Bắt cóc online-Bài 3 Khung pháp lý xử lý tội phạm “bắt cóc online”: Cảnh báo từ thực tiễn

Lời Tòa soạn: Không cần xiềng xích hay phòng giam lỏng, những cuộc gọi giả danh công an đã khiến nhiều học sinh, sinh viên vv... bị đe dọa, thao túng tâm lý và bị kẻ lừa đảo "điều khiển từ xa" như một con rối. Nạn nhân ngoan ngoãn nghe lời chúng và "biến mất", thực hiện các yêu cầu của tội phạm lừa đảo như thông báo cho gia đình bị bắc cóc, đề nghị chuyển tiền và cắt liên lạc với gia đình trong một thời gian. Một loại hình “bắt cóc không chạm tay” cực kỳ ranh ma quỷ quyệt gây phẫn uất trong dư luận, nó đã và đang âm thầm diễn ra, bất kỳ ai cũng có thể là nạn nhân nếu không nêu cao tinh thần cảnh giác. Lực lượng công an nhân dân đã có những chiến công trong quá trình giải cứu đầy mưu trí, dũng cảm và bản lĩnh.

Nhóm Phóng viên Đời sống và Pháp luật thực hiện tuyến bài “Bắt cóc online: Khi nạn nhân sập chiếc bẫy vô hình” nhằm bóc trần thủ đoạn tinh vi của tội phạm, theo dấu những cuộc giải cứu nghẹt thở, và chỉ ra lỗ hổng khiến nạn nhân bị dẫn dụ và khuyến cáo của cơ quan chức năng nhằm ngăn chặn, phòng ngừa. Kính mời quý vị độc giả tiếp tục đón xem. Trân trọng.

“Bắt cóc online” chiêu trò lừa đảo tinh vi kết hợp tâm lý và công nghệ

Trong thời gian gần đây, cụm từ “bắt cóc online” liên tục xuất hiện trên truyền thông, phản ánh một thủ đoạn lừa đảo chiếm đoạt tài sản mới. Thực tế, không có vụ bắt cóc nào diễn ra, nhưng kịch bản được dàn dựng khéo léo đến mức nạn nhân tin rằng người thân thường là con cái đang bị giam giữ, buộc họ phải chuyển tiền ngay lập tức.

Các đối tượng thường nhắm đến học sinh, sinh viên hoặc người trẻ tuổi học tập xa nhà. Chúng sử dụng thông tin cá nhân thu thập trước đó, mạo danh cơ quan công an hoặc người thân, áp dụng công nghệ giả giọng nói, AI, deepfake để tạo tình huống khẩn cấp, kèm theo áp lực thời gian và cấm liên lạc ra ngoài.

Nhiều trường hợp, kẻ gian còn thao túng tâm lý nạn nhân trực tiếp khiến họ tin rằng mình đang bị bắt cóc, tự tìm đến nơi vắng vẻ theo chỉ đạo. Từ đó, chúng tạo ra “nạn nhân kép”: vừa khống chế tâm lý người trẻ, vừa uy hiếp cha mẹ bằng hình ảnh, âm thanh giả.

Nguy hiểm hơn là khi đã đe dọa được nạn nhân, thao túng tâm lý nạn nhân khiến nạn nhân sợ hãi, hoảng loạn thì các đối tượng tiếp tục dẫn dụ nạn nhân đi đến những nơi vắng vẻ hoặc những nơi riêng tư như nhà nghỉ, khách sạn để “làm việc riêng” và dọa sẽ quay video, sử dụng hình ảnh đó để yêu cầu gia đình chuộc lại con em, một hình thức bắt cóc tinh thần, lừa đảo mới đang có dấu hiệu lan rộng.

Trung tá Nguyễn Thanh Hải, Công an phường Từ Liêm, Hà Nội cho biết trong quá trình đấu tranh cũng như phòng ngừa các tội phạm lừa đảo công nghệ cao này, không chỉ tội phạm lừa đảo online mà tất cả các tội phạm khác, việc điều tra khám phá những vụ án này cũng rất khó vì nó liên quan đến các cái tài khoản mạng xã hội, liên quan đến tài khoản ngân hàng, các đối tượng sử dụng đều không chính chủ.

Thêm nữa các đối tượng này thường sử dụng fake IP, tức là dùng một địa điểm khác ở có thể ở nước ngoài. "Cho nên việc điều tra khám phá của mình vừa mất thời gian và không kịp thời thì mình khó có thể bắt được đối tượng", Trung tá Hải nói.

