“Hoàng tử vaccine” Ấn Độ và tham vọng đưa thế giới vượt qua dịch bệnh

Từ trước khi vaccine ngừa COVID-19 được cấp phép sử dụng, con trai một tỷ phú Ấn Độ đã đặt "nền móng" cho một kế hoạch đưa thế giới thoát khỏi dịch bệnh.

Adar Poonawalla - Giám đốc điều hành của Viện Huyết thanh Ấn Độ (SII), nhà sản xuất vaccine hàng đầu thế giới, đã chi hàng triệu USD với cam kết cung cấp hàng triệu liều vaccine ngừa COVID-19. Khi ấy, thế giới còn chưa biết phải mất bao nhiêu thời gian mới hoàn thành vaccine ngừa COVID-19.

Chia sẻ với CNN Business, ông Poonawalla cho biết: "Đó là một rủi ro có tính toán. Thành thật mà nói, tôi không thấy sự lựa chọn nào khác vào thời điểm đó".

Để thực hiện kế hoạch cứu thế giới đầy tham vọng của mình, đầu tiên, ông Poonawalla cần huy động được gần 1 tỷ USD. Đồng thời, ông cũng cam kết sẽ hỗ trợ vaccine cho các nước nghèo khi mạng sống của hàng trăm triệu người dễ bị tổn thương nhất trên hành tinh đang bị đe dọa. Bản thân ông đã nhìn ra đây là một "ván cược" lớn, nếu thành công ông có thể cứu sống nhiều người và được ca ngợi như một người hùng. Gia đình ông cũng sẽ giàu có hơn với các hợp đồng đáng kể.

Khi thế giới trao tiền và niềm tin cho ông Poonawalla, mọi thứ dường như vẫn đang đi đúng theo kế hoạch. Vaccine ngừa COVID-19 AstraZeneca đã được cấp phép sử dụng tại Anh vào tháng 12/2020. Thời điểm ấy, tên tuổi của ông Poonawalla được nhắc đến rất nhiều tại Ấn Độ.

Nhưng rất nhanh sau đó, người ta đã thấy rõ những tính toán sai lầm của ông về các thách thức trong việc phân phối vaccine giữa thời điểm đại dịch đang bùng phát. Hồi đầu năm 2021, năng lực cung cấp vaccine của công ty ông với riêng người dân Ấn Độ đã bị nghi ngờ khi một làn sóng dịch COVID-19 tấn công đất nước này. Do đó, ông không thể đảm bảo các cam kết cung cấp vaccine ngừa COVID-19 cho thế giới. Điều này không chỉ làm suy giảm uy tín của ông mà còn là minh chứng cho thấy những rủi ro về việc chỉ phụ thuộc vào một nhà sản xuất vaccine giữa đại dịch.

Nhà sản xuất vaccine hàng đầu Ấn Độ

CNN nhận định không có gì khó hiểu khi các tên tuổi lớn nhất trong lĩnh vực y tế công cộng lại chọn dựa vào công ty của gia đình ông Poonawalla. Nguyên nhân là bởi rất ít nhà sản xuất vaccine có thể đạt tới quy mô giống SII.

Công ty SII được thành lập bởi ông Cyrus - cha của ông Poonawalla - cách đây 55 năm. Công ty này đã sản xuất 1,5 tỷ liều vaccine mỗi năm để phòng bệnh sởi, rubella, uốn ván và nhiều bệnh khác. Các liều vaccine do SII sản xuất được phân phối chủ yếu cho các quốc gia có thu nhập thấp trên toàn thế giới, bao gồm Ấn Độ. Theo ước tính của ông Poonawalla, hơn 50% trẻ em trên thế giới được tiêm các liều vaccine do SII sản xuất.

Được biết, gia đình ông Poonawalla đã vạch ra một con đường riêng để trở thành một trong những nhà sản xuất vaccine hàng đầu thế giới. Họ đã lai tạo và đua ngựa thuần chủng từ những năm 1940, đa dạng hóa sang lĩnh vực dược phẩm, tài chính và bất động sản trong nửa thế kỷ qua.

Theo Bloomberg, ông Cyrus Poonawalla hiện là người giàu thứ 7 Ấn Độ với tổng giá trị tài sản hơn 16 tỷ USD. Con trai ông, Adar, đảm nhận vị trí Giám đốc điều hành vào năm 2011 và tập trung vào việc mở rộng phát triển ra thị trường quốc tế.

