Công cuộc “cấy gen” cây thuốc quý cứu cả vạn người bị xương khớp của “thần y núi Tản”

Trong thời gian qua, sau khi tải thông tin về lương y Triệu Thị Tơ (bản người Dao Yên Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội) có bài thuốc chữa các bệnh xương khớp mãn tính nổi tiếng khắp nước. Nhưng, mấy ai biết rằng, để có được tay nghề nổi tiếng như bây giờ, lương y Tơ đã là mọt người “xung kích” khi Hợp tác xã làng nghề nghề thuốc Nam được thành lập. Nhiều loại đã bị tuyệt chủng, bà Tơ cùng các xã viên phải nhờ đến các nhà khoa học để cấy gen, còn lại phải lặn lội đi tận vùng núi cao ở Tam Đảo và các tỉnh miền núi phía Bắc để lấy dược liệu về gieo, cấy gen... nhằm nhân giống cây thuốc quý…

Hội tụ của nhiều vị thuốc quý trong dân gian

Đến bây giờ, lương y Tơ không thể nhớ hết bao nhiêu bệnh nhân từ khắp nơi tìm về nhờ chữa bệnh xương khớp. Tiếng lành đồn xa nên người bệnh từ Nam ra Bắc đều tìm đến để nhờ lương y chữa các bệnh xương khớp. Để chữa trị các căn bệnh về xương khớp, bài thuốc của gia đình lương y Bình là sự hội tụ của nhiều vị thuốc quý trong dân gian, trong đó phải kể tới các thành phần chính như: Dây đau xương, dây đơn xương, hồng cốt nhân, thạch xương bồ (sản), hồng cốt nhân… Các cây thuốc trên sau khi thu hái về rửa sạch, băm nhỏ, nấu nước khoảng 2 đến 3 ngày, vớt bã, lọc lấy nước đem cô đặc thành cao.

Ngoài ra trong phương thuốc có một loại đặc biệt được ghi trong “sách đỏ”. Đó là củ Dòm. Củ dòm nhìn bên ngoài hình dáng bầu dục như quả bóng bầu dục, chuyên chữa các bệnh về xương khớp, củ này rất hiếm, nhưng gia đình đã nhân được giống và trồng tại vườn thuốc của gia đình khá nhiều.

Củ dòm là cây dây leo nhỏ, sống nhiều năm. Rễ củ to; thân leo cuốn, dài khoảng 3m; thân non màu tím hồng nhạt. Toàn cây không lông. Lá đơn nguyên, mọc so le, có cuống dài 4,5 - 8,5cm. Hoa nhỏ, 1 lá đài màu tím hồng, 2 cánh hoa hình quạt tròn màu vàng cam và có các vân tím. Bầu hình trứng, đầu nhụy có 4 - 5 thùy dạng dùi. Quả hình trứng đảo, hơi dẹt 0,8 - 0,9 x 0,7 - 0,75cm. Hạt hình trứng ngược cụt đầu, có lỗ thủng ở giữa, trên lưng hạt có 4 hàng gai nhọn, cong.

Theo lương y Tơ, những người bị bệnh thoái hóa cột sống, lệch đĩa đệm thường được cắt thuốc theo thang, một loại để họ sắc lên uống, giúp cơ thể lưu thông khí huyết, gân cứng chắc. Lương y Tơ hướng dẫn: “Về thuốc cao, lấy 100g cao đặc, ngâm với 1 lít rượu trong 1-2 giờ là uống được. Ngày uống 1- 2 lần tùy theo mức độ bệnh nặng, nhẹ. Nếu không uống được rượu, bệnh nhân có thể pha với nước sôi, để nguội rồi uống. Về thuốc thang thì thường bệnh nhân dùng 20 thang thuốc (tùy mức độ nặng nhẹ), mỗi ngày 1 ấm, uống trong 3 ngày”.