Khung pháp lý hiện hành và 

Trao đổi với phóng viên Đời sống và Pháp luật, TS.LS. Đặng Văn Cường, Trưởng Văn phòng luật sư Chính Pháp, cho biết “bắt cóc online” về bản chất là tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản quy định tại Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017). Tùy tính chất, mức độ, hành vi này còn có thể bị xử lý về các tội:

Tội cưỡng đoạt tài sản (Điều 170) nếu có yếu tố đe dọa uy hiếp tinh thần. Tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử chiếm đoạt tài sản (Điều 290). Tội làm nhục người khác (Điều 155) hoặc tội truyền bá văn hóa phẩm đồi trụy (Điều 326) nếu phát tán, sử dụng hình ảnh nhạy cảm để uy hiếp. 

"Tuy nhiên, việc điều tra và xử lý gặp nhiều khó khăn do các đối tượng ẩn danh, sử dụng sim rác, tài khoản mạng xã hội giả mạo; Máy chủ, đường dây hoạt động ở nước ngoài, đòi hỏi hợp tác quốc tế; Công nghệ giả mạo giọng nói, hình ảnh khiến việc xác minh phức tạp", luật sư Cường nhận định.

Luật sư Cường bình luận, lừa đảo chiếm đoạt tài sản trực tuyến đang là vấn đề xã hội nhức nhối, không chỉ ở Việt Nam mà ở nhiều quốc gia cũng đang phải gánh chịu vấn nạn này. Bởi mặt trái của công nghệ quản lý xã hội trên không gian mạng đang gặp nhiều khó khăn. Các đối tượng liên tục thay đổi phương thức thủ đoạn lừa đảo, ngày càng tinh vi và tàn nhẫn, nghiêm trọng hơn là tội phạm sử dụng công nghệ cao đã trở thành các tập đoàn xuyên quốc gia, có cơ cấu tổ chức chặt chẽ, có kịch bản rất chi tiết, hoạt động hiệu quả đến mức độ thao túng tâm lý dẫn đến những cuộc bắt cóc online ngoài sự tưởng tượng của nhiều người.

Ngoài ra, sở dĩ các đối tượng lừa đảo chiếm đoạt tài sản bằng cách sử dụng công nghệ hoạt động quy mô ngày càng lớn, rộng khắp gây nhức nhối trên không gian mạng vì các đối tượng thường ẩn danh, giao tiếp gián tiếp nên có niềm tin là mình sẽ không bị phát hiện. Ngoài ra nhiều đối tượng bị ép buộc thực hiện hành vi lừa đảo, đôi khi có thể từ bỏ, có cơ hội dừng lại nhưng các đối tượng vẫn tiếp tục thực hiện hành vi với hy vọng là mình sẽ không bị xử lý hình sự do bị ép buộc buộc phải bị thao túng.

Các đối tượng chủ mưu thường là đứng đằng sau, sử dụng các đối tượng lừa đảo như những công cụ kiếm tiền nên càng quyết liệt trong việc xây dựng hệ thống, biến những người bị bắt cóc, bị lừa gạt vào các hang ổ lừa đảo trở thành công cụ kiếm tiền cho bọn chúng, khi không hoàn thành chỉ tiêu thì bị đánh đập, bị bỏ đói hoặc bị bán cho các đối tượng khác.

Khi các cơ quan triệt phá thì thường là chỉ bắt giữ được một số đối tượng trong đường dây chứ rất khó có thể bắt được đối tượng đầu trùm. Sau khi đường dây bị mắc gỡ thì các đối tượng đầu trùm lại tiếp tục lập các đường dây khác.

Nguy hiểm hơn là các đối tượng tham gia đường dây lừa đảo biết được phương thức thủ đoạn lừa đảo, sau khi rời nhóm đó tiếp tục thành lập nhóm mới do mình cầm đầu dẫn đến các ổ nhóm phái sinh phát triển ngày càng nhiều.

Trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư hiện nay, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ dẫn đến xuất hiện những mặt trái của nó khiến cho những kẻ xấu có thể lợi dụng mặt trái của công nghệ để thực hiện các hoạt động lừa đảo. Ví dụ như sử dụng giả mạo giọng nói, giả mạo hình ảnh để lừa đảo. Hoặc sử dụng các hình ảnh thông tin trái phép của người khác để lập các tài khoản mạng xã hội, lập các trang Web giả mạo để thực hiện các hành vi lừa đảo. Các đối tượng có thể sử dụng công nghệ cao để dễ dàng đánh cắp, chiếm đoạt thông tin, từ đó thực hiện các hành vi mạo danh để chiếm đoạt tài sản của người khác

Đặc điểm giao tiếp trên không gian mạng là giao tiếp gián tiếp nên việc mạo danh, ẩn danh là rất dễ dàng dẫn đến dễ dàng thực hiện hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản và ngày càng khó phát hiện khi công nghệ thể giả mạo giọng nói, giả mạo hình ảnh khiến những người thiếu kiến thức, thiếu kỹ năng rất khó để phân biệt thật giả trên không gian mạng.

