Choáng váng loại cây Việt Nam khiến cả thế giới "săn lùng", chỉ mọc duy nhất trên "nóc nhà Đông Dương"

Ẩn mình trong lớp sương lạnh giá quanh năm của dãy Hoàng Liên Sơn, Vân sam Fansipan (Abies delavayi subsp. fansipanensis) là một báu vật thực sự của thiên nhiên Việt Nam. Đây không chỉ là một loài thực vật quý hiếm mà còn là một biểu tượng độc nhất, một loài đặc hữu chỉ có thể được tìm thấy tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên. Với giá trị độc đáo đó, các nhà khoa học trong và ngoài nước đã đánh giá đây là một trong những loài cây độc đáo và quý hiếm bậc nhất trên thế giới.

Giá trị và tình trạng nguy cấp của Vân sam Fansipan đã được ghi nhận ở cấp độ cao nhất cả trong nước và quốc tế. Ngay từ năm 1996, loài cây này đã được đưa vào Sách đỏ Việt Nam. Trên phạm vi toàn cầu, Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) vào năm 2014 cũng đã xếp loài cây này ở mức Cực kỳ nguy cấp (CR), đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng trong tự nhiên rất cao.

Theo tờ An ninh Thủ đô, năm 2014, giá trị biểu tượng của loài cây này một lần nữa được khẳng định khi quần thể Vân sam Fansipan trong Vườn Quốc gia Hoàng Liên được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam chính thức công nhận là Cây Di sản Việt Nam. Đây là sự ghi nhận đặc biệt, bởi loài cây này chỉ tồn tại duy nhất trên đỉnh Fansipan – “nóc nhà Đông Dương”.

Theo các chuyên gia, sự tồn tại của Vân sam Fansipan vô cùng mong manh. Chúng phân bố trong một khu vực rất hẹp, chỉ quần tụ ở dải độ cao từ 2.600 – 2.800 m quanh đỉnh núi. Đáng báo động hơn, quần thể này gần như không có khả năng tái sinh tự nhiên. Các kết quả theo dõi trong hơn 20 năm qua cho thấy không có bất kỳ cây non nào mọc mới.

Toàn bộ quần thể hiện hữu đều là những cây trưởng thành, trong đó nhiều cây có tuổi đời hàng trăm năm, và cây nhỏ nhất cũng đã trên 50–70 năm tuổi. Thực trạng này, kết hợp với những tác động tiêu cực từ biến đổi khí hậu và sự suy giảm môi trường sống, đang đẩy quần thể Vân sam Fansipan đến bờ vực tuyệt chủng.

Trước tình trạng nguy cấp của loài, công tác bảo vệ Vân sam Fansipan được thực hiện vô cùng nghiêm ngặt. Theo Hạt Kiểm lâm Hoàng Liên, do vị thế là loài cực kỳ nguy cấp và là Cây Di sản, quần thể này được đặt dưới sự giám sát đặc biệt. Lực lượng kiểm lâm thường xuyên tổ chức các đợt tuần tra, lập chốt bảo vệ tại những khu vực trọng yếu để ngăn chặn triệt để các hành vi xâm hại như chặt phá hay khai thác trái phép.

Theo Tạp chí Việt Nam hương sắc, Vân sam Fansipan thuộc họ Thông (Pinaceae), không chỉ mang giá trị khoa học to lớn mà còn có tiềm năng kinh tế đáng kể. Gỗ lớn của cây có thể được sử dụng trong xây dựng, vỏ cây chứa hoạt chất tanin, trong khi dáng cây cao lớn, tán lá đẹp rất phù hợp để trồng làm cảnh quan sinh thái, phục vụ du lịch. Chính sự hiếm có, giá trị nhiều mặt và tính đặc hữu đã khiến loài cây này được xem như “báu vật quốc gia”, thu hút sự quan tâm bảo vệ của cả thế giới.

Từ năm 2023, Vườn Quốc gia Hoàng Liên đã bắt đầu một hành trình đầy hy vọng nhưng cũng không ít thách thức, nỗ lực nhân giống loài cây này. Nhiều đợt thực địa đã được triển khai để điều tra hiện trạng, thu thập nón Vân sam và tiến hành các thử nghiệm ươm giống. Những kết quả ban đầu đã mang lại tín hiệu khả quan. Tuy nhiên, việc đưa cây con trở lại môi trường tự nhiên khắc nghiệt trên đỉnh cao vẫn là một chặng đường dài, đòi hỏi kinh phí lớn và sự kiên trì nghiên cứu trong nhiều năm.

Có thể nói, khó khăn lớn nhất trong công cuộc bảo tồn Vân sam Fansipan chính là “bài toán tái sinh”. Làm thế nào để nhân giống thành công và phục hồi quần thể vẫn là câu hỏi đau đáu của nhiều thế hệ cán bộ nghiên cứu và quản lý tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên. Việc bảo tồn Vân sam Fansipan không chỉ đơn thuần là giữ lại một loài cây, mà còn là gìn giữ một biểu tượng thiên nhiên độc nhất vô nhị của Việt Nam, đồng thời góp một phần quan trọng vào nỗ lực chung bảo vệ đa dạng sinh học toàn cầu.