫy" chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế, theo ông Huân, hiện nay Việt Nam đang phụ thuộc lớn vào FDI, xuất khẩu trong khi đó tiêu dùng trong nước chưa được đẩy mạnh, phát huy hết nội lực vốn có.

Báo cáo của Tổng cục Thống kê cho thấy, kết thúc năm 2023, GDP cả nước tăng 5,05% so với năm trước với quy mô theo giá hiện hành đạt hơn 10,22 triệu tỷ đồng, tương đương 430 tỷ USD. Ông Huân nhìn nhận, nếu tăng trưởng kinh tế của Việt Nam duy trì liên tục 7%/năm thì đến năm 2045, quy mô nền kinh tế sẽ ở mức 2.000 tỷ USD, thu nhập bình quân đầu người sẽ đạt ở mức 20.000USD. Khi đó, Việt Nam sẽ lọt top 20 nền kinh tế lớn nhất thế giới.

“Song, không ai đảm bảo rằng Việt Nam lúc nào cũng phát triển được mức GDP 7% như hiện nay. Thể chế hiện đang là điểm nghẽn của điểm nghẽn, chúng ta đã nhìn thấy vấn đề này và đang nỗ lực “phá bỏ” để đạt được đích đến phát triển trong kỷ nguyên mới. Việc tinh gọn bộ máy là bước đi đầu tiên để Việt Nam tháo gỡ điểm nghẽn thể chế, tiếp đó là phát huy hiệu lực, hiệu quả bộ máy chính trị sau khi tinh gọn”, ông Nguyễn Quang Huân nói.

Khai thác hiệu quả thế mạnh giai đoạn dân số vàng

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Hà (đoàn Bắc Ninh) nêu thực tế, Việt Nam đang đếm ngược 10 năm giai đoạn vàng để chuyển từ già hóa dân số sang dân số già như các nước châu Âu hiện nay vào năm 2036. Để nhằm mục đích hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, thúc đẩy phát triển kinh tế tri thức và khai thác hiệu quả thế mạnh của giai đoạn dân số vàng để vượt qua bẫy thu nhập trung bình mà các nước đang phát triển đã gặp phải, theo bà Hà, chúng ta cần nghiên cứu, bổ sung các quy định cụ thể nhằm ưu tiên hỗ trợ đối với nhóm đối tượng lao động mới như lao động công nghệ, lao động trong bối cảnh kinh tế số, chuyển đổi số.

Khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào đào tạo nâng cao trình độ lao động, các cơ sở đào tạo chuyên nghiệp, đặt hàng các doanh nghiệp lớn hay khuyến khích họ tham gia từ khâu xây dựng chương trình và mục tiêu đào tạo.

“Có như vậy thì chúng ta sẽ tận dụng được tối đa lợi thế về nguồn nhân lực dồi dào, biến thế hệ trẻ thành lực lượng lao động vàng đúng nghĩa và sẽ tạo sự đột phá trong chính sách và xây dựng một thị trường lao động hiệu quả”, bà Hà nêu.

GDP phải tăng trưởng đều đặn 7%/năm

GS.TS.Phạm Hồng Chương - Hiệu trưởng Đại học Kinh tế Quốc dân, chỉ ra rằng, Việt Nam đang đối mặt với những xu hướng lớn định hình tương lai, mở ra cả cơ hội và thách thức. Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 cùng với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số và trí tuệ nhân tạo, mang đến tiềm năng nâng cao năng lực cạnh tranh, tăng tính bền vững về kinh tế, cải thiện chất lượng sản phẩm, dịch vụ và quy trình sản xuất. Tuy nhiên, đi kèm với đó là những vấn đề lớn như gia tăng thất nghiệp, áp lực về hạ tầng, an ninh thông tin và nguy cơ tụt hậu nếu không nhanh chóng thích ứng.

Đảng và Chính phủ Việt Nam đã đặt mục tiêu đưa đất nước trở thành quốc gia đang phát triển có thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và quốc gia phát triển có thu nhập cao vào năm 2045. Để đạt được mục tiêu này, nền kinh tế sẽ phải tăng trưởng với tốc độ bình quân hàng năm là 7% trong vòng 20 năm tới.

GS.TS Phạm Hồng Chương, Hiệu trưởng Đại học Kinh tế Quốc dân.

