Vì sao Taliban vẫn chưa thể kiểm soát được thành trì cuối cùng còn sót lại ở Afghanistan?

Nhóm vũ trang Taliban đã gây bất ngờ khi nhanh chóng giành quyền kiểm soát phần lớn lãnh thổ Afghanistan sau khi Mỹ rút quân về nước. Trong khi đó, thung lũng Panjshir hiện nay được xem là thành trì cuối cùng, nơi lực lượng chống Taliban thành lập một trong trào du kích để chống lại nhóm vũ trang. 

Thung lũng Panjshir cách thủ đô Kabul 150km về phía Đông Bắc, hiện đang là nơi tiếp đón một số thành viên cấp cao của chính phủ bị lật đổ, bao gồm Phó Tổng thống bị phế truất Amrullah Saleh và cựu Bộ trưởng Quốc phòng Bismillah Mohammadi.

Được biết, ông Saleh đã tuyên bố lên nắm quyền sau khi Tổng thống Afghanistan Ashraf Ghani rời khỏi đất nước. Chia sẻ trên trang Twitter cá nhân, ông Saleh viết: "Tôi sẽ không bao giờ cúi đầu trước Taliban dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào. Tôi sẽ không bao giờ phản bội linh hồn và di sản của người anh hùng Ahmad Shah Massoud, một người chỉ huy, một huyền thoại và là người dẫn đường của chúng ta".

Dưới đây là những lý do thung lũng Panjshir hiện nay vẫn là thành trì cuối cùng của những nhà lãnh đạo chính quyền cũ và lực lượng chống Taliban.

Địa điểm đóng vai trò quyết định trong lịch sử

Trong lịch sử Afghanistan, thung lũng Panjshir là địa điểm đóng vai trò quan trọng trong các vấn đề quân sự vì khu vực này có vị trí địa lý ngăn cách với những nơi còn lại của đất nước. Điểm tiếp cận duy nhất đến khu vực là thông qua một lối đi hẹp bên sông Panjshir, nơi dễ dàng bố trì hàng phòng thủ.

Điều này đã khiến thung lũng Panjshir, thuộc vùng núi Hindu Kush, trở thành thành trì kiên cố bậc nhất của Afghanistan, chưa từng rơi vào tay Taliban kể cả trong cuộc nội chiến từ những năm 1990, cũng như không bị Liên Xô chinh phục trước đó. 

Vị trí thung lũng Panjshir. Ảnh: BBC

Tại thung lũng Panjshir hiện nay có khoảng 150.000 người sinh sống, phần lớn thuộc nhóm dân tộc Tajik. Trong khi đó, các chiến binh Taliban chủ yếu là người dân tộc Pashtun.

Thung lũng này cũng được biết đến với ngọc lục bảo, trong quá khứ được sử dụng để tài trợ cho các phong trào kháng chiến chống lại những kẻ cầm quyền. Trước khi Taliban giành quyền kiểm soát ngày 15/8, tỉnh Panjshir từng nhiều lần yêu cầu chính quyền trung ương Afghanistan trao cho họ quyền tự trị nhiều hơn.

Lịch sử kháng chiến

Thung lũng Panjshir là một trong những khu vực an toàn nhất trong cả nước trong thời kỳ chính phủ được NATO hậu thuẫn từ năm 2001 đến năm 2021.

Lịch sử độc lập của thung lũng này gắn liền với Ahmad Shah Massoud, chiến binh chống Taliban nổi tiếng nhất Afghanistan, người đã lãnh đạo cuộc kháng chiến mạnh mẽ nhất chống lại nhóm Hồi giáo cực đoan từ thành trì của mình trong thung lũng cho đến khi bị ám sát vào năm 2001.