Để chuẩn bị cho kế hoạch sản xuất và phân phối vaccine ngừa COVID-19, ông Adar Poonawalla đã chi 800 triệu USD mua hóa chất, lọ thủy tinh và các nguyên liệu thô khác, cũng như tăng cường năng lực sản xuất tại nhà máy của mình ở thành phố Pune, miền Tây Ấn Độ.

Trong đó, hơn 250 triệu USD đến từ quỹ riêng của ông, 300 triệu USD đến từ Quỹ từ thiện Bill&Melinda Gates, hợp tác với SII để hỗ trợ phân phối vaccine cho các người nghèo, thu nhập thấp. Phần tiền còn lại đến từ các quốc gia khác thanh toán cho SII khi công ty bắt đầu nhận đơn đặt hàng vaccine. Tổng cộng, khi ấy SII đã cam kết sản xuất hơn 200 triệu liều vaccine ngừa COVID-19 cho 92 quốc gia, như một phần của thỏa thuận với Quỹ từ thiện Gates Foundation và liên minh vaccine Gavi.

Tuy nhiên, ông Poonawalla cho biết những hợp đồng này đã được ký từ trước khi cơ quan quản lý phê duyệt vaccine AstraZeneca. Do đó, nếu vaccine ngừa COVID-19 không được cấp phép, “tất cả những SII làm chỉ là sản xuất vaccine hàng loạt và sau đó vứt bỏ chúng”. Rất may, sau đó, vaccine của AstraZeneca đã được cơ quan quản lý Vương quốc Anh công nhận, một bước phát triển trong kế hoạch của ông Poonawalla.

Ông Poonawalla chia sẻ, sở dĩ SII có thể đưa ra quyết định sản xuất vaccine nhanh hơn những nhà sản xuất khác bởi đó là công ty gia đình. Ông nói: “Sự linh hoạt trong việc có thể quyết định ngay tại chỗ thực sự là yếu tố thay đổi chính giúp chúng tôi có thể làm được điều này”.

Ngay sau khi cơ quan quản lý của Vương quốc Anh cấp phép cho vaccine Astra Zeneca, SII đã nhanh chóng cung cấp các mũi tiêm cho người Ấn Độ và nhiều quốc gia khác. Tính đến tháng 5/2021, Gavi đã tiếp nhận khoảng 30 triệu liều vaccine ngừa COVID-19 từ công ty SII.

Làn sóng COVID-19 tấn công Ấn Độ

Kế hoạch của ông Poonawalla đã nhanh chóng bị cản trở bởi làn sóng dịch COVID-19 nghiêm trọng tấn công Ấn Độ vào mùa xuân vừa qua. Trong thời kỳ nghiêm trọng nhất, Ấn Độ từng đạt mốc 400.000 ca mắc COVID-19 trong một ngày. Khi ấy, các nhà khoa học thậm chí còn cảnh báo rằng con số thực tế cao hơn nhiều.

Trong đợt bùng phát dịch trên, chỉ mới 2% trong số 1,3 tỷ người dân Ấn Độ được tiêm chủng đầy đủ. Ấn Độ sau đó đã ra quyết định tạm ngừng xuất khẩu toàn bộ vaccine, một quyết định đã ngăn cản SII thực hiện kế hoạch của mình.

“Hoàng tử vaccine” chia sẻ: “Tôi luôn dành tình yêu cho đất nước của mình. Và nếu đất nước tôi cần chúng tôi đầu tiên, tôi sẽ phải làm theo những gì được yêu cầu. Không có con đường nào khác cho việc này”.

Việc không thể xuất khẩu vaccine như cam kết đã khiến các quốc gia thu nhập thấp bị tổn thương nghiêm trọng. Trong đó, giám đốc cơ quan kiểm soát dịch bệnh của châu Phi cảnh báo việc Ấn Độ giữ lại số vaccine trên có thể gây ra “thảm họa” đối với châu lục này. Người dân ở một số quốc gia, từ nước láng giềng Nepal đến Kenya, cũng đã lâm vào “bế tắc” khi mới chỉ được tiêm một mũi vaccine Covishield, vaccine do Ấn Độ phát triển.