Bên cạnh đó, ông Chương bày tỏ lo ngại về các yếu tố toàn cầu và nội tại đang tạo thêm áp lực lớn. Việt Nam đang trong giai đoạn dân số già hóa nhanh chóng, trong khi mức lương tăng dần. Sự suy giảm của thương mại toàn cầu và các yêu cầu khắt khe hơn về môi trường, xã hội đặt ra thách thức lớn cho doanh nghiệp.

Đồng thời, những vấn đề như suy thoái môi trường, biến đổi khí hậu, và ảnh hưởng lâu dài từ đại dịch Covid-19, cùng với bất ổn và xung đột chính trị tại nhiều khu vực, cũng là những thách thức lớn trên con đường hướng tới mục tiêu phát triển của Việt Nam.

Tập trung thúc đẩy 3 đột phá chiến lược

Đại biểu Quốc hội Trần Hoàng Ngân- Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội nói rằng: “Thường những nước có thu nhập thấp sẽ nghĩ đến khả năng mắc bẫy thu nhập trung bình vì thu nhập trung bình thường kéo dài”.

Song ông Ngân cho rằng, đến hết năm 2025, Việt Nam sẽ vượt qua mức thu nhập trung bình thấp và chuyển sang mức thu nhập trung bình và hướng tới năm 2030, Việt Nam là nước có thu nhập trung bình cao và đến 2045 là nước thu nhập cao. “Chúng ta hoàn toàn có thể thoát "bẫy" thu nhập trung bình. Vấn đề là phải hành động thực chất. Chúng ta đã chỉ ra 3 đột phá chiến lược là tập trung tháo gỡ thể chế, hạ tầng, nguồn nhân lực. Chúng ta đã và đang làm và cần phải làm tốt hơn, nhanh hơn, hiệu quả hơn 3 đột phá đó”, ông Ngân nói.

ĐBQH Trần Hoàng Ngân, Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội.

Vị đại biểu cũng nói thêm, Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên số, kỷ nguyên của công nghiệp hiện đại, kỷ nguyên đó chúng ta phải nắm bắt để tăng tốc. Lấy khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, kinh tế số, kinh tế tuần hoàn là những động lực mới để tăng tốc, bên cạnh đó phải chú ý đến việc phát triển bền vững, dựa vào nội lực là chủ lực.

Giải phóng động lực để doanh nghiệp thực sự lớn mạnh

TS.Nguyễn Quốc Việt - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế và Chính sách (VEPR) nhận định, Việt Nam đang có nguy cơ rơi vào bẫy thu nhập trung bình khá lớn. Giải thích cho điều này, ông Việt cho biết thứ nhất, chi tiêu công cho giáo dục nói chung, giáo dục đại học của Việt Nam nói riêng quá thấp. Điều này làm cho trình độ và khả năng đáp ứng việc làm sau khi ra trường của sinh viên, học viên của nước ta bị đánh giá thấp so vớimặt bằng thế giới. Ngoài ra, trong thời gian tới, Việt Nam có thể sẽ phải đối mặt với việc già hóa dân số. Chính vì thế, nếu không tận dụng được giai đoạn “dân số vàng” để nâng cao trình độ, kỹ năng của đội ngũ lao động thì sẽ rất khó để vượt bẫy thu nhập trung bình.

TS. Nguyễn Quốc Việt, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế và Chính sách (VEPR).

Thứ hai, mặc dù trong nhiều năm qua, nền kinh tế Việt Nam vẫn ghi nhận mức tăng trưởng ổn định. Tuy nhiên vẫn dựa trên mô hình tăng trưởng cũ, phụ thuộc vào tài nguyên, nhân công giá rẻ, FDI, xuất khẩu..., cộng thêm việc những thể chế của nước ta vẫn chưa đủ mạnh dù liên tục đẩy mạnh cải cách. Các doanh nghiệp trong nước vẫn khó cạnh tranh với các doanh nghiệp nước ngoài, thậm chí khó cạnh tranh ngay trên “sân nhà”.

Theo ông Việt, xét cho cùng năng suất lao động phải đến từ hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp và phụ thuộc khả năng đầu tư ứng dụng cho khoa học công nghệ. “Muốn doanh nghiệp thực sự phát triển thì phải có cơ chế thị trường hoàn chỉnh, giải quyết các “điểm nghẽn” thể chế để giúp cho doanh nghiệp thực sự lớn mạnh, tận dụng cơ hội phát triển, vượt qua thách thức”, TS.Nguyễn Quốc Việt cho hay.

Bài đăng trên ấn phẩm báo in Đời sống & Pháp luật số 20 đến 29 (ra từ ngày 23/1/2025 đến 3/2/2025).