Cấy gen cây thuốc quý cứu cả vạn người bị xương khớp

Tra đổi với ông Lý Sinh Vượng, Phó chủ tịch UBND xã Ba Vì cho biết, lương y Triệu Thị Tơ là người có công đầu trong  cộng đồng những người Dao vùng núi Ba Vì đã tổ chức thành lập  HTX dịch vụ thuốc nam dân tộc tại thôn Yên Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội. Bà Bình với gần 2 ngàn người, hầu hết là dân tộc Dao sinh sống dựa vào thảm thảo dược phong phú của những khu rừng núi, hàng trăm năm nay người Dao Ba Vì có truyền thống làm thuốc dân tộc bằng biện pháp nghiên cứu sử dụng thảo dược trong thiên nhiên để chữa bệnh cho mình và bán ra ngoài.

Theo lương y Tơ, dưới tác động của cơ chế thị trường từ năm 1986 tới nay, việc sản xuất thuốc của người Dao vùng Ba Vì đã cuốn theo giá trị của đồng tiền. Hơn 20 năm khai thác, chế biến kinh doanh không có tổ chức nên 280 loài thảo dược mà người Dao khai thác tại vùng núi này đang đứng trước nguy cơ cạn kiệt, trong đó 120 loài đứng trên bờ bị tiệt chủng, gây ảnh hưởng nhất định đến môi trường sinh thái, nguồn gen thực vật của dãy núi Ba Vì. Thêm vào đó, do thu nhập chính của nhân dân toàn xã Ba Vì chỉ biết dựa vào việc khai thác, chế biến, buôn bán các loài thảo dược làm thuốc Nam nên cuộc sống của người dân tại đây đang đứng trước một thực trạng vô cùng khó khăn do đất đai và độ cao thích hợp cho một số loài thảo dược bị thu hẹp khi vườn quốc gia Ba Vì nghiêm cấm không cho phép khai thác (từ năm 1991 đến nay).

Tuy nhiên, gắn liền với thảm thực vật phong phú của vườn quốc gia Ba Vì, nên người dân tại đây vẫn trồng các cây thuốc trong vườn hộ hoặc xung quanh nhà của mình. Hoạt động kinh tế manh mún và tự phát theo từng hộ, chưa được tổ chức để tạo thành một sức mạnh tập thể chung. Do vậy nếu các nông hộ được tổ chức một cách bài bản, có sự bàn bạc với vườn quốc gia Ba Vì, bảo đảm việc bảo vệ và bảo tồn thảm thực vật tự nhiên trên các độ cao trên núi thì việc phát triển ngành kinh tế chủ lực này của xã hoàn toàn trở thành hiện thực và có tương lai rất sáng sủa...

Thực hiện chủ trương của lãnh đạo UBND huyện Ba Vì và sự giúp đỡ của các nhà khoa học về vấn đề bảo tồn, phát triển nghề truyền thống cây thuốc nam của dân tộc Dao Ba Vì, với mục đích giữ gìn văn hoá bản địa và nâng cao cuộc sống của từng người dân trong xã dân tộc Dao Ba Vì, mới đây Đảng uỷ xã Ba Vì, UBND, HĐND đã ủng hộ cho việc thành lập Hợp tác xã dịch vụ thuốc nam dân tộc Dao Ba Vì để thực hiện việc trồng trọt, khai thác, chế biến và kinh doanh một cách bài bản. Đây sẽ là một tổ chức kinh tế rất quan trọng để kêu gọi vốn đầu tư từ các nguồn khác nhau, là địa chỉ để  nhà khoa học áp dụng rất nhiều thành quả của tiến bộ khoa học kỹ thuật và mô hình quản lý chất lượng, góp phần nâng cao sức khoẻ của cộng đồng cả nước.

Đại hội xã viên lần đầu tiên, lương y Tơ đã đem bí quyết bài thuốc chữa xương khớp của gia đình bà ra phổ biến, cải tạo, xây dựng được làng truyền thống cây thuốc Nam và thêu thổ cẩm dân tộc Dao; Xây dựng xã Ba Vì trở thành điểm sinh thái phục hồi sức khoẻ và du lịch văn hoá dân tộc Dao. Hiện nay, lương y Tơ đã có vườn dược thảo riêng của gia đình mình. Trong vườn dược thảo của mình, lương y Tơ đã “cấy gen” được nhiều loại thảo dược trong sách đỏ để chữa các bệnh xương khớp mãn tính. Loại thảo dược này đã nổi tiếng khắp cả nước, người người, nhà nhà đều biết tới…