Khi được hỏi tại sao liên minh vaccine toàn cầu lại phụ thuộc quá nhiều vào một nhà sản xuất như SII, người phát ngôn của Gavi cho biết họ có rất ít lựa chọn. Người này nói rằng trong thời gian đầu năm 2021, “rất ít vaccine được phê duyệt và có sẵn để triển khai tiêm chủng" . Đồng thời, đại diện Gavi nhận định họ ký hợp đồng với SII vì công ty có thể sản xuất vaccine quy mô lớn.

Tuy nhiên, chuyên gia sức khỏe cộng đồng Jeffrey Lazarus cho biết đã có những sai sót trong kế hoạch này. Cụ thể ông Lazarus, người đứng đầu nhóm nghiên cứu hệ thống y tế tại Viện Y tế Toàn cầu Barcelona (Tây Ban Nha), nhận định: “Chỉ dựa vào một nhà sản xuất là một sai lầm".

Trách nhiệm còn dang dở

Mặc dù ông Poonawalla không phải người gây ra một số vấn đề dẫn đến việc triển khai vaccine bị đình trệ nhưng những người gièm pha ông đã đặt câu hỏi về cách tiếp cận kế hoạch của ông.

Họ chỉ ra rằng ông Poonawalla đã không giao đủ số lượng vaccine mà ông đã hứa ban đầu và chỉ trích ông vì không minh bạch trong cách sử dụng số tiền đã huy động được.

Malini Aisola, người đồng điều hành của cơ quan giám sát ngành y tế Mạng lưới Hành động Ma túy Toàn Ấn Độ, nhận định: “Không có nhiều trách nhiệm phải giải trình về việc số tiền mà ông ấy quyên góp đã được sử dụng ra sao”.

Vào tháng 6 năm ngoái, SII từng cam kết sẽ sản xuất 1 tỷ liều AstraZeneca cho các quốc gia có thu nhập trung bình và thấp, trong đó 400 triệu liều sẽ được cung cấp trước vào cuối năm 2020. Nhưng đến tháng 1/2021, công ty chỉ mới phân phối được khoảng 70 triệu liều vaccine. Các nhà phê bình do đó đã đặt câu hỏi về số vốn mà ông đã đã huy động được vào năm ngoái.

Các thông tin được đăng tải trên phương tiện truyền thông cũng là một bất lợi lớn đối với ông, trong đó nhiều tiêu đề bài viết đã gắn sự thiếu hụt vaccine ngừa COVID-19 toàn cầu với các vấn đề của SII, bao gồm lệnh cấm xuất khẩu và vụ hoả hoạn tại cơ sở sản xuất ở thành phố Pune.

Dù ban đầu, ông Poonawalla khẳng định vụ hoả hoạn sẽ không gây ảnh hưởng tới tiến độ sản xuất của công ty. Nhưng sau đó, ông đã rút lại lời nói của mình khi thừa nhận sự cố trên có tác động tới khả năng sản xuất.

Khi số ca bệnh COVID-19 tại Ấn Độ tăng vọt vào tháng 4, ông Poonawalla đã hạ giá vaccine của mình và gọi đó là một hình thức "từ thiện". Tuy nhiên, quyết định này lại dẫn đến những lời chỉ trích nặng nề hơn. Trong đó, các nhà hoạt động chỉ ra rằng ngay cả một khoản lợi nhỏ thu được từ việc bán vaccine vẫn sẽ mang đến lợi nhuận cho SII nên không thể coi đó là từ thiện.

Nhận xét về việc này AstraZeneca cho biết các công ty mà họ ký kếtthỏa thuận cấp phép phụ, bao gồm cả SII, có quyền quyết định giá vaccine của riêng họ.

SII đã từ chối đưa ra bình luận về việc họ đã thu lợi bao nhiêu từ vaccine ngừa COVID-19 cho đến nay. Nhưng theo ông Poonawalla, đó sẽ là “cách nhìn rất vô lý và ngây thơ về thế giới” nếu mọi người mong đợi các công ty không thu lợi từ vaccine.

Hiện nay ông Poonawalla vẫn chưa đạt được các mục tiêu cao cả của mình nhưng theo CNN, vẫn có cơ hội để ông và SII trở lại đúng hướng và sẽ tác động quan trọng để chấm dứt tình trạng bất bình đẳng vaccine trên toàn thế giới.