Các đối tượng lừa đảo chiếm đoạt tài sản thường là hoạt động phạm vi rộng, thậm chí đặt máy chủ ở nước ngoài nên việc phát hiện, truy xét, bắt giữ đòi hỏi phải có thời gian và phải có sự phối hợp với cơ quan công quyền ở các quốc gia khác nhau. Trong khi đó sự khác nhau về thể chế, cơ chế, chính sách và vấn đề lợi ích quốc gia, lợi ích nhóm không phải khi nào vấn đề hợp tác quốc tế về đấu tranh với tội phạm xuyên quốc gia , tội phạm trực tuyến đều gặp thuận lợi.

Đối với các nền tảng mạng xã hội thì cũng chưa có sự quy định về định danh nên việc giả mạo thông tin người khác để lập các tài khoản mạng xã hội hiện nay rất dễ dàng Và rất phổ biến. Khi đã mạo danh được người khác bằng việc lập giả tài khoản mạng xã hội, lập ra website, Fan Page, mạo danh người khác thì việc lừa đảo dễ như trở bàn tay. Bởi vậy định danh tài khoản mạng xã hội, xóa bỏ sim rác là một trong các hoạt động quan trọng để hạn chế các thủ đoạn lừa đảo chiếm đoạt tài sản.

Ngoài ra Việt Nam chưa công nhận tiền ảo, tài sản ảo nên thiếu cơ chế quản lý khiến các đối tượng lừa đảo lợi dụng vào đó, để biến tiền ảo tài sản ảo thành các phương tiện trung gian thanh toán và dùng các phương tiện này làm phương thức thủ đoạn lừa đảo.

Các tài khoản ngân hàng cũng không được kiểm soát chặt chẽ tuyệt đối dẫn đến việc mượn tài khoản, nhờ tài khoản, việc chuyển tiền online rất dễ dàng cũng là vấn đề khiến các đối tượng lừa đảo lợi dụng để phục vụ cho việc nhận tiền của nạn nhân để chiếm đoạt.

Cần giải pháp đồng bộ, kết hợp pháp luật và phòng ngừa xã hội 

Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thức của nhiều người không theo kịp, bên cạnh đó là sự thay đổi của chính sách pháp luật, thay đổi các thủ tục hành chính, quá trình chuyển đổi số dẫn đến nhiều hoạt động của nhà nước được thực hiện trực tuyến, nhân cơ hội này các đối tượng lừa đảo cũng mạo danh cơ quan tổ chức để thu thập thông tin, lợi dụng các thủ tục hành chính trực tuyến để thực hiện các hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản khiến nhiều người không phân biệt được đâu là cơ quan công quyền, đâu là các đối tượng lừa đảo chiếm đoạt tài sản.

"Bởi vậy, để đấu tranh với tội phạm công nghệ đòi hỏi phải có sự đồng bộ từ chính sách, pháp luật, đến cơ chế tổ chức thực hiện pháp luật. Cần phải có sự vào cuộc của rất nhiều các cơ quan chức năng trong đó các cơ quan viễn thông, các đơn vị cung cấp dịch vụ mạng xã hội, các ngân hàng, các tổ chức tín dụng, các cơ quan bảo vệ pháp luật và các cơ quan tổ chức có hoạt động về công nghệ. Cần có sự phối hợp hợp tác quốc tế chặt chẽ, có hiệu quả thì mới kiểm soát được tình hình tội phạm công  nghệ cao.

Ngoài ra cũng cần phổ cập công nghệ cao cho người dân, tăng cường các hoạt động, hình thức tuyên truyền để hoạt động tuyên truyền pháp luật có hiệu quả, nâng cao trình độ nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật của công dân và tinh thần cảnh giác đối với các các phương thức thủ đoạn lừa đảo trực tuyến, lừa đảo bằng hình thức sử dụng công nghệ cao cao ngày càng tinh vi hiện nay", luật sư Cường cho hay.

XEM THÊM: “Bắt cóc online” - Bài 1: Khi nạn nhân bị thao túng, "tự giam mình" trong thế giới ảo

XEM THÊM: Bắt cóc online- Bài 2: Nhận diện những thủ thuật thao túng và "lỗ hổng chết người" khiến nạn nhân sập bẫy   

Còn tiếp...