"Thành phố thuộc tỉnh" và "thành phố trong thành phố" sẽ tổ chức ra sao?

Tại Kết luận 127 ngày 28/2/2025, Bộ Chính trị, Ban Bí thư yêu cầu các cấp uỷ, tổ chức đảng nghiên cứu định hướng sáp nhập một số đơn vị cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập một số đơn vị cấp xã.

Chia sẻ với Đời sống và Pháp luật (ĐS&PL), Giáo sư, Tiến sĩ Khoa học Phan Xuân Sơn- Giảng viên cao cấp Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh nhấn mạnh chủ trương xây dựng chính quyền 3 cấp là phù hợp với xu hướng chung của thế giới, giúp bộ máy tinh – gọn – mạnh.

Sẽ có bộ máy tinh – gọn – mạnh

ĐS&PL: Thưa GS.TSKH Phan Xuân Sơn, ông đánh giá như thế nào về việc xây dựng chính quyền 3 cấp, bỏ cấp huyện?

Ông Phan Xuân Sơn: Việc xây dựng chính quyền 3 cấp (1 cấp Trung ương, 2 cấp địa phương) trên thế giới đã có nhiều mô hình như vậy, thậm chí trở thành một khuynh hướng phát triển của tổ chức chính quyền Nhà nước. Đặc biệt, ở các nước phát triển đã làm từ rất lâu, hoàn chỉnh và trở thành mô hình bền vững. Mô hình chính quyền 3 cấp giúp bộ máy tinh – gọn – mạnh.

Giáo sư, Tiến sĩ Khoa học Phan Xuân Sơn- Giảng viên cao cấp Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh.

Tất nhiên, cũng phải tùy thuộc vào năng lực quản lý, điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của từng quốc gia, hệ thống pháp luật của từng quốc gia. Nhưng có thể khẳng định đây là một xu hướng.

Hiện nay, Đảng ta chủ trương xây dựng chính quyền 3 cấp là phù hợp với xu hướng chung của thế giới, đặc biệt là xu hướng phát triển hiện đại về tổ chức chính quyền địa phương.

Ở nước ta, giới nghiên cứu đã nghiên cứu, kiến nghị từ lâu nhưng qua rất nhiều lần cân nhắc, thí điểm, thống nhất nhận thức. Cho đến nay, Trung ương Đảng, Bộ Chính trị, Tổng Bí thư đã tỏ rõ quyết tâm rất cao, rất mạnh để thực hiện trong thực tiễn. Hiện, quyết định, chủ trương đã có, thống nhất nhất trí từ Đảng cho đến người dân. Vì vậy, nhiệm vụ hiện tại là triển khai thực hiện một cách khẩn trương và quyết liệt.

Về nhận thức xã hội, giới khoa học và đông đảo người dân đều ủng hộ chủ trương này, bởi chính quyền 3 cấp sẽ giúp tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả quản lý, giảm lãng phí nguồn lực, đồng thời tăng cường hiệu lực và hiệu quả trong công tác điều hành.

ĐS&PL: Theo ông, nếu bỏ cấp huyện, vai trò của chính quyền cấp tỉnh và cấp xã sẽ thay đổi ra sao? Điều này sẽ tạo động lực phát triển như thế nào?

Ông Phan Xuân Sơn: Trước đây, hệ thống chính quyền của chúng ta gồm 4 cấp. Dù tồn tại một số hạn chế, hệ thống này vẫn vận hành trơn tru, đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức đã quen với cách thức tổ chức và điều hành, người dân cũng thích ứng với phương thức hoạt động của bộ máy này. Tuy nhiên, một nhược điểm lớn là có quá nhiều tầng nấc trung gian, làm giảm hiệu quả quản lý và điều hành.

Hiện nay, chúng ta đang xây dựng một hệ thống mới, thậm chí có thể nói là hoàn toàn mới. Việc bỏ cấp huyện chúng ta chưa bao giờ đề cập đến (cấp chính quyền có thể bỏ, nhưng cấp hành chính chưa bao giờ bỏ cấp huyện cả).

Vậy, xác định thành một hệ thống mới thì cấp Trung ương, cấp tỉnh, cấp xã cũng phải mới. Sự thay đổi này không chỉ đơn thuần ở tổ chức bộ máy mà còn ở con người vận hành hệ thống – đội ngũ cán bộ phải hiểu rõ cách thức hoạt động của mô hình mới để đảm bảo vận hành hiệu quả.

Để thực hiện thành công, cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về mặt pháp luật, nhân sự, nâng cao năng lực quản lý, cũng như điều chỉnh thói quen, tập quán làm việc. Việc chuyển đổi sang hệ thống mới đòi hỏi một khoảng thời gian thích nghi, nhưng càng thực hiện nhanh chóng, quyết liệt, càng sớm mang lại hiệu quả.

Con người phải sẵn sàng, có tâm thế đổi mới

ĐS&PL: Khi triển khai chính quyền 3 cấp, một số ý kiến cho rằng, nên giữ lại mô hình "thành phố thuộc tỉnh", "thành phố trong thành phố" trực thuộc Trung ương, ông có thể nêu quan điểm của mình?

