Công nghệ định danh và truy xuất nguồn gốc – Nâng tầm hàng Việt, chinh phục thị trường

Hàng giả, hàng nhái ngày càng tinh vi

Ngày 9/10 Bộ Công Thương phối hợp cùng các bộ, ngành, hiệp hội và doanh nghiệp đã tổ chức Diễn đàn “Công nghệ định danh và truy xuất nguồn gốc – Nâng tầm hàng Việt”.

Trong nhiều năm qua, thị trường Việt Nam luôn phải đối mặt với vấn nạn hàng hóa không rõ nguồn gốc, hàng kém chất lượng, hàng giả mạo xuất xứ. Những sản phẩm này len lỏi từ chợ truyền thống, cửa hàng tiện lợi đến siêu thị và cả các sàn thương mại điện tử, gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp chân chính và ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi người tiêu dùng.

Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu, truy xuất nguồn gốc không còn là một lựa chọn mà đã trở thành điều kiện bắt buộc để hàng Việt đứng vững trên thị trường. Đây không chỉ là "tấm hộ chiếu" ra thế giới mà còn là công cụ then chốt để bảo vệ người tiêu dùng và xây dựng thương hiệu quốc gia.

Ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, Bộ Công Thương cho biết trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, khi Việt Nam tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA), việc minh bạch hóa nguồn gốc hàng hóa đã trở thành yêu cầu sống còn.

Truy xuất nguồn gốc không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan quản lý, mà còn là trách nhiệm của doanh nghiệp và người tiêu dùng. Bởi chỉ khi sản phẩm có “chứng minh thư” rõ ràng về xuất xứ, quy trình sản xuất, chất lượng và hành trình lưu thông, thị trường mới có thể vận hành minh bạch, bền vững.

Ông Trần Hữu Linh cho biết, trong những năm qua, Bộ Công Thương đã phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, địa phương triển khai nhiều giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thị trường, chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả và hàng không rõ nguồn gốc. Lực lượng Quản lý thị trường cả nước đã tăng cường kiểm tra, giám sát, phát hiện và xử lý hàng chục nghìn vụ vi phạm mỗi năm, góp phần quan trọng trong việc làm trong sạch môi trường kinh doanh.

Ông Linh cũng thẳng thắn nhìn nhận, dù công tác đấu tranh chống hàng giả, hàng nhái, gian lận xuất xứ đã được tăng cường, nhưng tình hình vẫn diễn biến phức tạp với nhiều phương thức, thủ đoạn tinh vi. Hàng hóa không rõ nguồn gốc vẫn len lỏi vào nhiều kênh phân phối, thậm chí cả thương mại điện tử.

Chính vì vậy, việc triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc hàng hóa đồng bộ, thống nhất và hiện đại là yêu cầu cấp bách nhằm không chỉ hỗ trợ công tác quản lý nhà nước, mà còn tạo hành lang pháp lý cho doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh minh bạch và bền vững.

Ông lấy ví dụ thực tế: "Mắt thường có thể thấy một chiếc túi là hàng giả, nhưng để xử lý theo luật, chúng tôi phải mời đại diện hãng đến giám định. Với nông sản, tình trạng sầu riêng, khoai tây Trung Quốc 'đội lốt' hàng Việt Nam càng khó kiểm soát hơn".

Theo ông Trần Hữu Linh, định danh và truy xuất nguồn gốc là hai trụ cột của quản lý thị trường hiện đại. Định danh giúp nhận diện sản phẩm chính xác từ nơi sản xuất đến nơi tiêu thụ, còn truy xuất nguồn gốc cung cấp thông tin đầy đủ, xác thực về hành trình của sản phẩm. Khi hai yếu tố này kết hợp, sẽ hình thành một “hệ sinh thái quản lý minh bạch”, nơi mọi giao dịch đều có thể được kiểm chứng và xác thực.

Ông Linh nêu rõ, truy xuất nguồn gốc hàng hóa là công cụ quan trọng để phòng ngừa và phát hiện sớm các hành vi gian lận thương mại, giả mạo xuất xứ, vi phạm quyền sở hữu trí tuệ. Đồng thời, đây cũng là nền tảng để cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người tiêu dùng cùng tham gia giám sát thị trường, hình thành thói quen tiêu dùng có trách nhiệm.