Sau khi Liên Xô rút quân vào năm 1989, Afghanistan rơi vào một cuộc nội chiến, trong đó, Taliban cuối cùng đã giành chiến thắng và kiểm soát phần lớn lãnh thổ đất nước. Tuy nhiên, ông Massoud cùng Mặt trận thống nhất của ông (còn được gọi là Liên minh phương Bắc) đã thành công trong việc giữ vững quyền kiểm soát không chỉ tại thung lũng Panjshir mà gần như toàn bộ lãnh thổ vùng Đông Bắc Afghanistan đến biên giới với Trung Quốc và Tajikistan, bảo vệ được cả khu vực khỏi tầm ảnh hưởng của Taliban.

Thời gian ấy, ông Massoud cũng tán thành chính phủ Hồi giáo bảo thủ nhưng tìm cách xây dựng các thể chế dân chủ và tin rằng phụ nữ nên được trao một vị trí bình đẳng trong xã hội. Mục tiêu của ông là một Afghanistan thống nhất, trong đó ranh giới sắc tộc và tôn giáo sẽ ít bị phân biệt hơn. Tuy nhiên, năm 2001, ông Massoud bị ám sát bởi các tay súng bị tình nghi là al-Qaeda.

Giờ đây, con trai của ông Ahmad Shah Massoud, cũng sử dụng cái tên Ahmad Massoud, tuyên bố ông sẽ "tiếp bước cha mình". Trong đó, con trai ông Massoud hiện cũng đang chỉ huy một lực lượng dân quân tại thung lũng Panjshir và nhận được sự ủng hộ từ cựu thành viên của lực lượng đặc biệt và những người lính quân đội Afghanistan.

Ahmad Massoud, con trai anh hùng chống Taliban của Afghanistan Ahmad Shah Massoud. Ảnh: Reuters

Những hình ảnh được lan truyền trên mạng xã hội cho thấy phó Tổng thống bị lật đổ Saleh đã gặp gỡ với ông Massoud "con" và có vẻ họ đang tập hợp những phần đầu tiên của phong trào du kích để chống lại sự cai trị của Taliban. Theo đó, ông Massoud "con" cũng đã lên tiếng kêu gọi Mỹ cung cấp vũ khí và đạn dược cho lực lượng dân quân của mình.

Cụ thể, ông Ahmad Massoud cho biết: "Tôi viết từ thung lũng Panjshir, sẵn sàng tiếp bước cha tôi, với các chiến binh mujahideen, những người đã sẵn sàng để một lần nữa chống lại Taliban".

Trước đó, ngày 19/8, Nga cũng đã lên tiếng nói về một phong trào chống Taliban ở thung lũng Panjshir. Trong đó, Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov bình luận: "Taliban sẽ không thể kiểm soát toàn bộ lãnh thổ Taliban".

Phản ứng của Taliban ra sao?

Hiện vẫn chưa rõ phong trào kháng chiến chống Taliban mới này có thể lơn mạnh đến mức nào và những người cầm quyền mới ở Kabul sẽ phản ứng ra sao.

Taliban từng tuyên bố cuộc chiến ở Afghanistan đã kết thúc. Ảnh: AP

Tuy nhiên, ông Michael Kugelman, chuyên gia về Nam Á tại Trung tâm Wilson ở Washington (Mỹ), phân tích: "Nếu chúng ta có thể hạ gục Taliban theo lời của họ, thì Panjshir sẽ được an toàn vì cuộc chiến ở Afghanistan đã kết thúc. Taliban đã cam kết sẽ ngừng sử dụng vũ lực, điều này ngụ ý rằng họ sẽ để yên cho các khu vực không do Taliban kiểm soát. Nhưng chúng ta sẽ phải chờ xem. Nhưng nếu một cuộc kháng chiến quân sự có tổ chức hình thành trong khu vực, tôi không nghĩ rằng Taliban sẽ để yên. Và nếu họ làm vậy, họ sẽ giành chiến thắng một cách nhanh chóng và dễ dàng".

Minh Hạnh (Theo Indian Express)