Vết nứt khổng lồ có khiến châu Phi tách đôi?

Theo Live Science, một vết nứt khổng lồ gọi là Đới tách giãn Đông Phi đang dần chia tách châu Phi - lục địa lớn thứ hai trên Trái Đất. Hiệp hội địa chất London cho biết, Đới tách giãn Đông Phi là một mạng lưới các thung lũng kéo dài khoảng 3.500km từ Biển Đỏ đến Mozambique.

Câu hỏi đặt ra hiện tại là vết nứt nói trên có khiến châu Phi bị chia tách hoàn toàn thành hai mảnh không và nếu có thì khi nào sẽ xảy ra. Trước hết, hãy xem xét các mảng kiến tạo ở khu vực này, tức những mảng bên ngoài của bề mặt Trái Đất có thể va chạm với nhau và tạo thành các ngọn núi hoặc tách ra xa nhau và tạo nên những vùng lòng chảo rộng lớn.

Đài quan sát Trái Đất của NASA cho biết, dọc theo vết nứt khổng lồ ở phía Đông châu Phi, mảng kiến tạo Somalia đang dịch chuyển về phía Đông, tách khỏi phần rộng lớn và lâu đời hơn của châu Phi, tức mảng kiến tạo Nubia. Được biết, mảng Nubia đôi khi được gọi là mảng châu Phi.

Các mảng kiến tạo Somali và Nubia cũng đang tách dần khỏi mảng Arab ở phía Bắc. Theo Hiệp hội Địa chất London, những mảng kiến tạo này giao nhau ở khu vực Afar của Ethiopia, tạo thành hệ thống rạn nứt hình chữ Y.

Hình ảnh những cánh đồng canh tác tại Thung lũng Tách giãn Lớn của Ethiopia, một phần của Đới tách giãn Đông Phi. Ảnh: LuCaAr/Getty Images

Trao đổi với Live Science hôm 17/6, nhà địa chất học Cynthia Ebinger - chủ nhiệm khoa địa chất tại Đại học Tulane (New Orleans) kiêm cố vấn khoa học cho Cục Châu Phi thuộc Bộ Ngoại giao Mỹ cho cho biết, Đới tách giãn Đông Phi bắt đầu hình thành khoảng 35 triệu năm trước ở giữa Arab và Mũi châu Phi ở phía Đông của lục địa.

Theo thời gian, Đới tách giãn Đông Phi lan xuống phía Nam, chạm đến phía Bắc của Kenya vào 25 triệu năm trước. Đới giãn tách này gồm hai tập hợp vết nứt rộng song song bên dưới lớp vỏ Trái Đất.

Vết nứt phía Đông đi qua Ethiopia và Kenya, trong khi vết nứt phía Tây chạy theo hình vòng cung từ Uganda đến Malawi. Nhánh phía Đông là vùng đất khô cằn, còn nhánh phía Tây nằm trên nằm trên ranh giới của rừng nhiệt đới Congo.

Nhà địa chất học Ebinger chia sẻ, sự tồn tại của các vết nứt ở phía Đông và phía Tây cũng như việc phát hiện các khu vực động đất, núi lửa ngoài khơi cho thấy châu Phi đang dần tách ra dọc theo một số đường nứt với tốc độ khoảng 6,35mm mỗi năm.

Ken Macdonald - Giáo sư danh dự về khoa học Trái Đất ở Đại học California (Santa Barbara, California, Mỹ) nhận định: “Sự rạn nứt hiện diễn ra rất chậm, tương đương tốc độ mọc móng chân của con người”.

Theo Hiệp hội Địa chất London, Đới tách giãn Đông Phi nhiều khả năng hình thành do nhiệt truyền lên từ quyển mềm - phần nóng hơn, yếu hơn và ở phía trên lớp phủ Trái Đất - giữa Kenya và Ethiopia. Sức nóng khiến lớp vỏ phía trên giãn nở và phồng lên, dẫn đến sự kéo dài và nứt vỡ của đá lục địa giòn. Đài quan sát Trái Đất của NASA lưu ý, điều này dẫn đến hoạt động núi lửa đáng kể, bao gồm cả sự hình thành của núi Kilimanjaro, ngọn núi cao nhất ở Châu Phi.

Nếu châu Phi thực sự bị chia cắt, chắc chắn sẽ có nhiều ý kiến khác nhau về quá trình xảy ra điều này. Theo một nhận định, phần lớn mảng kiến tạo Somali tách khỏi phần còn lại của châu Phi và một vùng biển sẽ hình thành giữa hai miền đất này. Theo nhà địa chất học Ebinger, vùng đất mới sẽ gồm Somali, Eritrea, Djibouti và phần phía đông của Ethiopia, Kenya, Tanzania và Mozambique. 

Một nhận định khác là chỉ có phía đông Tanzania và Mozambique tách ra. Bà Ebinger cho rằng, nếu lục địa châu Phi bị chia tách thì vết nứt ở Ethiopia và Kenya có thể tách ra để tạo thành mảng Somalia trong vòng 1 - 5 triệu năm tới.

Tuy nhiên, châu Phi có thể sẽ không bị tách đôi do các lực địa chất thúc đẩy rạn nứt có thể quá chậm để tách rời các mảng kiến tạo Somali và Nubia. Theo bài đánh giá trên tạp chí khoa học GSA Today năm 2022, một ví dụ điển hình về việc tách giãn không thành công là vết nứt Trung lục địa với hình dạng uốn cong dài khoảng 3.00km qua Thượng Trung Tây của Bắc Mỹ.

Hiệp hội Địa chất London cho hay, nhánh phía Đông của Đới tách giãn Đông Phi là một vết tách giãn không thành công nhưng nhánh phía Tây vẫn đang hoạt động.

“Điều chúng ta không biết là liệu sự rạn nứt này có tiếp tục xảy ra với tốc độ hiện tại, cuối cùng tạo ra một lưu vực đại dương như Biển Đỏ hay không, sau đó là một thứ gì đó lớn hơn nhiều, chẳng hạn như phiên bản nhỏ của Đại Tây Dương. Vết nứt có thể tăng tốc độ, cũng có khả năng ngừng hoạt động”, Giáo sư Macdonald cho biết.

Đinh Kim (Theo Live Science)