"Trong bối cảnh thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ, việc kiểm soát nguồn gốc sản phẩm lưu thông trên các sàn trực tuyến càng trở nên cấp thiết. Thực tế cho thấy, các vụ việc liên quan đến bán hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc trên môi trường số đang có xu hướng gia tăng, ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín của doanh nghiệp chân chính và quyền lợi người tiêu dùng", ông Linh nói.

Bà Trần Thanh Bình, Trưởng phòng Xuất xứ hàng hoá, Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương đã làm rõ hai khái niệm thường bị nhầm lẫn: truy xuất nguồn gốc chủ yếu phục vụ quản lý thị trường nội địa và bảo vệ người tiêu dùng, trong khi xuất xứ hàng hóa là "tấm hộ chiếu thông hành" bắt buộc cho sản phẩm Việt Nam khi vươn ra thị trường quốc tế.

Trong bối cảnh Việt Nam đã tham gia 17 Hiệp định thương mại tự do (FTA) có hiệu lực, việc chứng minh được xuất xứ hàng hóa trở thành yếu tố sống còn. Lợi ích là rất lớn: một lô gạo xuất sang EU có thể được miễn khoản thuế lên tới 175 Euro/tấn nếu có Giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) hợp lệ.

"Tuy nhiên, chính lợi ích này đã làm nảy sinh nhiều hình thức gian lận tinh vi. Các cơ quan chức năng đang phải đối mặt với tình trạng doanh nghiệp sử dụng chứng từ giả, hàng hóa nước ngoài "đội lốt" hàng Việt để xuất khẩu, hoặc chỉ thực hiện các công đoạn gia công đơn giản để hợp thức hóa nguồn gốc", bà Bình nhấn mạnh.

Mắt xích quan trọng của thị trường sạch

Để chống lại vấn nạn này, cơ chế kiểm tra, xác minh ngày càng được siết chặt. "Khi kiểm tra một sản phẩm sữa, chúng tôi không chỉ đến nhà máy mà có thể xuống tận các trang trại cung cấp sữa nguyên liệu để đảm bảo toàn bộ chuỗi cung ứng là minh bạch", bà Bình cho biết.

Cục trưởng Trần Hữu Linh cho biết, Bộ Công Thương đang tập trung hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động định danh và truy xuất nguồn gốc hàng hóa, trong đó có việc xây dựng Nghị định về tiêu chí xuất xứ hàng hóa lưu thông trong nước. Văn bản này, khi được ban hành, sẽ là căn cứ quan trọng để cơ quan chức năng phân biệt hàng thật – hàng giả, hàng Việt Nam – hàng nhập khẩu, đồng thời, hỗ trợ công tác chống gian lận thương mại, bảo vệ người tiêu dùng.

Song song đó, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước đang phối hợp với các đơn vị liên quan triển khai các giải pháp công nghệ tiên tiến như blockchain, IoT, mã QR, mã số mã vạch GS1... để bảo đảm khả năng truy xuất chính xác, toàn trình.

“Chúng tôi hướng tới việc xây dựng một cơ sở dữ liệu tập trung, cho phép các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người tiêu dùng cùng truy cập, tra cứu và giám sát thông tin về sản phẩm. Khi dữ liệu minh bạch, niềm tin thị trường sẽ được củng cố và người tiêu dùng sẽ là ‘người giám sát thông minh’ cho chính thị trường”, ông Linh chia sẻ.

Ngoài yếu tố kỹ thuật, ông Linh cũng nhấn mạnh yếu tố truyền thông và nhận thức xã hội. Ông cho rằng, minh bạch nguồn gốc chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi có sự tham gia tích cực của cả cộng đồng. Người tiêu dùng cần chủ động tra cứu, kiểm chứng thông tin sản phẩm trước khi mua. Doanh nghiệp cần tuân thủ nghiêm các quy định về xuất xứ, công khai minh bạch dữ liệu sản xuất. Và báo chí, truyền thông cần tiếp tục phát huy vai trò lan tỏa, hướng dẫn và giám sát xã hội, góp phần xây dựng văn hóa kinh doanh trung thực.

Ông Trần Hữu Linh khẳng định: “Truy xuất nguồn gốc không chỉ là công cụ kỹ thuật của quản lý thị trường, mà là chìa khóa mở cánh cửa phát triển bền vững cho thương mại trong nước. Khi hàng hóa được định danh rõ ràng, truy xuất minh bạch, doanh nghiệp chân chính sẽ được bảo vệ, người tiêu dùng được đảm bảo quyền lợi, và niềm tin đối với hàng Việt sẽ được củng cố vững chắc”.