Ông Phan Xuân Sơn: Việc tổ chức chính quyền địa phương phụ thuộc vào nhiều yếu tố như địa hình lãnh thổ, điều kiện kinh tế - xã hội và dân cư. Việt Nam hiện có hơn 100 triệu dân với diện tích trên 300.000 km², địa bàn rất đa dạng, từ miền núi, đồng bằng, đô thị đến hải đảo. Do đó, cần có sự tính toán kỹ lưỡng để tổ chức bộ máy phù hợp với từng khu vực.

 Việc tổ chức chính quyền địa phương phụ thuộc vào nhiều yếu tố như địa hình lãnh thổ, điều kiện kinh tế - xã hội và dân cư.

Trên thế giới, chính quyền thành phố thường được tổ chức rất đơn giản, có một cấp chính quyền và đi thẳng xuống người dân, không cần qua một cấp trung gian nào. Hoặc trao tự chủ cho một cấp cơ sở sẽ làm rất nhiều việc.

Ở nước ta, hiện nay có những loại thành phố:

Một là, thành phố đặc biệt: Hiện nay, Tp.HCM và Hà Nội thuộc nhóm này. Tp.HCM đã triển khai mô hình "thành phố trong thành phố" (Tp.Thủ Đức), và Hà Nội cũng đang xem xét áp dụng mô hình này trong Luật Thủ đô (sửa đổi).

Trong bối cảnh hiện nay, câu hỏi đặt ra là có nên giữ nguyên cách tổ chức này hay cần thay đổi? Tôi cho rằng phải bàn, phải cân nhắc. Về chính quyền đô thị đặc biệt này cần phải cân nhắc, đặc biệt phải có quy chế đặc biệt.

Hai là, thành phố trực thuộc Trung ương: Hiện nay, các thành phố như Hà Nội, Đà Nẵng, Huế, Cần Thơ đều thuộc nhóm này và có vị thế tương đương với một tỉnh. Cách tổ chức ra sao cũng cần phải tính toán.

Ba là, thành phố trực thuộc tỉnh: Các thành phố như Đồng Hới, Hà Tĩnh, Hải Dương, Bắc Ninh thuộc nhóm này và hiện nay về hành chính được xếp ngang cấp huyện. Khi thực hiện chủ trương bỏ cấp chính quyền cấp huyện, cách tổ chức và quản lý các thành phố này sẽ như thế nào? Đây cũng là vấn đề cần thảo luận cụ thể.

Hiện nay, chúng ta thực hiện chủ trương tổ chức chính quyền 3 cấp, 2 cấp địa phương đang làm ráo riết. Còn đi vào cụ thể từng loại hình cần phải có bàn tính kỹ thêm.

ĐS&PL: Việc lựa chọn người tài vào trong bộ máy mới sau tinh gọn cần lưu ý những gì, thưa ông?

Ông Phan Xuân Sơn: Việc cải tổ bộ máy lần này được Đảng ta xác định có tính cách mạng, tác động sâu rộng đến nhiều khía cạnh, từ tổ chức bộ máy, hệ thống pháp luật đến năng lực điều hành trong một bối cảnh hoàn toàn mới.

Để chuẩn bị tiếp nhận một bộ máy mới thì phải làm rất nhiều việc. Trong đó, đặc biệt quyết định cuối cùng vẫn là con người nên nhân sự rất quan trọng.

Con người phải sẵn sàng, có tâm thế đổi mới và quan trọng nhất là năng lực vận hành bộ máy mới. Bộ máy mới sẽ có 3 giai đoạn: Giai đoạn thứ nhất là sắp đặt, sắp xếp; Giai đoạn 2 là vận hành bộ máy cho thông suốt, trơn tru; Giai đoạn 3 là phát huy được hiệu năng, hiệu quả của bộ máy mới.

Hiện nay, chúng ta đang ở giai đoạn thứ nhất, nên phía trước công việc còn rất nhiều, đòi hỏi phải rất khẩn trương, quyết liệt và sáng suốt, đúng cách thì sẽ làm tốt được cuộc cách mạng này.

ĐS&PL: Ông có kỳ vọng như thế nào trong việc thực hiện mô hình chính quyền 3 cấp sẽ giúp người dân, doanh nghiệp thuận lợi hơn trong việc tiếp cận các dịch vụ hành chính công thời gian tới?

Ông Phan Xuân Sơn: Nếu mô hình chính quyền 3 cấp được tổ chức tốt theo đúng mục tiêu Trung ương đề ra, tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả thì chắc chắn sẽ mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho người dân và doanh nghiệp.

Chúng tôi kỳ vọng rằng, khi quá trình đổi mới diễn ra thành công, người dân và doanh nghiệp sẽ thực sự được hưởng lợi từ một bộ máy hành chính linh hoạt, hiệu quả, giảm bớt thủ tục rườm rà, tiết kiệm thời gian và chi phí trong quá trình tiếp cận các dịch vụ công.

ĐS&PL: Xin trân trọng cảm ơn ông!